یک کارشناس حوزه تعلیم و تربیت معتقد است که تغییر سبک‌های آموزشی و روش‌های تدریس معمول و سنتی به فنون و روش‌های نوین تدریس می‌تواند سبب بهبود روند آموزش و یادگیری و تأمین اهداف تعلیم و تربیت کشور شود.
آموزش نوین
به گزارش ایکنا، آموزش مجازی در دوران کرونایی را می‌توان به یک سفر هوایی تشبیه کرد که در این سفر هواپیما به‌مثابه پلتفرم و نرم‌افزار مناسبی است که مدیران و مجموعه آموزشی متناسب با خصوصیات پرواز تهیه کردند و در اختیار خلبان و مسافران که به ترتیب همان معلم و دانش‌آموزان هستند، قرار دادند. اینکه مسافران(دانش‌آموزان) تا چه اندازه با مشکلاتی که در این سفر هوایی(آموزش مجازی) وجود دارد دست و پنجه نرم می‌کنند مقوله‌ای است که بار‌ها به آن پرداخته شده، اما موضوع اتمام سفر که همان وضعیت آموزش پس از اتمام پاندمی کرونا است کمتر مورد توجه تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان قرار گرفته است. تحول در نظام آموزشی برای دوران بعد از کرونا نیازمند اراده ملی است چراکه به‌طورجدی و راهبردی با سرنوشت تک‌تک افراد جامعه ارتباط دارد. نمی‌توان همه مسئولیت‌ها را بر عهده چند مدیر قرار داد تا پشت درهای بسته تصمیماتی اتخاذ کنند که بار مضاعفی بر دوش نظام آموزشی کشور تحمیل کرده و ساختار تعلیم و تربیت فعلی را با تمامی مشکلات به آینده منتقل کند.
در همین راستا محمداسماعیل دیده‌بان، کارشناس حوزه تعلیم و تربیت در گفت‌وگو با ایکنا به‌ضرورت استفاده از تجارب کرونایی در برگزاری کلاس‌های حضوری اشاره کرد و گفت: تغییر سبک‌های آموزشی و روش‌های تدریس معمول و سنتی به فنون و روش های نوین تدریس می‌تواند سبب بهبود روند آموزش و یادگیری و تأمین اهداف تعلیم و تربیت کشور شود. با رصد و بررسی دقیق و بدون تعصب سبک‌های آموزشی و روش‌های تدریس و اثربخشی هریک از این روش‌ها بر رکن‌های آموزش(اعم از استاد، محتوا، محیط آموزشی و اولیا) می‌توان دریافت که با بهره‌گیری از شیوه‌های نوین آموزشی قطعاً شاهد افزایش توانایی و شکوفایی استعدادهای محصلانی که به صورت تلفیقی آموزش دیده‌اند، خواهیم بود.
این کارشناس حوزه تعلیم و تربیت افزود: با توجه به رویکردهای انگیزشی و چند جانبه برای افزایش شوق یادگیری و انتخابگری در شرایط مختلف، روش آموزش تلفیقی فضای مناسب‌تری را برای تحصیل علم پیش روی دانش آموزان و حتی دانشجویان قرار می‌دهد هرچند که به شخصه اعتقاد دارم این روش برای همکاران دبیر و اساتید و مدیران آموزشی سختی‌های اجتناب‌ناپذیری خواهد داشت چون برنامه‌ریزی تلفیقی و طرح درس چندگانه و پیاده‌سازی آن برای اولین بار سخت و چالش‌برانگیز خواهد بود ولی به‌محض جا افتادن و تثبیت برنامه، همگان شاهد تأثیر شگفت‌انگیز آن در رشد فرآیند یاددهی و یادگیری خواهند بود.
مزایای آموزش تلفیقی
دیده‌بان در ادامه به مزایای آموزش تلفیقی اشاره کرد و گفت: از دیگر خصوصیات آموزش تلفیقی را می‌توان تنوع انتخاب برای فرآیند آموزشی متناسب با زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری محیط‌های آموزشی برشمرد چراکه در روش مذکور الزام به پیروی از یک مدل خاص وجود ندارد. شرایط موجود و پیش رو گاه ممکن است بهره‌گیری از کلاس‌های حضوری را ایجاب کند و گاه بهره‌مندی صرف از فناوری و آموزش مجازی و یا در مواردی ترکیب خاص از این دو را تحمیل کند لذا وقتی از یک روش و سیستم آموزشی استفاده می‌کنیم، گریزی از معایب مترتب آن و از دست دادن بخش مهمی از مخاطبان را نداریم، اما با استفاده از ترکیب چند شیوه تدریس می‌توان مدلی را طراحی و پیاده‌سازی نمود که باعث غنی شدن آموزش و افزایش خلاقیت و نوآوری در ارائه مطالب و نزدیک‌تر شدن به رعایت اصل تنوع آموزش متناسب با تفاوت‌های فردی فرزندان این مرزوبوم در هر مقطع و محتوا گردید.
وی ادامه داد: البته با توجه به صلاحدید و در نظر گرفتن تصمیم گیران و مدیران آموزشی می‌توان از آموزش تلفیقی به فراخور زمان و امکانات بهره برد و با انعطاف‌پذیری در دسترسی به دوره‌ها و کلاس‌ها و ارزیابی‌ها به اساتید و فراگیران امکان دسترسی به آموزش در هر مکان و زمان با توجه به شرایط را داد و در همین مسیر گروه‌های آموزشی می‌توانند با ارزیابی‌های مداوم و با توجه به نظر معلمان و محصلان میزان ارائه محتوا را کم و زیاد کرده و در ساعت‌های مختلف روز تقسیم کنند. ضمن اینکه باید بدانیم بهره‌مندی از این نوع روش می‌تواند باعث کاهش هزینه‌ها هم برای خدمات دهنده‌های آموزش و هم خدمات گیرندگان آموزش شود و بستر رقابت سالم تولید و ارائه محتوا را در صورت مدیریت درست برای تمام اقشار و اقلیم فراهم آورد.
دیده‌بان تأکید کرد: از جمله کار‌هایی که در سطح ستادهای آموزش و اتاق‌های فکری وزارت آموزش و پرورش و مرتبط با آن باید انجام شود این است که امکان به‌کارگیری مؤثر هریک از انواع روش‌های آموزشی را در ارائه هرچه بهتر محتواها با سبک‌های متفاوت یادگیری در دانش‌پذیران و اساتید در اقلیم‌های مختلف فراهم شود. برای مثال موضوعات آموزشی و سرفصل‌های محتواها بر اساس نوع انتقال و مقطع تحصیلی مشخص و حتی آموزش داده شود تا بتوان از مزایای تبادل چندگانه فرآیند یاددهی و یادگیری و بسترهای متنوع آن برای جذب بیشتر محصلان و افزایش راندمان ساعات آموزشی بهره‌مند شد.
وی با بیان این مطلب که برای تحقق عدالت آموزشی نه‌تنها آموزش باید متناسب با تفاوت و نیاز فردی باشد بلکه باید مبتنی بر شیوه‌های نوین و متناسب اقلیمی و منطقه‌ای باشد، افزود: لذا پیشنهاد می‌کنم ستادهایی در مراکز استان بدین منظور از صاحبان سبک و پیشتازان عرصه تعلیم و تربیت تشکیل شود که حداقل در گام اول برخی از محتواها را متناسب با نیازهای واقعی استان و شهرها مناسب‌سازی کنند و با این شیوه طراحی به‌صورت نمونه در هر منطقه اجرا و نتایج را با دیگر ستادهای استان‌ها جهت تبادل‌نظر و بهره‌مندی متقابل از تجارب کسب شده مقایسه کنند چراکه هرچه محتوا ملموس‌تر و متناسب با نیازهای واقعی و بسترهای مناسب به فراگیران باشد شوق و انگیزه چه در یاددهی و چه در یادگیری بیشتر و مؤثرتر خواهد بود.
انس دانش آموزان با فضای مجازی
دیده‌بان در پاسخ به این سؤال «امروز که دانش آموزان بیش از گذشته با فضای مجازی انس گرفته‌اند چگونه می‌توانیم از ظرفیت این فضا برای انتقال مسائل و مفاهیم دینی و فرهنگی استفاده کرد؟» گفت: همان‌طور که به‌درستی اشاره کردید زندگی و تحصیل امروز فرزندان ما با دنیای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و در آینده نه‌چندان دور با متاورس در آمیخته و متأثر از آن شده و خواهد شد که اگر مسئولین عرصه آموزش و فرهنگ که امروزه به نظرم به‌غلط منفک شده‌اند با هماهنگی و برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری مشخص به صحنه عمل نیایند ناگزیر به منفعل شدن در خیلی موارد خواهیم شد و گاه ناگزیریم به دلیل عدم پیش‌بینی وضعیت آینده در وضعیت بحرانی قرار بگیریم و به‌صورت عجولانه تصمیم‌گیری کرده و عمل نماییم که این تصمیم‌گیری‌ها نه‌تنها مؤثر و مفید نیست بلکه مضر و چالش زاست.
وی با بیان اینکه محصلان گرامی بایستی رفتار و تعامل درست و روش شهروندی مناسب را تمرین کرده و بیاموزند، گفت: دبیر و استاد باید تمام تلاش خود را در جهت تبیین و آموزش صحیح مفاهیم با توجه به مسئولیت محتوایی و با توجه به زمان کلاس درس خود داشته باشند و تا میان «موقعیت مکانی و زمانی دانش آموزان»، «محیط آموزش مدرسه»، «متن درس و کتاب» و متصدیان و مجریان این موارد ارتباط درست و منطقی و کارآمدی رخ ندهد فرآیند یاددهی و یادگیری و نتیجه آن که همان شکل‌گیری فرهنگ فردی و اجتماعی است، رخ نخواهد داد.
این کارشناس حوزه تعلیم و تربیت تأکید کرد: در کنار توجه به دروس عمومی مانند علوم اجتماعی، پیام‌های آسمانی، دین و زندگی، ادبیات، تفکر و پژوهش و سبک زندگی؛ برخورداری از ابزار هوشمند و فناوری فضای مجازی و حتی بازی‌های رایانه‌ای و بهره‌گیری از فضای متاورس نقش به سزا و انکارناپذیری در انتقال مسائل و مفاهیم آموزشی به دانش آموزان خواهد داشت لذا تصمیم گیران و تصمیم سازان باید با ایجاد کار گروهی متشکل از شرکت‌های فن‌آور و دانش‌بنیان و سازمان پژوهش آموزش پرورش و یا نهادهای مرتبط مثل قرارگاه فناوری که به تازگی در وزارت آموزش پرورش تشکیل‌شده به تدوین و ارائه الگو و راهکارهایی مناسب در بهره‌گیری از فناوری‌های موجود در تسهیل آموزش اقدام کنند و این الگو را با استفاده از تمام امکانات و ظرفیت‌های فرهنگی برای جامعه تدوین و ترسیم کنند تا با مشارکت و حمایت مخاطبین و خانواده‌ها اثربخشی مناسب را داشته باشد.
وی در پاسخ به سؤال ایکنا مبنی بر اینکه «آموزش غیرحضوری سبب پررنگ شدن ارتباط والدین با معلمان شده بود و در گروه‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی مدارس تشکیل شده بود والدین به راحتی و بدون واسطه با معلم ارتباط برقرار می‌کردند، چگونه می‌توانیم این موقعیت را در آموزش حضوری نیز حفظ کنیم؟» گفت: تحت یک برنامه زمانی از پیش مشخص شده در تقویم اجرایی مدارس با عنوان تقویم تعامل ارتباط مجازی ماهانه یا ترمی با حفظ کانال‌ها و گروه‌های آموزشی از همان طریق گذشته و بارگذاری تدریس‌ها و پیام‌های انگیزشی و تشویقی و حتی در برخی موارد با توجه به زمان دبیران و مشاوران، هدایت‌های آموزشی فردی و گروهی و دادن پیام‌های تربیتی به‌صورت کامل و یا موضوعی؛ می‌تواند ارتباط اولیا با مربیان را حفظ کند و ظرفیت ایجادشده در این بستر را گسترش دهد.
راهکارهای بهبود نظام تعلیم و تربیت کشور
دیده‌بان در پایان به ارائه راهکارهایی برای بهبود نظام تعلیم و تربیت کشور پرداخت و اظهار کرد: باید بدانیم زندگی انسان تابع شخصیت اوست و این شخصیت شکل گرفته از رفتار و عملکرد و متأثر از تمایلات و افکار وی است و مستحضرید تعلیم و تربیت بایستی به گرایش‌ها و تمایلات انسان شکل و جهت دهد تا در او رفتارهای شایسته و بایسته به وجود آورد و در نتیجه شخصیتی صحیح در وجود و حضور وی متبلور شود. فلذا وظیفه هر سیستم آموزشی و هر نظام تعلیم و تربیتی ارتقا دانش از طریق آموزش است و لازم است با توجه به نوع گرایش‌ها و تمایلات و نوع مهارت‌ها و توانمندی‌هایی که بر اثر این دانش به وجود می‌آید اهتمام و توجه ویژه‌ای برای پاسخگویی به این سؤال که فرزندان این مرزوبوم در مقیاس کشوری و استانی و شهری و منطقه‌ای و محلی چه نیازهایی دارند؟ داشته باشد.
وی افزود: امام کاظم(ع) درباره برنامه‌ریزی برای اوقات روزانه هر فرد می‌فرمایند: «إِجْتَهِدُوا فى أَنْ یَکُونَ زَمانُکُمْ أَرْبَعَ ساعات:ساعَةً لِمُناجاةِ اللهِ، وَساعَةً لاِمْرِالْمَعاشِ، وَساعَةً لِمُعاشَرَةِ الاْخْوانِ والثِّقاةِ الَّذینَ یُعَرِّفُونَکُمْ عُیُوبَکُمْ وَیُخَلِّصُونَ لَکُمْ فِى الْباطِنِ، وَساعَةً تَخْلُونَ فی‌ها لِلَذّاتِکُمْ فى غَیْرِ مُحَرَّم وَبِهذِهِ السّاعَةِ تَقْدِروُنَ عَلَى الثَّلاثِ ساعات؛ بکوشید که اوقات شبانه‌روزی شما چهار قسمت باشد:۱ ـ قسمتى براى مناجات با خدا، ۲ ـ قسمتى براى تهیه معاش، ۳ ـ قسمتى براى معاشرت با برادران و افراد مورد اعتماد که عیب‌های شما را به شما می‌فهمانند و در دل به شما اخلاص می‌ورزند، ۴ ـ و قسمتى را هم در آن خلوت می‌کنید براى درک لذت‌های حلال و تفریحات سالم و به وسیله انجام این قسمت است که بر انجامِ وظایف آن سه قسمت دیگر توانا می‌شوید.» لذا با توجه به شرایط امروز کشور که شاهد خستگی و رخوت آموزشی در ایام سال تحصیلی هستیم با استناد به قسمت ۴ این فرمایش گهربار به نظرم جامعه و خانواده و محیط آموزشی و مدرسه‌ای موفق است که برای ساعات تفریح و اوقات فراغت و استراحت محصلان و اعضای خود برنامه مناسبی داشته باشد تا اینکه دانش‌آموزان و معلمان در هنگام کار و طی مسیر تعلیم تربیت خسته نشده و از انرژی کافی و نشاط برخوردار باشند.
به گفته دیده‌بان لازم و ضروری است که چه فعالان عرصه تعلیم و تربیت و چه عزیزان عرصه کسب‌وکار با کمک هم‌اندیشی به بازی و صنعت بازی و اسباب‌بازی و شیوه‌های آموزش غیرمستقیم از طریق بازی اهتمام جدی بورزند.