استاد دانشگاه قرآن و حدیث به توضیح چگونگی معروف‌شدن امام رضا(ع) به لقب رضا پرداخت و گفت: دو روایت متفاوت در منابع شیعه و سنی در این باره نقل شده است که روایت شیعه آن را نامی از جانب خداوند و اعطایی از مقام ذات احدیت می‌داند.
مهدی غلامعلیبه گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی غلامعلی؛ استاد دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۴ مردادماه در نشست علمی «احادیث مشترک امام رضا(ع) در مذاهب اسلامی» با بیان اینکه عموما در کتب رجالی اهل سنت از امام رضا(ع) با عنوان «امام» یاد شده است، گفت: امام به کسی می‌گویند که از جهت وثاقت از دیگران بالاتر است؛ ما تعابیر عدل و ثقه داریم و کسی که مافوق وثاقت است از او به امام تعبیر می‌شود که البته ما در شیعه این مسئله را نداریم. کتب رجالی اهل سنت، هفت نوع است و مطالب زیبایی در مورد امام رضا(ع) در این کتب وجود دارد.
وی افزود: اولین مطلب هویت علی بن موسی الرضا است؛ سمعانی شافعی مذهب در انساب اسم امام را به صورت مشهور علی بن موسی بن جعفر بن محمد آورده است؛ اعراب برای همه اسامی کنیه دارند چون مستحب می‌دانند بچه که به دنیا آمد برای او کنیه بگذارند و برای امام رضا(ع) هم کنیه معروف «ابوالحسن» را ذکر کرده‌اند. در مقاتل الطالبیین کنیه «ابوبکر» را هم آمده که شاذ است.
غلامعلی با بیان اینکه برای امام رضا(ع) القاب متعددی مانند رضا، هاشمی، علوی و... بیان شده است، اظهار کرد: این القاب ربطی به شیعه و سنی هم نداشته است و سادات سنی در قرون دوم و سوم زیاد داریم؛ تا این قرون ۳۶ هزار راوی در خراسان وجود داشته‌اند که نشان می‌دهد نشاط علمی بسیار زیادی در این منطقه در دوره امام رضا(ع) و تا مدتی بعد و قبل از آن وجود داشته است که روایت سلسله الذهب را طبق گزارش ابن حجر عسقلانی ۲۰ هزار نفر دست به قلم شده و نوشته‌اند که عدد بسیار قابل توجهی است. این افراد بالای پشت بام‌ها و در کوچه و خیابان ایستاده بودند و وقتی علی بن موسی الرضا این روایت را فرمودند داد می‌زدند و به گوش مستمعین می‌رساندند.
استاد دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه شش نفر صاحبان صحاح سته هم در خراسان تحصیل کرده‌اند، اضافه کرد: در مورد اینکه چه کسی لقب رضا را برای امام رضا(ع) به کار برده است بین شیعه و سنی اختلاف نظر وجود دارد؛ اهل سنت غالبا می‌گویند مامون این تعبیر را به کار برده است یعنی وقتی ایشان را به عنوان ولیعهد انتخاب کرد گفت الرضا زیرا در بین شیعیان در آن زمان ناراضیان زیادی از حکومت وی وجود داشتند و معتقد بودند که ما باید با حکومت بجنگیم و در صورت موفقیت، حکومت را به الرضا من آل محمد(ص) بدهیم و مامون چون قصد داشت این جنگ داخلی فروکش کند لذا تعبیر الرضا من آل محمد را به کار برد و این قیام‌ها متوقف شد؛ البته این ماجرا را طبری نقل کرده است.
تمجید اهل سنت از مادر امام رضا(ع)
وی اضافه کرد: نقل دیگر از شیعه است و آن اینکه لقب رضا در فرمایشات پیامبر(ص) وجود داشته است و چه بسا این لقب را خداوند برای امام رضا(ع) برگزیده است؛ امام جواد(ع) هم بر این مسئله تاکید و صحه گذارده‌اند که مامون این لقب را به امام رضا(ع) نداده است. شیخ احمد جامی که بارگاهی هم دارد بارها پیاده و با پای برهنه از تربت جام به زیارت بارگاه مطهر امام رضا(ع) رفته و برگشته است. او در معنای رضا گفته است که این لقب از سوی خدا برای این امام تعیین شده است. همچنین در منابع اهل سنت در مورد پدر و مادر امام(ع) مطالبی بیان شده است؛ در مورد مادرشان اختلاف وجود دارد ولی پدرشان موسی بن جعفر است؛ یکی از بزرگان نقشبندیه در مورد امام رضا(ع) گفته است که مادر ایشان از اشراف عجم بوده و افضل زنان در عقل و دین بوده است.
غلامعلی ادامه داد: شهادت امام رضا(ع) را اواخر ماه صفر در سال ۲۰۳ بیان کرده‌اند؛ سنشان در هنگام شهادت هم ۵۰ تا ۵۵ سالگی است؛ آن امام در سناباد خراسان به شهادت رسید و طوس در این محدوده نبوده بلکه محل دفن فردوسی است؛ سناباد روستای خوش آب و هوایی بوده است. مامون از مرو به بغداد برمی‌گشت و برخی سعایت کردند که اگر تو به بغداد بروی در آنجا افرادی تعصب به هارون یعنی پدر مامون دارند و اینکه تو امام رضا(ع) را به ولایتعهدی انتخاب کرده‌ای را برنخواهند تافت و علیه تو قیام می‌کنند لذا مامون تصمیم به شهادت امام گرفت. مشهور مورخین و رجالیون اهل سنت گفته‌اند که امام رضا شهید شده است؛ ابن حبان و سمعانی این نظر را دارند؛ سمعانی در علم انساب سرآمد است. ابن حبان گفته است که آن امام از شربتی که مامون به ایشان داد و مسموم بود به شهادت رسید.
تواضع خزیمه در برابر علی بن موسی الرضا(ع)
استاد دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه در آن دوران مرسوم نبود که برای میت بارگاه ایجاد کنند، اضافه کرد: هارون الرشید قبل از آن که امام رضا(ع) شهید شوند در محل کنونی یک بقعه‌ای داشت لذا امام را هم در همین مکان دفن کردند؛ ذهبی که در اهل سنت مشهور است و آثار زیادی هم دارد دو جا نقل کرده است که علی بن موسی، مشهد کبیری داشته است که به زیارت آن می‌رفته‌اند و گزارشاتی داریم که قبل از آن هم بحث زیارت وجود داشته است. حاکم نیشابوری هم گفته است شنیدم ابوبکر خزیمه در قرن چهارم که از ائمه حدیث است گفته ما به اتفاق چند نفر به زیارت علی بن موسی رفتیم و برخی از این افراد بارها به زیارت قبر ایشان رفته‌اند و احترام و تواضع و گریه و زاری ابن خزیمه در نزد قبر علی بن موسی همه ما را شگفت‌زده کرد.
غلامعلی با بیان اینکه ابن حبان در مورد امام رضا(ع) دارد که علی بن موسی الرضا از نخبگان و عقلا و بزرگان اهل بیت و بنی‌هاشم است و اگر از وی روایتی نقل شود، معتبر است و من به دفعات در طوس قبر ایشان را زیارت کردم، گفت: او می‌گوید وقتی مشکلی برای من پیش می‌آمد به زیارت قبر ایشان می‌رفتم و دعا می‌کردم و دعایم هم مستجاب می‌شد و مکررا هم این کار را انجام داده‌ام. ترمذی، سجستانی و ابن ماجه در بحث زکات و ایمان از امام رضا(ع) حدیث نقل کرده‌اند.
شروط ایمان
این حدیث‌پژوه ادامه داد: در منابع اهل سنت این روایت به وفور نقل شده است که پیامبر(ص) فرمودند: الایمان معرفه بالقلب ...؛ ایمان سه چیز است؛ اول معرفت و شناخت است که با قلب رخ می‌دهد؛ دوم قول که به زبان است و سوم عمل یعنی تبعیت از امام(ع) است. این روایت، نبوی است و اباصلت گفته است که سند این روایت بسیار عالی است و اگر این سلسله سند را به فرد دیوانه بخوانند و دیوانه خوب شد مایه تعجب نیست. اباصلت ابتدا اهل سنت بود و بعدا شیفته امام و شیعه شد.
غلامعلی با بیان اینکه اهل سنت گزارش ورود امام رضا(ع) به مرو را مفصل و به زیبایی بیان کرده‌اند زیرا هم با حکومت همراه بودند و هم راوی و نویسنده زیاد داشتند و عمدتا نیشابوری‌ها هم سنی بودند، تصریح کرد: استاد بخاری به بخاری گفت که کتاب صحیح بنویس و او نوشت؛ این فرد به همراه دو نفر دیگر از بزرگان اهل سنت خطاب به امام رضا(ع) گفتند که حیف است شما از اینجا عبور کنید و حدیثی برای ما نخوانید؛ امام در همین‌جا و به درخواست این افراد، روایت مشهور سلسله الذهب را به شیوه اهل سنت نقل فرمودند. حدثنی ابی العدل قال حدثنی ابی الصادق المصدوق ...؛ یعنی امام از امام کاظم(ع) و به این ترتیب تا نبی مکرم اسلام(ص) را در این روایت قید فرمودند و بعد فرمودند: لا اله الا الله حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی بشرطها و شروطها و انا من شروطها. همه افراد این سلسله سند محکم و عادل و درجه یک و پیشوا و فرزندان پیامبر(ص) هستند.
غلامعلی گفت: امام رضا(ع) در مدینه حدود یک سال کلاس حدیث داشتند در محلی که الان نام آن مسجد الاجابه است و قبلا مسجد بنوامیه بود هر روز حدیث می‌خواندند و احمد بن عامر طائی که سنی و از شاگردان آن حضرت بود این روایات را حفظ کرده و نوشته است. کتاب وی وارد خراسان شد و در بین علمای اهل سنت در بیش از ۱۵۰ سال با عنوان مسند و یا صحیفه الرضا منتشر شد و در این مجموعه ۲۰۰ حدیث با سلسله سند آن موجود است که این سلسله به پیامبر(ص) ختم شده است.