استعفای سعد الحریری، نخست‌وزیر لبنان در هفته گذشته چندان غیرمنتظره بود که نمی‌توانست برای کسی باورپذیر باشد. رفته رفته هر چه از این ماجرا می‌گذرد ابهامات آن بیشتر می‌شود به طوری که مقامات لبنانی و بین‌المللی را نسبت به سرنوشت نخست‌وزیر لبنان نگران کرده است. آیا سعد الحریری در عربستان تحت بازداشت است؟ استعفای او تحت چه شرایطی صورت گرفته و عربستان سعودی در این میان چه نقشی داشته است؟ آیا عربستان با استعفای حریری سناریوی خاصی را برای لبنان در نظر داشته است؟ این سناریو چیست و چه خطراتی را متوجه لبنان و کشورهای منطقه می‌کند؟

نگرانی داخلی

مقامات لبنانی با نپذیرفتن استعفای سعد الحریری خواستار بازگشت او به لبنان و شفاف‌سازی در این زمینه شده‌اند. روز گذشته میشل عون، رئیس‌جمهور لبنان که هنوز استعفای حریری را نپذیرفته است با ولید البخاری، کاردار سفارت عربستان در بیروت دیدار و گفت‌وگو داشت.

به گزارش شبکه الجزیره، میشل عون خطاب به کاردار سفارت سعودی گفت: روش استعفای حریری غیرقابل قبول است و ما از وی می‌خواهیم که به کشورش بازگردد. سعد‌الحریری، نخست‌وزیر مستعفی لبنان جمعه گذشته پس از دیدار با علی‌اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران در بیروت، عازم عربستان سعودی شد و یک روز بعد (شنبه)، به‌طور ناگهانی استعفای خود را از طریق شبکه سعودی العربیه اعلام کرد. سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان هم یکشنبه گذشته در نطقی تلویزیونی تاکید کرد که دلیلی در داخل لبنان برای استعفای حریری وجود نداشته، بلکه وی به دیکته سعودی‌ها استعفا کرده است.

دفتر سیاسی جریان المستقبل و فراکسیون پارلمانی این جریان با برگزاری نشستی مشترک در بیروت با صدور بیانیه‌ای بر لزوم بازگشت سعد الحریری، نخست‌وزیر مستعفی لبنان برای بازپس‌گیری اعتبار و برقراری توازن داخلی و خارجی لبنان در چارچوب پایبندی کامل به مشروعیت این کشور تاکید کرد. در یک اظهارنظر دیگر بهیه الحریری، نماینده پارلمان لبنان و خواهر رفیق حریری به اطرافیان خود و بویژه پسرانش نادر و احمد اطلاع داده است که نمی‌تواند در قبال آنچه در مورد حریری رخ می‌دهد، ساکت بماند.

وی گفت در مورد این مساله هیچ خط قرمزی ندارد. وی گفت: من از فرزندم و پسر نزدیک‌ترین انسان به قلبم صحبت می‌کنم و سکوتم خیانتی است به رفیق حریری.

به همین مناسبت گفته می‌شود بهیه الحریری قصد دارد یک نشست خبری را به نیابت از خانواده برای «افشای ناگفته‌ها» در مورد آنچه برای الحریری رخ داده، برگزار کند و با وجود توصیه برخی برای لزوم توجه به خطر چنین اقدامی و تاثیر آن در سرنوشت سعد، وی تاکید کرده است، «صبرش» ادامه نخواهد یافت و اتفاقی بدتر از آنچه تاکنون در مورد مردی که یک روز به کشورش خیانت نکرده و با خانواده‌اش بهای سنگینی را به خاطر آن پرداخته رخ نخواهد داد. شنیده شده عربستان سعودی از جریان المستقبل خواسته است با بهاءالدین الحریری برادر سعد بیعت کنند تا او به عنوان نخست‌وزیر لبنان فعالیت کند. درهمین رابطه نهاد المشنوق، وزیر کشور لبنان بعد از دیدار با شیخ عبداللطیف دریان، مفتی لبنان در واکنش به اخبار منتشر شده در مورد تعیین بهاالدین الحریری، برادر بزرگ‌تر سعد الحریری به پست نخست‌وزیری لبنان تاکید کرد: لبنانی‌ها گله چهارپایان یا یک قطعه زمین نیستند که مالکیت آن دست به دست شود. سیاست در لبنان، با حاکمیت انتخابات و نه زد و بندها اجرا می‌شود. از سوی دیگر ولید الجنبلاط، رئیس حزب سوسیال ترقی‏خواه لبنان در صفحه توییتر خود نوشت؛ «یک هفته از اقامت اجباری یا غیر اجباری سعد الحریری می‌گذرد و اکنون زمان آن فرا رسیده است که وی از عربستان به لبنان بازگردد و با تکمیل مسیر سازندگی و امنیت کشور موافقت کند تا جایگزینی برای وی تعریف نشود.»

افشاگری ایندیپندنت

همزمان با این تحولات روزنامه انگلیسی ایندی‍‍پندنت در گزارشی به قلم رابرت فیسک به افشای نحوه استعفای سعد الحریری پرداخت و نوشت: سعودی‌ها به نخست وزیر لبنان دستور داده بودند استعفا و کناره‌گیری‌اش از این سمت را به صراحت از ریاض اعلام کند. شب سوم نوامبر که هواپیمای سعد الحریری در ریاض فرود آمد، نخستین چیزی که وی با آن روبه‌رو شد، گروهی پلیس سعودی در اطراف هواپیمایش بود. آنها سوار هواپیما شدند و تلفن همراه وی و محافظانش را توقیف کردند. و این‌گونه نخست‌وزیر لبنان وادار به سکوت شد.

وی جمعه، سوم نوامبر در نشست کابینه در بیروت حضور داشت. سپس تماسی تلفنی دریافت کرد که در آن تماس، از وی خواسته شد برای دیدار با ملک سلمان، پادشاه عربستان به این کشور برود. الحریری که مانند پدرش، رفیق الحریری، هم تابعیت لبنان را دارد و هم عربستان، فورا عازم عربستان شد. عربستان 9 میلیارد دلار به شرکت الحریری موسوم به شرکت اوگر بدهکار است.

اما مسائل غافلگیرکننده‌تر بعدی این بود که الحریری روز شنبه به صورت ناگهانی و در اقدامی که برای اعضای دولت لبنان بسیار غیرمنتظره و حیرت‌آور بود، در یکی از شبکه‌های تلویزیونی عربستان از روی نوشته‌ای ـ که می‌توان حدس زد عربستان تنظیم کرده بود ـ اعلام کرد از سمت نخست‌وزیری لبنان کناره‌گیری می‌کند.

وی گفت جانش در خطر است، حزب‌الله باید خلع سلاح شود. حریری پیش از این، هرگز چنین سخنانی بیان نکرده بود. به‌عبارت دیگر، سخنانی را که وی در شبکه تلویزیونی عربستان از روی یک متن خواند، خودش ننوشته بود. یکی از افرادی که حریری را بخوبی می‌شناسد این هفته گفت: «اینها سخنان حریری نبود.» به عبارت دیگر، سعودی‌ها به نخست‌وزیر لبنان دستور داده بودند استعفا و کناره‌گیری‌اش از این سمت را بصراحت از ریاض اعلام کند.

البته باید اضافه کنم که همسر و خانواده حریری در ریاض هستند. بنابراین حتی اگر وی به بیروت باز می‌گشت، همسر و خانواده‌اش به گروگان گرفته می‌شدند. در نتیجه با گذشت یک هفته از این نمایش نامتعارف سیاسی، حتی در بیروت صحبت از درخواست از بهاالدین، برادر بزرگ‌تر سعد حریری برای تصدی سمت نخست‌وزیری است. اما چه بر سر سعد حریری آمد؟ کسانی که با وی تماس گرفته‌اند، پی بردند وی در خانه‌اش در ریاض است، اما او فقط چند کلمه با آنها صحبت کرده است.

به گفته یکی از کسانی که با وی تماس گرفت، حریری فقط گفت: «برمی‌گردم. خوبم.» اما اگر حریری به لبنان بازگردد چه خواهد شد؟ آیا وی مدعی خواهد شد که وی را مجبور به استعفا کرده بودند؟ آیا سعودی‌ها جرات چنین ریسکی را دارند (که اجازه دهند وی به لبنان بازگردد)؟

سناریوی خطرناک

در این میان برخی منابع خبری از یک سناریوی خطرناک سخن می‌گویند که احتمال دارد مقامات تازه به دوران رسیده عربستان سعودی دست به ماجراجویی جدیدی در منطقه زده و لبنان را دستخوش آشوب و جنگ‌های داخلی کنند.

به گزارش نشریه آتلانتیک لبنان، شرایط ملتهب و نگران‌کننده‌ای بر لبنان حاکم است. خاورمیانه در آستانه یک انفجار قرار دارد. ریاض در واقع با «ربودن» نخست‌وزیر قانونی لبنان به یک اقدام جنگی دست زده است. عربستان می‌تواند با بیرون آوردن سپرده‌های خود از بانک‌های لبنان، اقتصاد آن کشور را فلج کند. در فاصله چند روز گذشته کشورهای امارات، عربستان، بحرین و کویت از شهروندان خود درخواست کردند فورا خاک لبنان را ترک کنند. این دستور خود به خود این پرسش را پیش می‌کشد که مگر در لبنان قرار است چه اتفاقی رخ دهد که کشورهای متحد عربستان سعودی به دست و پا افتاده و خواستار خروج فوری اتباع خود از این کشور شده‌اند؟ آیا قرار است نیروهای اسرائیلی به پایگاه‌های حزب‌الله در خاک لبنان حمله کنند؟ آیا عربستان سعودی با استعفای اجباری سعدالحریری چنین سناریویی را از پیش تدارک دیده است؟ اینها پرسش‌هایی است که باید برای پاسخ دادن به آنها در انتظار تحولات آینده لبنان و منطقه بود.

توطئه عربستان برای فشار بر لبنان خنثی شده است

استعفای اجباری سعد الحریری از نخست وزیری لبنان و اقامت اجباری وی در عربستان از جمله تحولات عمده در هفته گذشته در منطقه محسوب می‌شود. در همین رابطه با علی منتظری، کارشناس ارشد مسائل لبنان گفت‌وگو کرده ایم که ماحصل آن در پی می‌آید:

لبنان چه اقداماتی را در خصوص موضوع استعفای سعد الحریری انجام خواهد داد و آیا وی به لبنان باز خواهد گشت؟

نحوه برخورد لبنان با موضوع استعفا را باید از زاویه دیدگاه مقامات ارشد سیاسی این کشور تحلیل کرد. بعد از استعفای غیرمنتظره آقای حریری از سمت نخست‌وزیری، یک شوک به لبنان وارد شد اما میشل عون رئیس‌جمهور این کشور این استعفا را غیرقانونی دانست.

مطابق قانون اساسی لبنان، نخست وزیر باید استعفای خود را به مقام ریاست جمهوری تقدیم کند و رئیس‌جمهور بعد از بررسی‌های لازم آن را مورد پذیرش قرار می‌دهد یا رد می‌کند. در همین رابطه رئیس‌جمهور و رئیس مجلس لبنان با اتفاق نظر این اقدام سعد الحریری را غیرقانونی دانستند و عنوان کردند منتظرند وی به کشور بازگردد و بعد در رابطه با استعفا تصمیم‌گیری خواهد شد. بنابراین، اقدام عربستان برای اعمال فشار سیاسی بر لبنان با شکست روبه‌رو شده است چرا که دو نهاد اصلی تصمیم‌گیر در لبنان که عبارتند از ریاست جمهوری و پارلمان این استعفای اجباری و اعلامی از ریاض را نپذیرفته‌اند. در همین ارتباط حزب المستقبل که ریاستش با حریری است و فراکسیون این حزب در پارلمان و همچنین هم پیمانان این حزب، با انتشار بیانیه این استعفا را نپذیرفته‌اند. بنابر این بهترین موضعگیری در این رابطه نحوه برخورد مقامات اصلی تصمیم‌گیر سیاسی در لبنان است که با محور قرار دادن چارچوب قانون اساسی،‌ توطئه عربستان را برای آشوب سیاسی در لبنان با شکست رو به رو کرده‌اند. در خصوص بازگشت سعد الحریری به لبنان طبق یک برنامه تلویحی قرار بود روز پنجشنبه گذشته طی یک سفر کوتاه از عربستان به لبنان وارد شود و استعفای خود را حضورا تقدیم کند اما باید منتظر روز دوشنبه آینده به‌عنوان شروع هفته کاری بود که آیا این سفر واقع می‌شود یا خیر.

آیا رئیس‌جمهور لبنان در رابطه با بازگشت سعد الحریری و اقدامات نابخردانه عربستان به شورای امنیت شکایت خواهد کرد؟

شکایت لبنان به سازمان ملل برای حل این موضوع بسیار بعید به نظر می‌رسد چرا که مقامات ارشد سیاسی در این کشور با دولت فرانسه، اتحادیه اروپا و حتی آمریکا رایزنی‌هایی در رابطه با وساطت با طرف سعودی برای رضایت به خروج سعد الحریری از عربستان،‌ انجام داده‌اند اما تمام این موارد تاکنون بی‌نتیجه مانده است. خبرهایی که منتشر شده است حکایت از آن دارد که سعد الحریری به‌عنوان یک تبعه سعودی بعد از خلع ید از مقام نخست‌وزیری در عربستان بازداشت است. حتی مواردی مطرح شده از جمله کمک یک میلیارد دلاری عربستان به لبنان در زمان پادشاهی ملک عبدالله که به لبنان نرسیده است. اگر حتی این موارد صحت داشته باشد که سعد الحریری در رابطه با پرونده فساد اقتصادی در عربستان در بازداشت خانگی است، این نحوه برخورد توسط سعودی‌ها بازتاب منفی دارد. چرا که وضعیت سیاسی لبنان به شکل طایفه‌ای است و این طوایف تعلقات خارجی دارند. یعنی مسیحیان مارونی متمایل به فرانسه هستند، شیعیان متمایل به ایران و سنی‌ها به عربستان گرایش دارند. که اتفاقات اخیر باعث نارضایتی اهل تسنن لبنان از عربستان شده است.