جام جم آنلاين: نزدیك به یك میلیارد مرد و 250 میلیون زن در سراسر جهان سیگار می‌كشند كه سهم كشورهای فقیر و در حال توسعه در اين ارقام بیشتر است.
هر سال بیش از 6 میلیون نفر در سراسر جهان به دلیل مصرف سیگار جان خود را از دست می‌دهند.گفته مي‌شود از هر دو نفر كه به استعمال سيگار مبادرت مي‌ورزند يك نفر طي 20 سال از دنيا مي‌رود. سالانه 60 هزار ايراني قرباني استعمال سيگار مي‌شوند. بيش از 12 درصد جمعيت كشور سيگاري‌اند، سال‌هاست كه همگان به ضررهاي سيگار واقف هستند، اما همچنان سيگار مي‌كشند و سيگار آنها را مي‌كشد. هر سال 4 خرداد آغاز هفته بدون دخانيات است.

كسي فكر نمي‌كرد آنچه را كه در سال 1492 میلادی كریستف كلمب و همراهانش در جزیره‌ای میان آمریكای شمالی و جنوبی دیدند روزي بلاي جهاني شود.

سرخپوستان آمريكا از10 هزار سال پيش از برگ‌هاي توتون جهت رفع خستگي و سردردها و همچنين در آيين‌‌هاي سنتي و مذهبي بهره مي‌جسته‌اند. در يونان باستان، چين و برخي از تمدن‌هاي ديگر نيز همان‌گونه كه از آثار حكاكي‌هاي داخل غارها يا نوشته‌هاي تاريخ‌نويسان مشهود است از توتون و تنباكو به عنوان گياهي دارويي ياد كرده‌اند.

كریستف كلمب ديد بومی‌ها برگ‌های یك گیاه عجیب را روی آتش ریخته و دود آن را داخل ریه‌های خود می‌كنند و به اين‌گونه به سرخوشي و شعف مي‌رسند. او تصور كرد چیزي جادويی كشف كرده است و هنگام مراجعت به اسپانیا، مقداری از برگ‌ها و دانه‌های آن گیاه را به عنوان تحفه با خود برد و به اين صورت توتون به اروپا راه یافت.

توتون حدود سال 1600 ميلادي كم و بیش در عثمانی، مصر و هند شناخته‌شده بود. اين گياه حدود سال 1590 ميلادي مطابق با 999 هجری توسط پرتغالی‌ها وارد ایران شد و در زمان شاه‌عباس در ایران رواج یافت.

سيگارها داراى ۴۰۰۰ تركيب شيميايى متفاوت هستند كه ۴۳ مورد آنها سمى هستند. مصرف دخانيات، عامل تشديدكننده سل و ديگر بيماري‌هاي واگيردار در كشورهاي در حال توسعه است. از بين تاثيرات كشيدن سيگار كه كمتر شناخته‌شده است، مي‌توان به ريزش مو، آب سياه، چروكيدگي پوست، از دست دادن شنوايي، سرطان پوست، پوسيدگي دندان، پوكي استخوان، زخم معده، بي‌رنگ شدن انگشتان، سرطان رحم و سقط جنين اشاره كرد. مصرف سيگار در بلندمدت موجب التهاب سرخرگ‌هاي خوني، سياهرگ‌ها و اعصاب پاها و بسته شدن جريان خون مي‌شود.

دود سيگار باعث بيماري لثه‌ها، خرابي و زرد شدن دندان‌ها، بوي بددهان و خشكي دهان مي‌شود. همچنين افراد سيگاري مزه غذا‌ها را خوب متوجه نمي‌شوند. علاوه بر آن سيگار گردش خون را ضعيف و باعث بدرنگي و چروكيدگي پوست صورت مي‌شود.

بسياري از افرادي كه سيگار نمي‌كشند نيز در معرض خطر هستند. ميليون‌ها نفر از مردم از جمله نيمي از كودكان دنيا كه در معرض دود سيگار هستند، با خطر ابتلا به سرطان ريه، بيماري قلبي، آسيب دستگاه تنفسي و تحريك‌پذيري مزمن چشم‌ها، بيني و حلق مواجه هستند.

قانون، كمي تا قسمتي

فعالان مبارزه با دخانيات در كشور همواره از اجراي نامناسب قانون مبارزه با دخانيات در كشور شكايت دارند و معتقدند عدم اجراي مناسب قانون مبارزه با استعمال مواد دخاني، نشان از عدم توجه مناسب و كافي مسوولان به اين مقوله و سلامت جامعه دارد.

دكتر كاظم ندافي، رئيس مركز سلامت محيط و كار وزارت بهداشت در اين خصوص مي‌گويد: اگر ادعا كنيم همه اين قانون اجرا شده است ادعاي صحيحي نيست، اما بسياري از موارد قانون اجرايي شده است. به عنوان مثال ممنوعيت استعمال دخانيات در ادارات اجرا شده است. همچنين ممنوعيت استعمال دخانيات در اماكن عمومي دولتي تا حدودي اجرايي شده‌اند. ماده مربوط به الصاق تصاوير بهداشتي روي پاكت‌هاي سيگار نيز اجرا شده، هرچند كه در تعويض تصويرها تعويق‌هايي صورت گرفته است.

وي مي‌افزايد: بحث ساماندهي مراكز عرضه دخانيات نيز كارهايش تا حدودي انجام شده و اماكن مجاز به عرضه اين محصولات در حال پيگيري است تا مشخصا اين مراكز اعلام شوند و با نصب تابلو به مردم معرفي شوند.

رئيس مركز سلامت محيط و كار وزارت بهداشت با اشاره به اقدامات انجام شده در زمينه ماده 9 قانون جامع كنترل و مبارزه ملي با دخانيات مي‌گويد: به اين منظور بيش از 130 كلينيك ترك دخانيات در كشور داير شده است. همچنين زمينه‌هاي ايجاد اين كلينيك‌ها در بخش خصوصي نيز فراهم شده است. در مجموع اجراي مواردي از اين قانون نيز به هماهنگي و كمك ديگر سازمان‌هاي دست‌اندركار نياز دارد. در اين زمينه وزارتخانه‌هاي بهداشت، صنايع، آموزش و پرورش، نيروي انتظامي و... بايد نقش خود را ايفا كنند. ندافي درباره تكليف وزارت بهداشت بر ادغام خدمات مشاوره‌اي ترك سيگار در نظام شبكه توضيح مي‌دهد: اين ماده قانوني در بسياري از استان‌ها از جمله استان زنجان، قزوين، دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي و بسياري ديگر از دانشگاه‌هاي علوم پزشكي اجرايي شده است. به اين ترتيب در مراكز بهداشتي شهرستان‌ها كلينيك ترك دخانيات داير بوده و پزشك دوره ‌ديده در اين زمينه فعال است. همچنين در بسته‌هاي آموزشي، برنامه پزشك خانواده و نظام ارجاع و همچنين بهورزهاي خانه‌هاي بهداشت، آموزش‌هاي لازم براي ترك دخانيات در نظر گرفته شده است.

نكته: براساس آمار‌هاي سازمان بهداشت جهاني‌ تعداد زنان سيگاري در 20 سال اخير 60 درصد افزايش يافته وهمچنين‌ تعداد زناني كه روزانه بيشتر از يك پاكت سيگار مي‌كشند 3 برابر شده است
ندافي با اشاره به جلسات ستاد كشوري كنترل دخانيات در سال 88 و مصوبات اين ستاد مي‌افزايد: وزارت بهداشت تنها مي‌تواند نقش پيگيري‌ كننده اين مصوبات را داشته باشد. ما نمي‌توانيم مستقيما وارد مباحثي مانند جمع‌آوري قليان‌ها شويم.

هفته‌اي بدون سيگار

سال 1987 كشورهاي عضو سازمان بهداشت جهاني با تعيين يك روز به عنوان روز جهاني بدون دخانيات؛ توجه همگان را به مضرات و خطرات استفاده از دخانيات جلب كردند. روز جهاني بدون دخانيات هر سال در 31 مي‌ مصادف با 10 خرداد برگزار مي‌شود. هر ساله به صورت سمبوليك شعاري براي اين روز در نظر گرفته مي‌شود. شعار روز جهاني بدون دخانيات سال 1385«دخانيات به هر شكل و نوعي كشنده است» بود. شعار سازمان بهداشت جهاني سال 1386 «جواني بدون دخانيات» عنوان شد. سال گذشته نيز شعار محيط‌هاي عاري از دخانيات مطرح و شعار سال 1388 نيز «تصاوير و پيام‌هاي هشداردهنده آري، تعابير فريبنده و گمراه‌كننده هرگز» و شعار سال قبل جنسيت و دخانيات با تاكيد بر حفاظت زنان در مقابل استعمال دخانيات بود.

شعار امسال سازمان بهداشت جهاني نيز «اجراي كامل قوانين كنترل دخانيات راهي به سوي سلامت همگاني» انتخاب شده است.

در كشور ما علاوه بر برگزاري روز جهاني بدون دخانيات هفته‌اي تحت عنوان هفته ملي بدون دخانيات برگزار مي‌شود. امسال اين هفته از 4 تا10 خرداد با شعار اجراي كامل قوانين دخانيات، راهي به سوي سلامت همگاني برگزار مي‌شود.

بر اين اساس چهارشنبه 4 خرداد با عنوان دخانيات و زيان‌هاي اقتصادي، پنجشنبه 5 خرداد خانواده، كانون مبارزه با دخانيات، جمعه 6 خرداد تقويت ارزش‌هاي ديني سدي در برابر گسترش دخانيات، شنبه 7 خرداد با عنوان دخانيات تهديدي براي سلامت نوجوانان و جوانان، يكشنبه 8 خرداد رسالت رسانه‌ها در كنترل دخانيات و دوشنبه 9خرداد اماكن عمومي عاري از دود دخانيات و رعايت حقوق شهروندي نامگذاري شده است. سه‌شنبه 10 خرداد مصادف با روز جهاني دخانيات نيز تحت عنوان اجراي كامل قوانين كنترل دخانيات راهي به سوي سلامت همگاني نامگذاري شده است.

زنان قرباني سيگار

براساس آمار‌هاي سازمان بهداشت جهاني، تعداد زنان سيگاري در 20 سال اخير 60 درصد افزايش يافته و همچنين، تعداد زناني كه روزانه بيشتر از يك پاكت سيگار مي‌كشند 3برابر شده است. صنعت دخانيات دنيا براي افزايش مصرف مواد دخاني در ميان زنان از شعار «برابري زنان و مردان» استفاده مي‌‌كند تا با اين ترفند زنان كشورهاي در حال توسعه را به مصرف محصولات دخاني ترغيب كند هر چند آمارها حاكي از آن است كه هنوز جامعه مردان سيگاري بيشتر از زنان است، اما متاسفانه ميزان مصرف دخانيات در زنان رو به افزايش است. متاسفانه افزايش مصرف سيگار در 2 قشر زنان تحصيلكرده و كم تحصيلكرده ‌جامعه وجود دارد، اما در افراد تحصيلكرده اين افزايش مصرف بيش از قشر عام است.در مورد مصرف قليان اين آمار نگران‌كننده‌تر است. بسياري از زنان به علت ناپسند دانستن مصرف سيگار در جامعه به استعمال قليان روي ‌آورده‌‌اند. آخرين آمار در مورد مصرف قليان حاكي از آن است كه در كل جامعه، زنان به اندازه مردان قليان مصرف مي‌كنند. بنابراين دختران و پسران جامعه به يك اندازه و حدود 25 تا 30درصد تجربه مصرف قليان را دارند كه اين امر خطرناك است. اين در حالي است كه 5 تا 6 درصد دختران و زنان در جواني و 20 تا 30 درصد پسران و مردان جوان، تجربه مصرف سيگار دارند. بنابراين به نظر مي‌رسد در جامعه اين حالت وجود دارد كه مصرف سيگار يك رفتار مردانه است، اما مصرف قليان ميان دختر و پسر چندان تفاوتي ندارد.

زنان ـ چه مستقيم و چه غيرمستقيم ـ از رواج استعمال سيگار در جوامع بيش از مردان آسيب مي‌بينند. در سنين 60 تا 80 سالگي، بيشترين سرطان تهديدكننده زنان سيگاري سرطان ريه است.

جهان آرماني

تصور كن دنيايي را كه در آن دخانيات نيست. دنيايي كه در آن سيگار كشيدن ارزش نیست. شايد دست‌يافتن واقعي به جهان بدون دخانيات بسيار دور و حتي شايد ناممكن باشد. واقعيت امروز اين است كه مصرف سيگار تبديل به عادت رايج در جوامع مختلف و گروه‌هاي سني مختلف شده است. حتي بدتر از آن گاهي ارزش تلقي مي‌شود. اغلب افراد سيگاري مدعي هستند كه سيگار باعث كاهش عصبانيت و تنش و رفع اضطراب و خستگي و به آرامش رسيدن مي‌شود و ترك آن اين مشكلات را تشديد مي‌كند. طبق گزارشات سازمان جهاني بهداشت سالانه از ۳۰۰ ميليارد دلار درآمد كمپاني‌هاي دخانيات ۲۰۰ ميليارد دلار آن سود خالص است. طبيعي است اين شركت‌ها به هيچ وجه نمي‌خواهند سود هنگفت خود را از دست بدهند. از سوي ديگر صاحبنظران پزشكي توصيه مي‌كنند هيچ فردي چه به صورت فعال و چه غيرفعال، نبايستي در معرض دود دخانيات قرار گيرد و در اين بين حفاظت از سلامت افراد غيرسيگاري بر عهده دولت‌هاست.

كنترل مصرف دخانيات كار ساده‌اي نيست، مسلما تصويب يك قانون به‌تنهايي نمي‌تواند ضمانت اجرايي آن قانون را به همراه داشته باشد. لزوم انجام اطلاع‌رساني از طريق رسانه‌ها و بويژه صداوسيما در زمينه مضرات استعمال دخانيات و همچنين اقدامات پيشگيرانه در اين زمينه امروزه بيش از هر روز احساس مي‌شود. اجراي كامل قانون جامع مبارزه با دخانيات نيازمند زمينه‌سازي اوليه و آماده كردن جامعه است و اين كار به‌تنهايي از سوي دولت و بدون همكاري مردم و سازمان‌هاي مردمي امكان‌پذير نيست.

علي اخوان‌بهبهاني / جام جم