بدون ترديد در سال‌هاي آينده شاهد رشد روزافزون ربات‌ها در زندگي و نفوذ آنها در زمينه‌هاي مختلف خواهيم بود و براساس پيش‌بيني‌هاي انجام شده توسط محققان نفوذ ربات‌ها در ابعاد مختلف زندگي مي‌تواند پيامدهاي بسيار زيادي را به همراه داشته باشد.
اگر چه دنياي مجازي فرصت‌هاي بسيار زيادي را پيش روي ما قرار خواهد داد اما به موازات آن مي‌تواند بسياري از رفتارهاي ما انسان‌ها را نيز تحت‌تاثير خود قرار دهد و همان‌طور كه امروزه بسياري از فناوري‌هاي پيرامون زندگي ما انسان‌ها همانند تلفن همراه و خودرو به جزيي جدايي‌ناپذير از زندگي ما مبدل شده‌اند در سال‌هاي آينده نيز اعضاي جديدي كه در حقيقت همان ربات‌ها هستند وارد جوامع انساني خواهند شد و به اين ترتيب ديگر قادر نخواهيم بود بدون وجود آنها به زندگي ادامه دهيم.
به اين ترتيب در‌آينده‌اي نه چندان دور شاهد گسترش كاربرد ربات‌ها در زندگي خواهيم بود كه افزايش قابليت‌هاي آنها مي‌تواند نويدبخش از ميان برداشته شدن بسياري از موانع موجود باشد. در سال‌هاي اخير شاهد پيشرفت‌هاي قابل توجهي در زمينه طراحي، ساخت و كاربرد ربات‌ها بوده‌ايم و به همين علت در هر زمينه‌اي مي‌توانيم ردپايي از ربات‌ها را بيابيم.
جام‌جهاني ربات‌ها
ربوكاپ مسابقات بين‌المللي در زمينه دانش رباتيك و هوش مصنوعي است كه يكي از زيرشاخه‌هاي رباتيك يا همان علم مطالعه فناوري‌هاي مرتبط با طراحي و ساخت ربات‌ها محسوب ميشود كه به صورت سالانه توسط فدراسيون بين‌المللي ربوكاپ برگزار ميشود، توجه به اين‌كه نام ربوكاپ برگرفته از ربات‌هاي فوتباليست و مسابقات جام‌جهاني است به همين علت از ربوكاپ به عنوان جام‌جهاني ربات‌ها نام برده ميشود.
شايد برايتان جالب باشد بدانيد كه هدف از برگزاري مسابقات ربوكاپ اين است كه بتوانيم سال 2050 ميلادي تيمي متشكل از ربات‌هاي فوتباليستي كه در حقيقت نوعي از ربات‌هاي انسان‌نما هستند تشكيل دهيم كه در رقابت با تيم برتر مسابقات جام‌جهاني فوتبال 2050 به پيروزي دست يابند.
اگر چه بايد پذيرفت كه اين هدف تنها يك هدف نمادين است و هدف اصلي اين است كه براساس يافته‌هاي روباتيك و هوش مصنوعي بتوان به پيشرفت‌هاي قابل توجهي در زمينه طراحي و ساخت ربات‌ها دست يافت.
در مسابقات بين‌المللي ربوكاپ 2010 كه سپتامبر سال جاري در شهر بنگالور هند برگزار شد، 17 كشور از سراسر دنيا براي كسب عنوان قهرماني اين رقابت‌ها با يكديگر به رقابت پرداختند. در اين دوره از مسابقات قهرماني ربات‌هاي فوتباليست 52 تيم از اين 17 كشور حضور داشتند كه بي‌شك رقابت ميان آنها مي‌تواند نقش بسيار مهمي در افزايش انگيزه جوانان براي تحقيق در زمينه مهندسي ساخت ربات‌ها و استفاده از فناوري‌هاي جديد در زمينه طراحي ربات‌ها داشته باشد.
افرادي كه با ربوكاپ آشنايي دارند مطلع هستند كه 15 سال از تاسيس و راه‌اندازي فدراسيون بين‌المللي ربوكاپ مي‌گذرد و در اين سال‌ها شاهد پيشرفت‌هاي قابل توجهي در زمينه طراحي و ساخت ربات‌هاي فوتباليست بوده‌ايم. اگرچه همچنان هيچ نشاني از قابليت‌ها و توانمندي‌هاي فوتباليست‌هاي مشهور و نام‌آوري همانند ديويد بكهام در ميان اين قهرمانان الكترونيكي يافت نمي‌شد اما بررسي‌هاي انجام شده در اين زمينه حاكي از آن است كه در هر دوره از برگزاري مسابقات بين‌المللي ربوكاپ در سطح جهان شاهد پيشرفت‌هاي قابل توجهي در زمينه فناوري ساخت اين ورزشكاران رباتيك بوده‌ايم.
ايده برگزاري مسابقات جام جهاني ربات‌ها نخستين بار سال 1992 ميلادي توسط يكي از اساتيد دانشگاه بريتيش كلمبيا در كانادا مطرح شد. با مطرح شدن اين مقاله كه تحت عنوان ربات‌هاي بينا به بحث و بررسي گذاشته شده بود گروهي از محققان ژاپني امكان برگزاري مسابقات فوتبال ربات‌ها را مورد بررسي قرار دادند و پس از تاسيس ليگ ربات‌ها، رقابت‌هاي ربوكاپ سال 1996 به صورت رسمي آغاز به كار كرد.
بنابر اين مي‌توان نقطه عطف آغاز مسابقات ربوكاپ در سطح جهان را سال 1996 دانست كه با هدف تشويق و ترغيب دانشجويان و محققان براي تحقيق در زمينه ساخت ربات‌هاي پيشرفته تا سال 2050 بنا نهاده شد.
اما از آنجايي كه پس از مدت زمان كوتاهي اين مسابقات مورد توجه علاقه‌مندان به رباتيك قرار گرفت بتدريج علاوه بر فوتبال، رشته‌هاي جديدي نظير رقابت ربات‌هاي امدادگر، ربات‌هاي شبيه‌ساز امداد و همچنين ربات‌هاي انسان‌نما نيز به اين رقابت‌ها افزوده شد.
شيوه برگزاري اين مسابقات هم به اين صورت است كه در يك شبكه كامپيوتري يكي از كامپيوترها به عنوان سرور انتخاب ميشود كه در آن برنامه شبيه‌سازي اجرا ميشود. روي كامپيوترهاي ديگر هم برنامه دو تيم رقيب اجرا ميشود آنها جاي توپ و چيزهاي ديگر را روي زمين از طريق كامپيوتر سرور تشخيص مي‌دهند و پس از اعلام تصميم خود مبني بر جابه‌جايي و حركت توپ اين تصميم را به كامپيوتري كه به عنوان سرور انتخاب شده اعلام مي‌كند. كامپيوتر سرور پس از دريافت دستورات از اين دو تيم، اين تغييرات را در سطح زمين مسابقه اعمال مي‌كند و رقابت بين دو تيم به همين ترتيب پيش مي‌رود تا در نهايت يك تيم به عنوان برنده رقابت انتخاب شود.
ربات‌ها از شبيه‌سازي تا واقعيت
اگر موضوع برگزاري مسابقات جهاني ربوكاپ را به طور عميق مورد مطالعه قرار دهيد متوجه خواهيد شد كه نه تنها با راه‌اندازي ليگ فوتبال رباتيك بسياري از روياهايي كه زماني به عنوان بخشي از داستان‌هاي علمي و تخيلي محسوب مي‌شدند به واقعيت مبدل شده‌اند بلكه مي‌توان اميدوار بود كه برگزاري اين رقابت‌ها مي‌تواند نقش بسيار مهمي در پيشرفت هوش مصنوعي و فناوري‌هاي رباتيك داشته باشد. محققان براين باورند كه برگزاري چنين رقابت‌هايي مي‌تواند نقش بسيار مهمي در مطرح شدن ايده‌هاي خلاقانه در زمينه علوم رباتيك داشته باشد.
از‌آنجايي كه ما انسان‌ها امروز و در دنيايي زندگي مي‌كنيم كه كامپيوترها به عنوان جدي‌ترين رقبا در مقابل قهرمانان رشته شطرنج مطرح شده‌اند، بنابر اين دور از تصور نخواهد بودكه روزي شاهد برگزاري يك مسابقه فوتبال بين انسان‌ها و ربات‌هاي فوتباليست باشيم.
جالب است بدانيدكه به گفته محققان تفاوت بين انسان‌ها و ربات‌هاي فوتباليست در اين عرصه بسيار كمتر از آن چيزي است كه ممكن است تصور كنيم. فوتباليست‌هاي رباتيكي نيز مانند ديگر فوتباليست‌ها براي يك موفقيت نيازمند ايجاد برقراري ارتباط با هم و همكاري هستند. اين ربات‌ها بد نيست از محيط اطراف خود مطلع باشند و اطلاعات به دست آمده از طريق حسگرهاي خود را نه تنها براي بهبود وضعيت عملكرد خود در ميدان مسابقه بلكه براي كسب تجربه و تنظيم فعاليت خود به منظور استفاده بهينه از فرصت‌هايي كه تيم رقيب در اختيار آنها قرار مي‌دهد، مورد استفاده قرار دهند.
برخوردهايي از چنين توانمندي‌هايي نه تنها مي‌تواند تضمين‌كننده موفقيت ربات‌هاي فوتباليست در ميدان مسابقه باشد بلكه ربات‌هايي كه در عمليات امداد و نجات از آنها استفاده ميشود و همچنين ربات‌هايي كه براي انجام كارهاي مختلف و به عنوان ربات خانگي از آنها استفاده ميشود نيز مي‌توانند با داشتن چنين قابليت‌هايي خدمات بهتري را در اختيار كاربران خود قرار دهند.
هيچ تعجبي ندارد در مسابقه‌اي كه قرار است سال 2050 ميلادي بين تيم منتخب ربات‌ها و تيم اول رقابت‌هاي جام جهاني سال 2050 برگزار شود گروهي از ربات‌ها به‌عنوان تماشاچي حضور داشته باشند و تيم ربات‌هاي فوتباليست را مورد تشويق قرار دهند.
محققان رباتيك در انتظار هستند تا در آينده‌اي نزديك شاهد شكست ستارگان دنياي فوتبال در مقابل ربات‌هاي فوتباليست باشند. قرار است اين ربات‌ها به‌گونه‌اي طراحي شوند كه تحت آموزش فوتبال قرار گرفته و بتوانند همانند فوتباليست‌ها، فوتبال بازي كنند.
البته اين ربات‌ها همچنان در يادگيري چگونگي كنترل توپ و رد كردن آن از بين بازيكنان تيم حريف با مشكل مواجه هستند اما محققاني كه در زمينه علم رباتيك تحقيق مي‌كنند اميدوارند كه بتوانند با طراحي برنامه‌هاي نرم‌افزاري اين مشكلات را نيز از ميان بردارند تا روزي اين ربات‌ها هم بتوانند از توانايي‌هايي مشابه ستارگان دنياي فوتبال برخوردار شوند.
اگر چه پيش از اين نيز روياي اين‌كه روزي كامپيوتر بتواند رودرروي قهرمانان شطرنج دنيا قد علم كند سرانجام پس از 30 سال به واقعيت مبدل شد و براين اساس به نظر مي‌رسد كه غلبه ربات هابر انسان‌ها در ميدان‌هاي ورزشي نيز چندان دور از ذهن نباشد، اما بايد توجه داشت كه دستيابي به اين هدف مستلزم اين است كه اين ربات‌ها بتوانند نسبت به محيط‌هاي از پيش سازمان‌دهي شده اطلاعاتي را به‌دست آورند و خود را با اين محيط‌ها تطبيق دهند. ساخت ربات‌هايي با چنين ويژگي‌هايي نيز نيازمند اين است كه بتوانند به پيشرفت‌هاي قابل توجهي در زمينه طراحي برنامه‌هايي براي بروز رفتارهايي مبتني بر آگاهي، تصميم‌گيري، يادگيري و همكاري دست يافت. البته بايد توجه داشت كه هر ربات متشكل از مجموعه‌اي از سيستم‌هاي نرم‌افزاري و سخت‌افزاري است و بنابراين علاوه بر دستيابي به پيشرفت‌هايي در زمينه نرم‌افزاري بايد بتوان از نظر سخت‌افزاري نيز اين ربات‌ها را ارتقا دهيم.
به عبارت ديگر لازم است در زمينه طراحي حسگرها، محرك‌ها، منبع ذخيره انرژي و همچنين موادي كه به عنوان مواداوليه از آنها براي ساخت ربات‌ها استفاده ميشود نيز به راهكارهايي دست يافت تا بتوان زمينه مناسبي را براي ايجاد امكانات و زيرساخت‌هاي مناسب براي رقابت بين ربات‌ها و ستارگان دنياي فوتبال به دست آورد. بنابراين براي طراحي و ساخت تيمي از ربات‌هاي هوشمند كه بتوانند همانند يك تيم فوتبال واقعي بازي كنند بايد بتوان طيف وسيعي از فناوري‌هاي روز دنيا را به طور همزمان تحت كنترل درآورد و از اين‌رو همه ساله كنفرانس‌هاي علمي متعددي در سطح دنيا در زمينه طراحي سيستم‌هاي هوشمند و ايجاد زمينه‌اي براي همكاري بين سيستم‌هاي چندعاملي برگزار ميشود.
فرانك فراهاني‌جم
جام جم