جام جم آنلاين: اگر شما صبح‌هاي زود به سمت محل كارتان حركت مي‌كنيد، حتما كودكان خواب آلود و بي‌حوصله‌اي را ديده‌ايد كه يا در آغوش يكي از والدين يا در صندلي عقب ماشين به سمت مهدكودك در حركت هستند و از اين‌كه خواب صبحشان كامل نشده است كلافه‌اند؛ البته اين در مورد در كودكان كوچك‌تر بيشتر صادق است.
كودكاني كه زودتر از سن مهدكودك رفتنشان، وارد آن محل شده‌اند هم مانند خيلي از مسائل ديگر نتيجه اجتناب‌ناپذير تغييرات در جامعه و مشغول بودن زنان به كار بيرون از خانه پا به پاي مردان است.
وقتي مادران شاغل بعد از پايان مرخصي زايمانشان مجبور به ترك خانه و بازگشت به محل كارشان مي‌شوند؛ كودكان نيز به ناچار در ساعات كاري مادر، به يكي از مراكز نگهداري از كودكان يا همان مهدكودك‌ها سپرده مي‌شوند.
اما اين مساله در مورد كودكاني كه در سن مناسب از امكانات مهدكودك‌ها استفاده مي‌كنند مي‌تواند بر عكس باشد و يك مهدكودك استاندارد مي‌تواند كودك را براي ورود به اجتماعات بزرگتر آماده كند لذا حتي مادراني كه شاغل نيستند لازم است قبل از به مدرسه رفتن كودك او را با فرستادن به مهدكودك براي اين دوره آماده كنند.
تاثير محيط مهدكودك در رشد زبانى
از آنجا كه گسترش واژگان كودك اكتسابى است و هر چه كودك در تعامل و ارتباط با اطرافيان باشد، دامنه لغات او نيز گسترش مى‌يابد لذا كودكانى كه در مهدكودك‌ها در كنار كودكان ديگر اوقاتي از روز را سپري مي‌كنند، علاوه بر همزبانى با همسالان خود و ايجاد ارتباط با مربى خويش با لغات، واژگان و كلمات متعددى برخورد مى‌نمايند؛ آنها براى بازى كردن مثلا دريافت يك توپ مرتب با دوستان خود ايجاد ارتباط كرده و محرك و پاسخ ايجاد مي‌كنند.
كودك براى گرفتن توپ از دوست در مهدكودك احياناً از لفظ توپ استفاده مى‌كند، از طرف ديگر «من، من»، «مال من است» را از كودك ديگر مى‌شنود و از كودك سوم «بده» را، لذا اين كودك در عين حال با 3 تلفظ و واژه آشنا شده است: «من»، «توپ» و «بده». در صورتى كه همين كودك در منزل با ارائه و بيان مطلب توپ مفهوم و مطلب مورد نظر خود را به مادرش مى‌فهماند و امكان اين‌كه با 2 لفظ ديگر آشنا شود، بسيار كم يا بعيد است.
پس كودكانى كه تازه شروع به سخن گفتن كرده‌اند، هنگامى كه با كودكان همسن و سال خود ارتباط برقرار مى‌كنند و همراه مربى خويش كه صرفا وقت خود را صرف و وقف كودكان كرده است، مى‌توانند پيشرفت قابل توجهى در گفتار و رشد بيانى خويش داشته باشند.
نظريه‌هاى عمده رشد به فرضيه‌هاى متفاوتى درباره اهميت تاثيرات محيطى در رشد زبان كودك منجر مى‌شود. نظريه‌پردازان يادگيرى معتقدند كه وجود عامل تقويت‌كننده و مشاهده سرمشق، عوامل تعيين‌كننده مهمى براى رشد زبان هستند؛ لذا كودكان در مهدكودك‌ها مرتب زيرنظر عوامل يادگيرى، ارتباط و تعامل هستند، مى‌شنوند و بيان مى‌كنند و براثر عوامل تقويت‌كننده بى‌شمارى كه به وجود مى‌آيد، مجبور به گفت‌وگو مى‌شوند و در نتيجه واژگان و لغات آنها به جهت استفاده در گفتار توسعه مى‌يابد.
مضرات استفاده از مهدكودك براي كودكان زير 2 سال
مهدكودك با تمام مزايايي كه براي آموزش كودكان در سنين مناسب دارد اما مي‌تواند به كودكاني كه در سنين پايين به اين مراكز سپرده مي‌شوند صدمات جبران‌ناپذيري وارد كند.
دكتر فربد فدايي، روان‌شناس اجتماعي و روانپزشك در گفت‌وگو با جام‌جم ضمن اشاره به خطرات استفاده از مهدكودك در كودكان زير 2 سال مي‌گويد: اگر كودك در سنين غير مناسب به مهدكودك فرستاده شود، احساس طرد شدن از سوي مادر مي‌كند و حس طردشدگي و دوري از خانواده در شكل‌گيري شخصيت او تاثير مي‌گذارد، بنابراين در اين كودكان ممكن است احساس خشم و رنجش و افسردگي ملاحظه شود.
وي همچنين با تاكيد بر اين‌كه در صورت امكان، كودك توسط مادر نگهداري شود، مي‌افزايد: اگر به دليل شاغل بودن مادر امكان نگهداري از كودك توسط او در سنين پايين وجود ندارد، نگهداري كودك توسط پدربزرگ و مادربزرگ بهتر از سپردن او به مهدكودك است.
دكتر فدايي مقاومت و لجبازي كودك در برابر والدين، عدم وابستگي كودك به والدين و عدم پذيرش آنها از سوي كودك را از آثار فرستادن كودك به مهدكودك در سنين غيرمناسب ميداند و مي‌گويد: اما سپردن كودك به مهدكودك بعد از 5 سالگي باعث مي‌شود وي ارتباط با همسالان و مهارت‌هاي اجتماعي را به صورت گسترده‌تر و كامل‌تري بياموزد و در كل امكانات يادگيري و امكان مستقل شدن براي كودكان، پيش از دبستان در مهدكودك بيشتر است.
بهتر است كودكان تا پايان 2 سالگي در محيط خانواده و نزد والدين خود باشند؛ احساس امنيت رواني اوليه و وابستگي‌هاي عاطفي بايد به صورت صحيح و طبيعي در خانواده شكل بگيرد اما از اين سن به بعد آنها به تجربه‌هاي اجتماعي نيز نياز دارند
دكتر سيما فردوسي، روان‌شناس و عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي نيز در اين مورد مي‌گويد: بهتر است كودكان تا پايان 2 سالگي در محيط خانواده و نزد والدين خود باشند؛ احساس امنيت رواني اوليه و وابستگي‌هاي عاطفي بايد به صورت صحيح و طبيعي در خانواده شكل بگيرد اما از اين سن به بعد آنها به تجربه‌هاي اجتماعي نيز نياز دارند. در يك مهدكودك كودكان از نظم و انضباط خاصي برخوردار مي‌شوند، برنامه خواب و خوراك آنها به طور منظم از قاعده خاصي پيروي مي‌كند، همچنين آموزش بسياري از مطالب كه ممكن است مادر، در منزل به صورت پراكنده يا به طور غيرعلمي به فرزندش بياموزد، در مهدكودك به صورت منظم و روشمند در جمع و به صورت گروهي آموخته مي‌شود.
وي مي‌افزايد: به طور كلي كودك در اين مرحله براي سال‌هاي آينده كه بايد ساعت‌هاي بيشتري را از خانه دور باشد، آماده مي‌شود؛ كودكاني كه به مهدكودك مي‌روند زمينه رشد اجتماعي‌شان فراهم مي‌شود و در تعاملات اجتماعي شكل مي‌گيرند. بسياري از رفتارهايي كه كودكان درخانه نياموخته‌اند، در جاي ديگري به نام مهدكودك مي‌آموزند. رفتارهاي منفي يا رفتارهايي كه چندان مثبت يا جامعه‌پسند نيستند، در مهدكودك كمرنگ مي‌شوند.
اجزاي سازنده يك مهد كودك با كيفيت عالي
عوامل متعددي در ارزيابي يك مهدكودك به عنوان مهد مناسب دخيل هستند كه از جمله مي‌توان به اندازه گروه(تعداد كودك در يك مكان واحد)،نسبت تعداد مراقب به كودك، آمادگي تحصيلي مراقب يا مربي، تعهد شخصي مراقب به يادگيري و مراقبت كردن از كودكان اشاره كرد. در صورتي كه اين ويژگي‌ها مطلوب باشند، كودكان در ارزيابي‌هاي هوش، زبان و رشد اجتماعي، بهتر عمل مي‌كنند؛ همچنين محيط‌هاي وسيع و مجهز و اقداماتي كه نيازها و تمايلات كودكان پيش دبستاني را برآورده مي‌سازند نيز به پيامدهاي مثبت كمك مي‌كنند.
تأثيرپذيري كودكان در مهد به مراتب بيشتر از خانه و خانواده است. اگر مربيان، افرادي آموزش ديده، كارآمد و متخصص در زمينه تربيت كودكان باشند خواهند توانست به بهترين شكل ممكن كودكان را تربيت كنند و برعكس در برخي از مهدكودك‌ها، رفتار نادرست مربيان با كودكان، زمينه‌ساز بروز رفتارهاي غيراخلاقي از سوي كودكان شده است.
برخي مهدكودك‌ها، سالانه چند بار، دوره‌هاي آموزشي براي مربيان خود ترتيب مي‌دهند و طي آن شيوه‌هاي نوين تربيت را به آنان آموزش مي‌دهند، از اين‌رو والدين بايد در انتخاب مهد دقت بسيار به خرج دهند و كودكان را به دست مهدها و مربياني بسپارند كه اطمينان كافي در مورد نحوه آموزش آنها داشته باشند.
دكتر سيما فردوسي نيز معتقد است: در مهد كودك، مربيان وظيفه بسيار مهمي به عهده دارند زيرا نقش جانشين مادر را براي كودك ايفا مي‌كنند و با توجه به اين تعريف، مربي بايد بتواند اضطراب كودك را تخفيف و به او امنيت بدهد و او را كنترل كند. اگر مهدكودكي داراي ويژگي‌هاي لازم باشد و تنها از كودك نگهداري نكند بلكه به نيازهاي او نيز توجه داشته باشد و رشد كودك و شرايط فردي او را در نظر بگيرد و درباره برنامه خواب، بازي، تغذيه، استراحت كافي و فعاليت‌هايي كه مناسب سن كودك باشد، تدابير لازم انديشيده باشد و محيط امني براي كودكان ايجاد كند، مي‌توان پيشنهاد كرد كه والدين حتما فرزندشان را به چنين مهدكودكي بسپارند.
رعايت نكات ضروري از سوي والدين
اگر كودك در دور ماندن از مادر يا خانواده دچار ناسازگاري مي‌گردد بايد سعي كنيد تا اين استقلال را بتدريج به او بياموزيد، درست است كه اين كار زمان بر است اما اگر لازم باشد بايد ابتدا ساعات اندكي را براي ماندن در نظر بگيريد، او را همراهي كنيد، هر چند ساعت به او سري بزنيد، پايداري او را تشويق كنيد و از طريق قصه، مهارت‌هاي لازم را به او آموزش دهيد.
والدين بايد توجه داشته باشند كه اگر كودكشان مدتي را در مهد چشم به راه آمدن آنها بماند، دچار نوعي هيجان مي‌شود كه برايش آزاردهنده است و شايد به اين فكر بيفتد كه فراموشش كرده‌اند و ديگر دنبالش نخواهند آمد، اين نگراني كودك اهميت زيادي دارد و بايد از بروز آن جلوگيري كرد.كودكاني كه زمان زيادي را در مهدكودك به سر مي‌برند، غمگين و ترسو هستند اما اين مشكل تا سن آمادگي از ميان خواهد رفت.
همچنين تحقيقات نشان داده است كه كودكاني كه بيش از 30 ساعت در هفته را در مهدكودك مي‌گذرانند، در ناهنجاري‌هاي رفتاري همچون جنگ و دعوا، رذالت، بيرحمي، حمله و نيز رفتارهاي نامناسبي چون جدال، پرتوقعي و پرحرفي «نمره بيشتري» مي‌آورند و آموزگاران آمادگي و مادران اين كودكان، از آنها به عنوان كودكان تهاجمي، بهانه‌گير، نترس، دردسرآفرين و افرادي كه بايد خواسته‌هايشان به سرعت عملي شود، ياد مي‌كنند.
محققان هنوز نتوانسته‌اند دليل اين رفتارها را دقيقا مشخص كنند اما برخي، علت مشكلات رفتاري اين كودكان را خستگي والدين بر اثر كار و عدم توجه به كودك يا عدم توجه مسوولان مهدكودك‌ها عنوان مي‌كنند.
پس اگر مي‌خواهيد اين‌گونه رفتارها را تقليل دهيد، بهتر است از مدت زماني كه كودك در مهدكودك مي‌گذراند، بكاهيد.
الهام طباطبايي / جام جم