جام جم آنلاين: جواني به دليل گزش زنبور به مطب پزشكي مراجعه مي‌كند. ابتدا تنها از خارش شديد پوست شكايت دارد. بيمار از نظر علائم حياتي (فشار خون، نبض و تنفس) كاملا طبيعي است. هنوز چند دقيقه‌اي از مراجعه نگذشته كه تنفس بيمار مختل مي‌شود. بيمار بشدت مضطرب است.

اقدامات اوليه و درمان لازم آغاز مي‌شود و در كمتر از نيم‌ساعت بيمار حالش كاملا بهبود مي‌يابد. 6 ساعت پس از ترخيص، بيمار با حمله‌اي مشابه به اورژانس آورده مي‌شود. اين بار اقدامات نتيجه نداده و كار بيمار به بخش مراقبت‌هاي ويژه مي‌كشد اين اتفاقات در فصل بهار رخ مي‌دهد.

بهار فصل آلرژي‌ها و حساسيت‌هاست. بسياري از بيماران به خاطر آبريزش شديد، عطسه‌هاي پي در پي و خارش‌هاي پوستي در اين فصل به پزشك مراجعه مي‌كنند.

گرچه نوعي آلرژي كه به عنوان واكنش‌هاي افزايش حساسيتي يا آنافيلاكسي شناخته مي‌شود، بيشتر مربوط به تزريق داروهاست که سردسته آنها پني سيلين است، اما حقيقت اين است كه واكنش حساسيتي واكنشي است كه براي بروز نياز به تماس ماده‌اي با بدن دارد كه سيستم دفاعي بدن آن ‌را غريبه بداند و شروع به واكنش شديد كند. در اين واكنش به محض تماس بدن با ماده حساسيت‌زا يك سري مواد در خون آزاد مي‌شود كه باعث بروز اين علائم مي‌شوند.

آنافيلاكسي به شديدترين واكنش‌هاي حساسيتي گفته مي‌شود كه با افت فشار خون و حالت خفگي نمود مي‌يابد. اما بايد اين را به خاطر سپرد كه واكنش‌هاي حساسيتي خفيف مي‌توانند به واكنش‌هاي شديد و حتي مرگ منجر شوند.

سن، جنسيت، شغل، نژاد و موقعيت جغرافيايي تاثيري در ميزان بروز واكنش‌هاي حساسيتي ندارد. اما بيماراني كه تجربه آنافيلاكسي قبلي (به هر چيزي) را دارند يا افرادي كه قبلا با دارويي دچار چنين واكنشي شده‌اند و همچنين افراد آسمي كه بيماريشان بخوبي كنترل نشده، در معرض بروز بيشتر آنافيلاكسي هستند. امكان بروز براي پني‌سيلين 20‌ـ‌10 درصد و براي نيش حشرات 60 ـ 40 درصد عنوان مي‌شود و شايع‌ترين علل بروز واكنش‌هاي حساسيت‌پذيري شديد آنتي‌بيوتيك‌ها، حشرات و غذاها هستند. در كودكان غذاها (صدف، تخم مرغ، گندم و شير) از علل شايع بروز اين واكنش‌ها هستند.

علائم و نشانه‌ها


بيماران عموما ابتدا دچار قرمزي و خارش پوست و كهير مي‌شوند. سپس اضطراب، سبكي سر، احساس پري در گلو، كم آوردن نفس و سنگيني در قفسه سينه بروز مي‌كند. با پيشرفت بيماري علائمي همچون تنگي نفس شديد، افت هوشياري و فشار خون بروز مي‌كند. بروز احساس توده‌اي در گلو و خشونت صدا از علائم هشدار دهنده براي بروز ورم در حنجره و بروز خفگي است. بيماران ممكن است علائمي همچون درد شكم، تهوع و استفراغ، اسهال، قرمزي و آبريزش از چشم را نيز تجربه كنند.

علائم در بيماران ظرف يك ساعت بروز مي‌كند و هر چه علائم سريع‌تر بروز نمايد، احتمال علائم شديدتر بيشتر است. در واقع نيمي از مرگ و مير ناشي از واكنش‌هاي حساسيت‌پذيري شديد ظرف يك ساعت ابتدايي تماس بروز مي‌كند. پس از اين‌كه علائم ابتدايي بهبود يافتند، 4 ـ 3 ساعت بعد ممكن است علائم مجدد بروز كند.

تشخيص

زماني كه تماس با ماده‌اي حساسيت‌زا مشخص است، تشخيص واضح خواهد بود. اما در مواقعي كه تماس با مواد غذايي است، ممكن است نسبت دادن علائم به واكنش‌هاي حساسيتي دشوار بوده و به اشتباه چيز‌هاي ديگر براي بيمار در نظر گرفته شود. بسياري از بيماري‌ها داراي چنين علائمي بوده و بايد از واكنش‌هاي حساسيت‌پذيري جدا شوند، ضمن اين‌كه فرصت براي مداواي بيماران بسيار كوتاه است و تأخير مي‌تواند نتايج ناگواري به جا بگذارد. آزمايشگاه نقشي در تشخيص نداشته و با توجه به فرصت زماني كوتاه براي درمان نمي‌توان از آزمايشگاه كمكي گرفت.

درمان

براي اين بيماران بايد سريعا اقدام به برقراري راه هوايي، دادن اكسيژن، تجويز اپي‌نفرين (آدرنالين) و شروع مايع وريدي كرد. مهم‌ترين اقدام تجويز اپي‌نفرين است. اپي‌نفرين بسته به شرايط عضلاني، زير جلدي يا وريدي تزريق مي‌شود. اگر بيمار در شوك قلبي ـ عروقي قرار دارد، بايد با تجويز وريدي درمان شود. در اشكال خفيف‌تر بيماري دارو عضلاني يا زيرجلدي تجويز مي‌شود. براي جبران افت فشارخون بايد از مايع وريدي همزمان با اپي‌نفرين بهره برد. براي برقراري راه هوايي بايد بيماران با بروز اولين علائم دال بر درگيري مسير هوايي تحت لوله‌گذاري درون مجاري هوايي قرار گيرند. تاخير در انجام لوله‌گذاري ممكن است با تورم بيشتر مجاري هوايي، عدم امكان لوله‌ گذاري و انسداد مجاري هوايي همراه باشد.

اگر ماده ايجادكننده همچنان وجود دارد، بايد از بيمار دور شود (همچون شستن پوست يا گذاشتن ماسك براي كاهش تماس با ماده حساسيت‌زاي موجود در هوا يا در آوردن نيش زنبور). نكته مهم اين است كه در حساسيت به مواد غذايي شستشوي معده كاربرد ندارد، چرا كه اثرات مواد حساسيت‌زا ايجاد شده است. علاوه بر اين داروها، داروهاي ديگري هم به كار مي‌رود كه عمدتا جهت موارد مقاوم يا عوارض ناشي از حمله يا جلوگيري از بروز مجدد حمله مفيد هستند. به عنوان مثال مي‌توان از داروهايي همچون دگزامتازون و پردنيزولون نام برد.

چند نكته مهم

ـ‌ واكنش‌هاي حساسيتي اغلب نيازمند تماس اوليه با ماده بوده و در دفعات بعدي تماس علائم بروز مي‌كند، اما براي بسياري از موارد اطلاعي از تماس اوليه نيست. بنابراين براي تجويز هر دارويي احتمال بروز اين عارضه را در ذهن داشته و در مكان مناسبي كه امكانات لازم براي احيا و درمان بيمار وجود دارد، اقدام به تجويز دارو كنيد.

ـ انجام تست قبل از تجويز براي بسياري از داروها به كار مي‌رود. بروز واكنش دال بر منع استفاده از داروست، اما عدم بروز واكنش رد كننده بروز واكنش حساسيت‌پذيري نيست.

ـ‌ با وجود حتمي نبودن بروز واكنش در نوبت دوم برخورد، نبايد در بيماران با سابقه واكنش، اقدام به تجويز دارو كرد. اگر الزام به مصرف داروست بايد توسط پزشك حساسيت‌زدايي انجام شود.