حجت‌الاسلام والمسلمین هادی سروش بیان کرد: نتیجه رفتار اخلاقی با فردی که برخورد کریمانه ندارد، فقط منحصر به معنویت و اخلاق و تعالی روحی شما نیست، بلکه یک اثر مشهود دنیایی و ظاهری دارد و آن این است که کسی که با شما عداوت داشت و بین شما رفاقتی نبود و شما با مدارا با او مواجه شدید، گویی یک دوست صمیمی برای شما خواهد شد.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین هادی سروش، مدرس حوزه و پژوهشگر دینی، سلسله مباحثی را در باب «خطراتی که ایمان را تهدید می‌کند» در اینستاگرام ارائه می‌دهد. در ادامه، متن مباحث، ۵ دی‌ماه را می‌خوانید که با تمرکز بر موضوع «بلندای اخلاق فاطمی» ارائه شده است:
در این شب‌ها که در ایام شهادت حضرت زهرا(س) هستیم، موضوع سخن را در رابطه با اخلاق فاطمی قرار دادیم. یکی از نکات در رابطه با اخلاق حضرت زهرا(س)، پذیرابودن نسبت به دیگران بود که در جلسه قبل پیرامون آن سخن گفتیم و آنچه در این جلسه روی آن متمرکز می‌شویم که تاثیر مهمی در اخلاق ما دارد و از ما شخصیت اخلاقی می‌سازد و ایمان ما را از خطرات محفوظ می‌دارد، مدارا و گذشت در برابر مسائل مختلف و دیگران است.
مدارا کردن و چشم‌پوشی کردن، تاثیر مهمی در اخلاقی‌شدن ما انسان‌ها دارد. مهم‌ترین آیه شریفه قرآن در سوره مبارکه فصلت، آیه ۳۴ آمده است که می‌فرماید: «وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ». ما را به یک امر وجدانی و فطری رهنمون می‌کند که هیچ وقت بدی‌ها با خوبی‌ها مساوی نیست و بین خوبی‌ها و بدی‌ها تفاوت بسیار زیاد است. بین انسان خوش‌رفتار با انسان بدرفتار فاصله زیادی وجود دارد. هیچ وقت نباید در ذهن آید که بین خوب و بد تساوی ایجاد کنیم. در ادامه فرمود با بدی‌ها رفتار احسن داشته باشید که احسن به معنای خیلی خوب است.
آثار مادی و معنوی برخورد اخلاقی
یعنی شما در مواجهه با بدی‌ها و زشتی‌ها با بهترین رفتار تعامل داشته باشید. در برخورد با انسان‌هایی که رفتار شایسته‌ای ندارند و به مقتضای شخصیت مخاطب رفتار خوبی از خود نشان نمی‌دهند و چه بسا به لحاظ شخصیت خودشان رفتار زشتی را نشان می‌دهند و یا اشاره‌های ناجوری از خود نسبت به شخصی دارند و رفتارشان بوی رذائل اخلاقی می‌دهد، باید بهترین رفتار اخلاقی را داشته باشیم و این برخورد آنها با بهترین روش دفع شود. نتیجه رفتار اخلاقی با چنین فردی فقط منحصر به معنویت و اخلاق و تعالی روحی شما نیست، بلکه یک اثر مشهود دنیایی و ظاهری دارد و آن این است که کسی که با شما عداوت داشت و بین شما رفاقتی نبود و شما با مدارا با او مواجه شدید، گویی یک دوست صمیمی برای شما خواهد شد.
در آیه بعد فرمود: «وَمَا يُلَقَّاهَا الَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ»، این رفتار اخلاقی ساده نیست و همه نمی‌توانند در برابر انسان‌های بداخلاق، اخلاق‌مدارانه صحبت کنند. اینکه انسان تلخی ببیند و شیرینی ابراز کند، بسیار دشوار است و چون سخت است خدا فرمود کسانی می‌توانند به این وادی وارد شوند و به این برکات دست یابند که خویشتندار و پرتحمل باشند و شرح صدر داشته باشند و خیلی زود از کوره بیرون نروند. برای همین است که خیلی از توقعات را از افراد داریم و به توقعات خود نیز می‌رسیم اما اگر از کسی توقع اخلاقی بودن داشته باشیم به این سادگی موفق نمی‌شود، چون سخت است. سپس فرمود آنهایی که می‌توانند در مواجهه با بی‌اخلاقی‌ها از خود اخلاق و مدارا نشان دهند، حظ و بهره بسیار عظیمی دارند. مشخص است که تا چه حد اخلاقی بودن و رفتار اخلاقی داشتن مهم است که خداوند فرمود این افراد به حظ عظیم رسیده‌اند.
خوش‌اخلاقی در برابر بدرفتاران انسان را اخلاقی می‌کند
در مورد پیامبر(ص) خداوند فرمود: «وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ»، اینجا نیز فرمود: «حَظِ عَظیم»، در هر دو موضع بحث اخلاق است و در بحث اخلاق، مسئله عظمت پیش می‌آید. اگر در میان دوستان و اقوام و خانواده شخصیت اخلاقی دارید، نسبت به آن باید حریم نگه دارید و قدردان آن باشید، اینها کسانی هستند که در قرآن به عنوان صاحب حظ عظیم معرفی شده‌اند. کسانی که در مقابل سیئه حسنه می‌کنند و در مقابل بدی خوبی نشان می‌دهند و در برابر بداخلاقی خوش‌اخلاق هستند و در برابر نارسایی‌ها اخلاق نشان می‌دهند، شخصیت‌های بزرگی هستند و این رفتار است که می‌تواند اخلاق ما را درست کند و یک شخصیت اخلاقی از ما به جای بگذارد.
رسول خدا(ص) در روایتی این اخلاق نیک را معرفی و فرمودند: «أَلَا أُخْبِرُكُمْ بِخَيْرِ خَلَائِقِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ الْعَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَكَ وَ تَصِلُ مَنْ قَطَعَكَ وَ الْإِحْسَانُ إِلَى مَنْ أَسَاءَ إِلَيْكَ وَ إِعْطَاءُ مَنْ حَرَمَكَ»، یعنی می‌خواهید شما را از بهترین خلائق باخبر کنم؟ آنها که در مواجهه با ظلم دارای عفو و گذشت هستند، دوم کسانی که اخلاق‌مدارانه ارتباط گسسته شده با دیگران را وصل می‌کنند و صله رحم را برقرار می‌کنند، سوم کسانی که نسبت به افرادی که سوءنیت دارند، احسان می‌کنند و چهارم کسانی که اگر دیگران آنها را از نعمتی محروم کردند اخلاقی برخورد می‌کنند. این معیار شخصیت اخلاقی است و مرحوم فیض کاشانی که یک عالم بزرگی بود می‌گوید خدایا این اخلاق را روزی ما قرار بده.
اهل الفضل در محشر چه کسانی هستند؟
در کافی آمده است که در قیامت ندا داده می‌شود که اهل فضلیت کجای محشر هستند؟ آیا علما پاسخ می‌دهند؟ خیر. شهدا و خیرین هم پاسخ نمی‌دهند، بلکه شخصیت‌های اخلاقی پاسخ می‌دهند و می‌گویند با ما هستید؟ سؤال می‌شود، مگر چه کردید که در محشر اهل فضیلت نامیده شده‌اید؟ پاسخ می‌دهند با آنهایی که از ما بریدند وصل بودیم، از آنهایی که به ما ظلم کردند گذشتیم، با آنهایی که با ما بدرفتاری کردند خوش‌رفتاری کردیم. قیامت این چهره‌ها به عنوان اهل الفضل معرفی می‌شوند که شخصیت‌های بزرگ اخلاقی هستند.
اما به حضرت زهرا(س) و اخلاق ایشان می‌رسیم. ایشان یک جوان هجده ساله با یک اخلاق به توان عمرهای طولانی است. چطور در ریاضیات توان، نتیجه را جلو می‌برد، حال باید از سن هجده سال به توان اخلاق سخن گفت. به او ظلم کردند و هجوم آوردند و به خود و همسرش اهانت کردند و کاری کردند که در خطبه خود در مسجد پیامبر(ص) فرمودند مگر ما را مسلمان نمی‌دانید؟ به قول استاد آیت‌الله جوادی‌آملی، برای روضه حضرت زهرا(س) همین جمله کفایت می‌کند که فاطمه زهرا(س) خطاب به مردم مسلمان بگوید مگر ما را مسلمان نمی‌دانید؟
حضرت زهرا(س) و رفتارهای اخلاقی با دشمنان
اما وقتی نزد امام علی(ع) آمدند و اجازه خواستند که می‌خواهیم به عیادت حضرت زهرا(س) بیاییم ایشان چه فرمودند و چه رفتاری کردند؟ ایشان با حضرت امیر(ع) چه صحبتی در مقابل این پیغام داشتند؟ حضرت زهرا(س) مدافع حق است و ایشان به حضرت امیر(ع) فرمود: دلِ خوشی از اینها ندارم، اما فرمودند این خانه، خانه تو است و من کنیز تو هستم. این اخلاق است. اگر یک هزارم این جمله حضرت زهرا(س) را در مواجهه با خانواده و ... رعایت کنیم، زندگی‌های همه ما بهشت خواهد شد اما ما این کارها را نکردیم.
این شأن بالای حضرت زهرا(س) است. حالا ببینید حضرت زهرا(س) چه شخصیت بلند اخلاقی دارد. این رفتارش با امام علی(ع) است اما رفتارش با خادمه‌اش فضه نیز اینطور بود که می‌گویند احساس نکردیم که ایشان بزرگ و خانم ما است، تا می‌رسد به افرادی که به ایشان مراجعه می‌کنند که ایشان با اخلاق و مدارای خاصی برخورد می‌کند. اینطور نیست که اخلاقش را فقط برای خود و همسرش ذخیره کرده باشد، او یک شخصیت به تمام معنا اخلاقی با همگان است و با همه، اخلاقی رفتار می‌کند.