كتاب «چالش و پویش، سیر تاریخی ده قرن اندیشه سیاسی علمای شیعه» كه تلاشی برای آشنایی بیشتر با نظرات سیاسی و حكومتی دو گروه از فقهای شیعه فعال در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جهان تشیع در هزاره اخیر است، منتشر شد.
به گزارش شبكه اطلاع رسانی اجتهاد به نقل از اداره كل روابط عمومی و اطلاع‌رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، این كتاب تالیفی از دكتر مهدی گلجان، مدیر عامل بنیاد اندیشه اسلامی است كه با همكاری حجت‌الاسلام مجید آزادچوری چاپ و منتشر شد.
یكی از مهم‌ترین مسایل مطرح شده در این كتاب، بررسی دلایل فقهی، تاریخی، سیاسی و اجتماعی برخی نظرات عالمان شیعه و تبیین نقش عواملی مانند تحول‌های داخلی و خارجی بر دیدگاه‌های فقهای شیعه است. این كتاب دو اندیشه موجود میان فقهای شیعه یعنی اخباریون و اصولیون را به اجمال توضیح می‌دهد و برخی وجوه مشترك و تمایز این دو طایفه را روشن می‌كند. این اثر سپس به بررسی نظرات فقهای برجسته هر دو اندیشه و آثار آنها توجه دارد و در نهایت با اشاره به اندیشه سیاسی در آثار امام خمینی(ره) پایان می‌یابد.
این كتاب طی سه فصل به شكل‌گیری اندیشه‌های سیاسی شیعه از قرن چهارم تا هفتم هجری قمری، دوران نظام‌مند شدن فقه سیاسی شیعه از قرن هفتم تا دوازدهم هجری قمری و دوره تحولات و نگاه در نظرات روحانیت شیعه از قرن دوازدهم تاكنون می‌پردازد.
در بخشی از معرفی این كتاب آمده است: «این افراد برای اداره بهتر جامعه و مشروعیت بخشیدن به جایگاه حاكمیت، به دستمایه دینی و توسل به قدرت‌های ماورایی روی می‌آوردند. با نگاهی به كتب مقدس ادیان مختلف، می‌توان دریافت باور آنان بر این بوده كه حكومت ریشه الهی دارد و چون حكومت كردن تنها حق خداوند است، او آن را به جانشینان خود روی زمین، یعنی انسان‌های صالح سپرده است. دانش سیاسی در اسلام نظام مستقل و مجزایی نیست كه در پی رسیدن به بالاترین قله‌های اندیشه بشری باشد، بلكه شاخه‌ای از علم كلام و فقه است. برای یك مسلمان تمایزی میان زندگی مادی و معنوی وجود ندارد و تنها تمایز، میان كافر و مومن است. در اسلام خداوند حاكم بر جامعه است و قانون چیزی جز آن‌چه از سوی او به پیامبر وحی شده نیست؛ بنابراین هیچ فاصله‌ای میان دین و سیاست نمی‌توان یافت. آن‌چه به عنوان آمیختگی و پیوند شدید دین و سیاست در میان همه اندیشمندان مسلمان مورد تایید است، مهاجرت پیامبر(ص) از مكه به مدینه و تشكیل حكومت در آن‌جاست. حادثه‌ای كه بسیاری از اندیشمندان مسلمان آن را سرآغاز تاریخ سیاسی مسلمانان به حساب می‌آورند. حضور سیاسی فعال تشیع در تاریخ اسلام پس از ماجرای سقیفه و وفات پیامبر(ص) آغاز شد. هرچند در زمان پیامبر نیز افرادی كه به شیعه علی(ع) منتسب بودند، نقش موثری در جامعه‌ اسلامی داشته‌اند؛ اما پس از وفات ایشان به دلیل اختلافی كه در مساله جانشینی پیامبر به وجود آمد، پیروان علی(ع) به طور مشخص در عرصه سیاسی حضور یافته و در مخالفت با حاكمیت دست به اقداماتی زدند.»
از نكات تامل برانگیز این كتاب، مطرح كردن مساله پیوستگی دین و سیاست است. با توجه به این‌كه این روزها مساله جدایی دین از سیاست بسیار مطرح می‌شود، نویسنده این كتاب با نكته‌سنجی مناسب به این مساله پرداخته‌ و با بررسی سیر تاریخی دین و سیاست از صدر اسلام و زمان حیات پیامبر(ص) تاكنون، نكات مبهم این بحث را روشن كرده ‌است و راهكارهای مناسبی برای افراد جست‌وجوگر و متفكر فراهم می‌كند.
تاكنون از دكتر مهدی گلجان كتاب‌های «اولین روزهای اندیشه»، «گریز از تاریخ»، «جابجایی قدرت در تاریخ»، «بررسی روابط سیاسی، فرهنگی، اقتصادی ایران و مصر از سال (1331- 1357 هجری شمسی)»، «میراث مشترك؛ نظری اجمالی بر حوزه فرهنگ و تمدن شرق ایران و ماوراءالنهر: از كوروش تا تیمور»، «سربازان مزدور: سرگذشت ممالیك»، «ژئوپلیتیك ایران در دوران جنگ سرد»، «زن در اسلام، مسیحیت و یهودیت» و ... منتشر شده‌اند.