جام جم آنلاين: از كسي شكايتي داريد اما نمي‌دانيد بايد چه كار كنيد؟ مرتب يك تكه‌كاغذ سفيد برمي‌داريد و رويش چيزهايي مي‌نويسيد اما چون باب ميلتان نيست پاره‌اش مي‌كنيد و دور مي‌ريزيد؟ شنيده‌ايد اطراف دادگستري‌ها كساني هستند كه دادخواست مي‌نويسند.
براي همين براي پيدا كردنشان به راه مي‌افتيد؟ از اين‌كه گوشه خيابان درد دلتان را بگوييد معذب مي‌شويد و از اين‌كه به كسي كه سواد حقوقي ندارد اعتماد كنيد كلافه مي‌شويد؟ حالا كه دادخواست‌تان آماده شده نمي‌دانيد بايد آن را به كدام دادگاه ببريد يا اين‌كه راهنمايي‌هاي عريضه‌نويس‌ها كاملا هشيارتان نكرده است؟ اگر جواب تمام اين سوالات مثبت است مشخص مي‌شود شما با شيوه نوشتن دادخواست و وظايفي كه هركدام از دادگاه‌ها بر عهده دارند آشنا نيستيد و لازم است تا اين مطلب را تا انتها بخوانيد.
وقتي شما از كسي شكايتي داريد يعني مدعي پرونده يا خواهان هستيد و براي احقاق حقتان وارد يك دعواي حقوقي مي‌شويد حتما بايد دادخواست تهيه كنيد. دادخواست برگه‌هاي چاپي است كه ادعاي مدعي در آن درج و براي رسيدگي در مرجع قضايي به دفتر دادگاه ارسال مي‌شود. آن‌گونه كه كارشناسان معاونت آموزش قوه قضاييه راهنمايي مي‌كنند اين اوراق چاپي را مي‌توان در همه دادگستري‌ها و مجتمع‌هاي قضايي سراسر كشور تهيه كرد؛ اوراقي كه اگر اطلاعات خواسته شده در آن بدقت تنظيم شود مقدمه‌اي خوب براي شروع يك دادرسي عادلانه خواهد بود. البته برگه‌هاي دادخواست بنابر نوع خواسته خواهان با يكديگر كمي فرق دارند اما در مجموع محتويات همه آنها مشابه همديگر است به طوري كه در اغلب آنها نام و نام خانوادگي، نام پدر، سن، محل سكونت و شغل خواهان، نام و نام خانوادگي، محل سكونت و شغل خوانده (خوانده يا مدعي‌عليه كسي است كه ادعا عليه او اقامه شده)، تعيين خواسته و بهاي آن در دعواهاي مالي، تعهداتي كه به موجب آن خواهان خود را مستحق مطالبه مي‌داند، عنوان دادخواست، شرح دادخواست (بيان ادله و وسايلي كه خواهان براي اثبات ادعاي خود دارد مثل اسناد، نوشته‌ها و شهود) و امضا يا اثر انگشت خواهان بايد بدرستي درج شود. اگر هر كدام از اين اطلاعات ناقص باشد دادگاه طي اخطاريه‌اي به خواهان فرصت اصلاح مي‌دهد و اگر خواهان اقدامي نكند دادخواستش رد خواهد شد پس ضروري است اگر بدون حضور وكيل دست به تنظيم دادخواست مي‌زنيد بايد به اين نكات توجه جدي داشته باشيد.
البته گاه اتفاق مي‌افتد كه خواهان از محل سكونت يا اقامت خوانده اطلاعات دقيقي در دست ندارد براي همين خواهان مي‌تواند از دادگاه درخواست كند تا به خاطر مجهول‌المكان بودن از طريق نشر آگهي در روزنامه‌هاي كثيرالانتشار او را به دادرسي دعوت كند البته خواهان بايد هزينه نشر اين آگهي را به بانك بپردازد و رسيد آن را به پرونده ضميمه كند. وقتي تمام اين مراحل بدرستي انجام شود مدير دفتر دادگاه گواهي تكميل دادخواست را صادر مي‌كند و رئيس دادگاه يا جانشين او وقت دادرسي و دعوت طرفين را تعيين مي‌كند و نسخه دوم دادخواست و ضميمه‌هاي آن را به خوانده نيز ابلاغ مي‌كند.
چه وقت به دادگاه‌هاي عمومي حقوقي برويم
دانستن اين‌كه دادخواست ما بايد در كدام دادگاه رسيدگي شود مانع سردرگمي و اتلاف وقت مي‌شود براي همين اگر بدانيم هر كدام از دادگاه‌ها به كدام دسته از دادخواست‌ها رسيدگي مي‌كنند به هدفمان نزديك‌تر شده‌ايم. به طور كلي دادگاه‌هاي عمومي به 2 بخش حقوقي و كيفري تقسيم مي‌شوند به طوري كه دعواي حقوقي يا مدني (مثل دعاوي تجاري، امور حسبي، ثبتي، مالكيت‌هاي معنوي و صنعتي، دعاوي خانوادگي، دعواي موجر و مستاجر و دعاوي بين‌المللي) در دادگاه‌هاي حقوقي و دعاوي كه پس از طي مراحل دادسرايي منجر به صدور كيفرخواست مي‌شوند در دادگاه‌هاي كيفري رسيدگي خواهند شد.
هر دادگاه صاحب يك قلمرو قضايي است كه براساس تقسيمات كشوري تعيين مي‌شود. براي همين خواهان نمي‌تواند دادگاه رسيدگي‌كننده به دادخواستش را به دلخواه انتخاب كند. آن‌گونه كه كارشناسان معاونت آموزش قوه قضاييه مي‌گويند همه دعاوي بجز در مواردي كه قانون خلاف آن را تصريح كرده بايد در محل اقامت خوانده اقامه شود. براي مثال كسي كه ساكن تهران است و از فردي ساكن در اصفهان شكايت دارد بايد در دادگاه عمومي اصفهان اقامه دعوا كند اما اگر خوانده در ايران نباشد اوضاع به شكل ديگري خواهد بود. در اين‌گونه موارد اگر خوانده در ايران اقامتگاه موقتي نيز نداشته باشد اما مال غيرمنقول دارد بايد دعوا در دادگاهي اقامه شود كه مال غير منقول در حوزه آن واقع شده است.
نكته: وقتي شما از كسي شكايتي داريد يعني مدعي پرونده يا خواهان هستيد و براي احقاق حقتان وارد يك دعواي حقوقي مي‌شويد حتما بايد دادخواست تهيه كنيد
البته در اين ميان استثنائاتي نيز وجود دارد مثلا در دعاوي بازرگاني و دعاوي مربوط به اموال غيرمنقول كه از عقود و قراردادها ناشي شده‌اند خواهان علاوه بر دادگاه محل اقامت خوانده مي‌تواند به دادگاهي كه عقد يا قرارداد در حوزه آن واقع شده يا تعهد بايد در آنجا انجام شود مراجعه و اقامه دعوا كند. اين در حالي است كه در دعاوي مربوط به اموال غيرمنقول شامل مالكيت، مزاحمت، ممانعت از حق و تصرف عدواني در دادگاهي اقامه دعوا مي‌شود كه مال غيرمنقول در حوزه آن واقع شده حتي اگر خوانده در آن حوزه مقيم نباشد.
در اين ميان دادگاه‌هاي خانواده مهم‌ترين دادگاه عمومي حقوقي به شمار مي‌روند كه به خاطر وسعت موضوعات مطرح شده در آن در مجتمع‌هاي مجزا مستقر شده‌اند. به اين ترتيب اگر فردي نسبت به مهريه، جهيزيه، اجرت‌المثل و نحله ايام زوجيت، نفقه معوقه و جاريه، حضانت و ملاقات كودك، نسب، نشوز و تمكين، نصب قيم و ناظر، حكم رشد، ازدواج مجدد و شرايط ضمن عقد ازدواج دعوايي دارد بايد به دادگاه‌هاي خانواده مراجعه كند.
چه وقت به دادگاه‌هاي عمومي كيفري برويم
كليد رسيدگي به دعاوي كيفري در دادسراها مي‌خورد به طوري كه پس از صدور كيفرخواست در دادسرا، موضوع در دادگاه عمومي كيفري رسيدگي مي‌شود و اگر جرم احراز شود حكم مجازات مجرم صادر و اگر بي‌گناهي‌اش ثابت شود حكم برائت او صادر مي شود. اما برخي جرائم به خاطر حساس‌بودنشان مستقيما در دادگاه كيفري مطرح مي‌شوند و ديگر به دادسرا نمي‌روند مثل پرونده‌هايي كه موضوع آنها جرائم مشمول حد زنا و لواط (به جز سنگسار و اعدام) است.
در اين ميان برخي از جرائم كيفري در شعب ويژه رسيدگي مي‌شوند كه جرائم اطفال، سرقت، آدم‌ربايي، صدور چك پرداخت‌نشدني، جرائم صنفي، جرائم مربوط به مفاسد اجتماعي، جعل، كلاهبرداري و جرائم كاركنان دولت از اين جمله است.
گفته مي‌شود مهم‌ترين مرجع تخصصي كيفري، دادگاه عمومي كيفري رسيدگي‌كننده به جرائم اطفال است كه به تمام جرائم اشخاص بالغ و نابالغ زير 18 سال رسيدگي مي‌كند. در اين دادگاه‌ها، قاضي مكلف است تا از ولي يا سرپرست قانوني طفل دعوت كند تا در حين دادرسي در دادگاه حضور داشته يا براي او وكيل تعيين كند براي همين اگر چنين فرصتي براي طفل مهيا نشود دادگاه براي او وكيل تسخيري تعيين مي‌كند. اين در حالي است كه اگر نگهداري از طفل براي انجام تحقيقات يا جلوگيري از تباني ضروري باشد يا او ولي يا قيم نداشته باشد تا صدور و اجراي راي، طفل به كانون‌هاي اصلاح و تربيت سپرده خواهد شد.
مريم خباز / گروه جامعه