موضوع حمل و نقل زمینی از یک طرف به حمل بار و مسافر و از طرف دیگر به حمل و نقل شهری و برون‌شهری تقسیم می‌شود. این امر تا آنجا اهمیت یافته است که در مواردی مثل سرویس مدارس با امنیت روانی خانواده‌ها پیوند خورده و حتی حسب ضرورت‌ها و اقتضائاتی به رفع نیاز برخی شهروندان تا مرز اجاره خودرو بدون راننده نیز تعمیم یافته که به امری معمول در روابط اجتماعی تبدیل شده است همچنین این صنعت امروزه در سطح وسیع‌تری در تأمین خدمات به سازمان‌های دولتی و بخش خصوصی، و بهره‌گیری در مناسبت‌هایی از قبیل: برگزاری سمینارها، اعزام هیأت‌های کارشناسی به محل اجرای قرار کارشناسی و نیز جابه‌جایی مسافرین و بعضاً مراسم جشن و ... کاربرد دارد که سرویس‌های متنوعی به متقاضیان خود ارایه می‌دهند. به‌علاوه از زمان‌های بسیار دور، حمل و نقل بار نیز دارای اهمیت ویژه‌ای است.
به گزارش «تابناک» قرارداد حمل و نقل بار، قراردادی مشمول قانون تجارت است که بین فردی با متصدی حمل و نقل برای حمل اشیا منعقد می‌شود بنابراین حمل و نقل پستی تابع مقررات خود است همچنین بنگاه یا تشکیلاتی که مسئولیت حمل‌ونقل را بر عهده می‌گیرد باید مکانی را به این کار اختصاص دهد؛ بنابراین کسی که در خیابان یا وانت به حمل بار می‌پردازد متصدی حمل و نقل محسوب نمی‌شود، و روابط طرفین آن تابع قانون مدنی در اجاره اشیا است.
وظایف، تعهدات و مسئولیت‌های متصدی حمل و نقل حسب قانون حاکم بر قرارداد حمل تعیین می‌شود. با این وصف وظیفه اصلی متصدیان حمل و نقل، انتقال صحیح کالا بر اساس آدرس اعلامی صاحب بار از مبدأ تا مقصد در مدت حمل است. در غیر این صورت متصدی مسئول خسارات وارده بر اشیا در مدت مذکور است، مگر آنکه بتواند یکی از جهات معافیت از مسئولیت را، حسب قانون به اثبات برساند. از طرف دیگر، تا پیش از ارسال کالا، صاحب بار حق بازپس‌گیری آن را دارد، اما اعمال حق فسخ از سوی متصدی حمل‌ونقل نباید به‌گونه‌ای باشد که باعث ورود ضرر به صاحب کالا باشد، و به‌علاوه نباید کالا‌ها را در میانه راه رها کند، بلکه باید عدم تمایل خود به اجرای ادامه تعهدات را به مالک اطلاع دهد و تا زمان تحویل کالا به مالک، اقدامات لازم را جهت حفظ کالا‌ها به‌عمل آورد. البته گرچه مطابق قانون مدنی مسئول حمل و نقل، امین معرفی شده، که در صورت تلف یا نقص یا عیب مال‌التجاره هیچ گونه مسئولیتی در برابر ارسال‌کننده ندارد مگر در صورت تعدی و تفریط، اما در قانون تجارت این فرض تغییر جهت داده است. به‌طوری که متصدی حمل و نقل در صورت تلف، نقص و عیب مال‌التجاره مسئول خواهد بود، مگر آنکه ثابت کند تلف یا گم شدن، معلول قوه قاهره بوده است؛ بنابراین تعهد متصدی حمل و نقل از جمله تعهدات به نتیجه است؛ به این معنا که متصدی مسئول است که کالا را به موقع و سالم به مقصد برساند و در صورت بروز هرگونه مشکل، بار اثبات عدم تقصیر با متصدی است.
در خصوص مرور زمان در این گونه موارد باید یادآور شد، دعوای خسارت علیه متصدی حمل و نقل باید ظرف مدت یک سال از تاریخ دریافت کالا‌های معیوب یا یک سال از تاریخی که کالا باید تسلیم می‌شد، اما در ید متصدی حمل‌ونقل تلف شده، اقامه شود. همچنین فرد دریافت‌کننده کالا در صورت وجود هرگونه عیب و نقصی در آن باید ظرف هشت روز پس از دریافت کالا نقص آن را، به متصدی بنگاه حمل و نقل اطلاع دهد. در صورت عدم رعایت مواعد هشت روزه و یک ساله مذکور حق اقامه دعوای افراد مذکور ساقط می‌شود.
حقوق مسافر در سفر‌های برون‌شهری
به گزارش معاونت فرهنگی قوه‌قضاییه، با توجه به گسترش روزافزون این بخش و از آنجایی که ایمنی، برخورد مناسب اخلاقی و رعایت حقوق مسافر به تأکید مورد توجه مقررات جاری قرار گرفته و سازمان‌های مختلفی را درگیر کرده است، مهمترین مسأله در سفر‌های برون‌شهری صدور بلیط به‌عنوان قرارداد حمل فی مابین شرکت و مسافر است که به‌طور مستقیم توسط شرکت یا دفاتر فروش آن صادر می‌شود و اعتبار آن برای سفر به مقصد یا بازگشت مجدد به مبدأ است بنابراین به لحاظ برخورداری از حقوقی که ذیلاً به آن‌ها اشاره خواهد شد لازم است تا پایان سفر نسبت به حفظ و نگهداری آن اهتمام شود.
حقوق مسافران شامل صدور بلیط توسط شرکت مسافربری و تسلیم آن به مسافرین با ذکر مشخصات طبق ضوابط و مقررات؛ اطلاع‌رسانی به مسافران توسط شرکت مسافربری در زمان صدور بلیط از مسیر حرکت به نحو مقتضی؛ استرداد قیمت بلیط در صورت انصراف از سفر تحت شرایط مقرر، که تا یک ساعت قبل از حرکت ۱۰ درصد و بعد از آن پنجاه درصد از کل مبلغ بلیط کسر می‌شود؛ تمدید بلیط مسافری قبل از انجام سفر بدون پرداخت هرگونه وجه اضافی؛ صدور بلیط رایگان برای اطفال کمتر از ۵ سال بدون اختصاص صندلی؛ سوار و پیاده کردن مسافرین در پایانه‌های مسافربری، در صورت درخواست و رضایت مسافر و استفاده از مزایای بیمه‌ای در طول سفر است.
از دیگر حقوق مسافران باید به استرداد کل مبلغ بلیط در صورت تأخیر در جایگزین وسیله نقلیه حداکثر یک ساعت؛ جایگزینی وسیله نقلیه مناسب حسب ضرورت بدون دریافت هزینه اضافی در زمان تعیین‌شده؛ توقف وسایل نقلیه مسافربری در طول سفر جهت صرف غذا و انجام فرایض دینی در مکان و زمان مناسب؛ حمل توشه همراه مسافر به میزان ۲۰ کیلوگرم به‌صورت رایگان و بیش از آن با پرداخت هزینه‌های مربوطه و عدم دریافت هرگونه وجهی غیر از وجه بلیط مسافری از مسافرین است.
خدمات عمومی داخل وسیله نقلیه
رعایت اصول بهداشتی و نظافت وسیله نقلیه در طول سفر توسط شرکت‌های مسافربری الزامی است همچنین باید از دستگاه‌های خنک‌کننده و گرم کننده (کولر و بخاری) در فصول مربوطه استفاده شود.
رفتار مناسب با مسافرین در طول سفر توسط رانندگان و کمک رانندگان؛ عدم پخش نوار و فیلم‌های غیرمجاز در طول سفر؛ پذیرایی از مسافرین با مواد آشامیدنی سالم و الصاق برچسب توشه یا پلاک به وسایل همراه مسافرین، از دیگر خدمات عمومی داخل وسیله نقلیه است.
حقوق مسافر در حمل و نقل درون‌شهری
بر اساس مقررات جاری مدیریت حمل و نقل مسافر در شهر‌ها و حومه آن‌ها به شهرداری سپرده شده تا بتواند به مدیریت حمل و نقل مسافر و نظارت بر سامانه‌های حمل و نقل عمومی شهری اعم از انواع تاکسی، ون، مینی‌بوس و اتوبوس بپردازد. بر این اساس شرکت اتوبوسرانی، تاکسیرانی، پایانه‌ها و در صورت وجود قطار شهری در چارچوب مقررات و قوانین مربوطه، تحت مدیریت شهرداری فعالیت می‌کنند. به‌علاوه اشخاص حقیقی فعال در حمل و نقل باید صرفاً در قالب شرکت تعاونی یا خصوصی ساماندهی شده، به فعالیت ادامه دهند.
الزام و تکلیف بیمه خودرو‌های ناوگان ترابری
در حال حاضر و از نظر قوانین فعلی باید کلیه خودرو‌های مورد استفاده توسط اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی، تحت پوشش کامل بیمه بدنه و ثالث بوده و تمامی خسارات احتمالی را به طور کامل پوشش دهند. بدیهی است در صورت بروز حادثه، شرکت‌های بیمه موظف به پرداخت کلیه خسارات از جمله مابه‌التفاوت هزینه واقعی تعمیرات نیز هستند.
انواع خسارت‌های ناشی از تصادفات رانندگی
در هر تصادف رانندگی، دو وسیله نقلیه به هم برخورد می‌کنند یا یک وسیله نقلیه به یک یا چند عابر پیاده برخورد می‌کند یا در برخی موارد در اثر برخورد وسیله نقلیه با ساختمان‌ها خساراتی به بار می‌آید؛ بنابراین خسارات ناشی از تصادفات، خسارات مالی به خودرو و ساختمان‌ها و خسارت جانی و بدنی شامل قتل یا زخمی شدن افراد سرنشین خودرو یا عابران پیاده، است. در اینجا مسئول حوادث رانندگی چه کسانی هستند؟
در پاسخ باید گفت: اگرچه طبق یک قاعده کلی در فرض تصادفات همواره تقصیر راکب مفروض است، اما اگر راننده‌ای که دارای گواهینامه رانندگی مجاز است و وسیله نقلیه هم هیچ عیب و نقصی نداشته باشد و راننده با رعایت همه مقررات راهنمایی و رانندگی و با سرعت مطمئنه در حال رانندگی باشد، این راننده تقصیری مرتکب نشده است و مسئولیتی هم ندارد؛ لذا تنها رانندگانی مسئول هستند که یکی از مقررات فوق را رعایت نکنند.
پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود، این است که با توجه به قانون بیمه اجبارى مسئولیت مدنى دارندگان وسایل نقلیه موتورى زمینى، چنانچه راننده وسیله نقلیهاى که موجب ورود خسارت به غیر شده، مالک آن وسیله نباشد، خسارت وارده از مالک وسیله نقلیه قابل مطالبه است یا راننده آن؟ که در پاسخ باید گفت که خسارات ناشى از اتومبیل بیمه‌شده لازم‌الاجرا است لذا چنانچه مالک به تکلیف قانونى خود عمل کرده و اتومبیل خود را بیمه کرده باشد، مسئول خسارات ناشى از اتومبیل مذکور نخواهد بود.
اما اگر اتومبیل بیمه نشده باشد مسئول خسارت ناشى از اتومبیل مالک آن است و دعوى زیان‌دیده به‌طرفیت او قابلیت استماع دارد، و در این حالت چنانچه مالک به زیان‌دیده خسارت پرداخت کرده، اما در اصل راننده اتومبیل مقصر بوده باشد، مالک از باب قاعده تسبیب و قانون مسئولیت مدنى، استحقاق رجوع به راننده متخلف را دارد.