محفل انس با قرآن در حضور حضرت آيت‌الله العظمي خامنه‌‌اي برگزار شد تأكيد رهبر معظم انقلاب بر لزوم درك مفاهيم آيات الهي توسط قاريان

درنخستين روزازماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن، محفل انس با قرآن درحضورحضرت آيت‌الله خامنه‌اي رهبرمعظم انقلاب اسلامي عصر پنجشنبه به مدت بيش از سه ساعت برگزار شد. متن کامل بيانات مقام معظم رهبري در اين محفل که در حسينيه امام خميني رحمه‌الله برگزار شد، به اين شرح است: بسم‌الله‌الرّحمن‌الرّحيم‌(1) خيلي متشکّريم از برادران عزيز و حقيقتاً امروز استفاده کرديم؛ جلسه جلسه‌ي بسيار خوب، متنوّع، شيوا، زيبا، پرمغز[است‌]؛ الحمدلله. اين‌که مي‌بينم بحمدالله هر سالي، نشانه‌هاي پيشرفت در امر تلاوت قرآن، در بين جوان‌هاي ما، در بين مردم ما مشهود است بنده را عميقاً خرسند مي‌کند؛ خدا را سپاسگزاريم. امروز هم بحمدالله به برکت اين تلاوت‌هاي بسيار خوب، جلسه‌ي پر مغز و پرمعنا و با حالي بود به خصوص با تذکّري که اين مجري خوش‌ذوقِ خوش‌سخن ما دادند در مورد اهداء ثواب اين تلاوت‌ها و آنچه امروز در اين جلسه گذشت به ارواح طيّبه‌ي شهداي اخيري که در تهران تشييع شدند. تلاوت قرآن با صوت خوش و با لحن خوب و با آداب و رسوم تلاوت، مقدّمه‌اي است براي نفوذ مفاهيم قرآن در دل‌ها. اگر اين فايده را [از آن‌] بگيريم و به تلاوت قرآن به‌عنوان يک خوش صدايي و يک آوازه‌خواني فقط نگاه کنيم، مطمئنّاً از اين رتبه‌ي والا سقوط خواهد کرد. اين‌همه تأکيد بر اين‌که قرآن را با صوت خوش بخوانند و با آداب بخوانند و با الحان مطلوب بخوانند، براي اين است که مفاهيم قرآن در دل‌ها اثر کند، با قرآن انس بگيريم، به رنگ قرآن و به خُلق قرآن و به شکل قرآن در بياييم. اگر اين مقصود است، پس يک شرايطي دارد، يک آدابي دارد. اوّلين ادب، اين است که خواننده‌ي قرآن و تلاوتگر قرآن، با اذعان به قرآن، با باور مفاهيم قرآن، باورِآن مفاهيمي که دارد تلاوت مي‌کند، تلاوت کند. اگر ندانيم چه داريم مي‌خوانيم، مفهوم را درک نکنيم، در عمق جانمان اثر نداشته باشد، [آن وقت‌] تأثير تلاوتمان بر روي ديگران و بر روي خودمان کم خواهد بود؛ اين شرط اوّل است. من خواهشم از قرّاء محترم و اساتيد و خوانندگان قرآن، اين است که به اين نکته توجّه کنند؛ آن آياتي را که مي‌خواهند تلاوت بکنند، اين آيات را درذهنشان مرورکنند، درآن‌ها تدبّر کنند، اعماق اين مفاهيم را به درستي در دل خود و در باور خود ثبت کنند؛ با اين روحيّه، با اين زمينه، با اين آمادگي تلاوت کنند؛ اين تلاوت تا اعماق جان مخاطب اثرخواهد کرد. البتّه تا امروز، شما خيلي پيش رفتيد؛ بنده سال‌هاي متمادي است که سِير حرکت قرآن را در کشور دارم مشاهده مي‌کنم؛ امروز جوان‌هاي ما خيلي خوب پيش رفتند؛ قرّاء ما، اساتيد ما، حقّاً و انصافاً خيلي خوبند؛ لکن جا براي تأثيرگذاريِ بيشترهنوز زياد است. من دو سه نکته را يادداشت کردم. يکي اين است که شما مي‌خواهيد با تلاوتتان، مفاهيم قرآني را به مستمع القاء کنيد. درست است که غالب مستمعين شما عربي و زبان قرآن را نمي‌دانند، امّا معجزه‌ي قرآن اين است که اگر با همين وضعيّت هم - درحالي‌که آن‌ها نمي‌دانند - اين آيات را با عمق جان و با شرايط القاء کنيد. مفاهيم ولو به‌نحو اجمال به ذهن‌ها منتقل خواهد شد. خب، اين طبعاً شرايطي دارد. بنده مي‌شنوم تلاوت‌هايي را که پخش مي‌کنند در راديوي تلاوت - که فرصت خوبي است، امکان خوبي است براي شنيدن تلاوت‌ها - و مي‌شنوم آنچه را اساتيد ما، قرّاء خوب ما مي‌خوانند. خب، انصافاً از لحاظ صوت خوش، قرّاء ما خيلي خوبند، برجسته‌اند. اين را قرّاء بيگانه تصديق کرده‌اند و تصديق مي‌کنند؛ شنفته‌ايم از آن‌ها که اصوات ايراني را تمجيد مي‌کنند. بعضي از اصوات شما انصافاً اصوات خوش‌ذات، خوش‌جنس و داراي شرايط خوبِ يک صداي برجسته است که اين را بايد همراه کرد با شرايط تلاوت. يکي از شرايط تلاوت اين است که اين آيه‌ي قرآن را که تلاوت مي‌کنيد، بر روي نکاتي که در حال عادي اگر بخواهيد آن را تفهيم کنيد، روي آن تکيه مي‌کنيد، بر روي اين نقاط حتماً تکيه کنيد. اگر بخواهم تشبيهي بکنم، به اين آقايان مدّاحي که شعرفارسي را مي‌خوانند، مي‌بينيد هرکلمه‌اي را، هر مقصودي را که از يک جمله‌اي يا از يک کلمه‌اي يا از يک فِقره‌اي مطلوب است، جوري ادا مي‌کنند که آن مفهوم در ذهن مخاطب بنشيند. در حرف زدن عادي هم همينجوراست. به شکل عادي هم که شما صحبت مي‌کنيد، آن کلماتي را که مفاهيم آن‌ها از نظر شما يک برجستگي دارد - کلمات حامل آن مفاهيم را - با تکيه‌ي خاص ادا مي‌کنيد؛ قرآن را اين‌جوري بايد بخوانيد؛ بر روي کلمات خاص تکيه کنيد؛ جملات و فقرات را آن‌چنان‌که مضمون و معناي آن در ذهن مخاطب بنشيند ادا کنيد؛ تعبير خوب، اداي خوب. گاهي لازم است براي اين‌که مطلب در ذهن مخاطب مستقر بشود، آن جمله تکرار بشود؛ اين تکرار را بکنيد. بنده شايد چند سال قبل از اين در همين جلسه انتقاد کردم از کساني که زيادي آيات را تکرار مي‌کنند. مي‌خواهم عرض بکنم يک جاهايي تکرار لازم است، حتمي است. با يک بارخواندن، معنا منعکس نمي‌شود و بايد آن را تکرار کرد؛ دو بار، سه بار، گاهى آيه را بايد تکرار کرد، گاهى دو آيه و سه آيه را بايد تکرار کرد. مقصودم اين نيست که در اين زمينه افراط انجام بگيرد. بعضى از خواننده‌هاى قرّاء مصرى را ديديم در اين زمينه افراط مي‌کنند؛ تأثير منفى دارد. افراط منظورم نيست؛ اين‌که ما ده بار يا هشت بار يک چيزى را تکرار کنيم، اين مطلوب نيست. حالا شايد در آوازه‌خوانى‌هاى عربى اين کار معمول است امّا در قرآن‌خوانى اين کار مطلوب نيست. امّا تکرار به قدرى که اين مفهوم در ذهن مخاطب بنشيند، لازم است. گاهى اوقات انسان احساس مي‌کند که قارى مثل اين‌که همين‌طور يک کتابى را گرفته و دارد مي‌خواند، عبارت را مي‌خواند و دنبال مي‌کند؛ اين خوب نيست؛ مطلوب نيست. شما بايد مفهوم را منتقل کنيد و منعکس کنيد به ذهن مخاطب؛ اين گاهى با تکرار است، گاهى با تکيه است، گاهى با تکيه‌ى بر روى يک جمله است، گاهى تکيه‌ى يک کلمه است؛ اين کار بايد انجام بگيرد. يک نکته‌ي ديگري که مورد توجّه بايد قرار بگيرد، رعايت موازين لحن است. البتّه اين الحان عربي، الحان قرآني براي مردم ما و خوانندگان ما بيگانه است، اين‌ها الحان مأنوسي نيست. لذا شما مي‌بينيد شعر فارسي را که مي‌خواند، با آهنگ متناسب خودش مي‌خواند؛ اگر همين آدم بخواهد يک شعرعربي را يا يک جمله‌ي عربي را بخواند، ممکن است نتواند آهنگ مناسب را انتخاب بکند؛ [چون‌] اين الحان بيگانه است براي ما؛ الحان آشنا و مأنوسي نيست؛ مثل الحان فارسي و آهنگ‌هاي فارسي نيست. لکن الحان قرآني به خاطر تکرار در بين اهل قرآن و اهل تلاوت يواش يواش مأنوس شده و [مردم‌] آشنا شدند؛ اين الحان را درست بايد ادا کرد. بنده گاهي مي‌شنوم خواننده‌اي تلاوت‌هايي را با صداي خوش، با صداي بسيار خوب، صدايي که هم جنس خوبي دارد، هم قوّت خوبي دارد، هم کشش و قدرت تحرير خوبي دارد، يک آيه‌اي را مي‌خواند منتها لحن را رعايت نمي‌کند؛ رعايت لحن کلام، يعني آن نظم آهنگ، آن چيزي که تلاوت شما بر اساس آن است، [لازم است‌]؛ قرآن را به طور معمولي نمي‌خوانيد، با آهنگ مي‌خوانيد. شايد در همه‌ي اديان - حالا تا آنجايي که بنده در بعضي اديان توحيدي و حتّي اديان غيرتوحيدي ديدم - متون مقدّس را با آهنگ مي‌خوانند؛ اين را ما از نزديک مشاهده کرديم. پس تلاوت را با آهنگ مي‌خوانيد، اين آهنگ بايستي درست ادا بشود. لحن بايستي با موازين خودش ادا بشود، والّا اگر رعايت نشد، مطمئنّاً آن اثر مطلوب را نخواهد بخشيد؛ گاهي اثرعکس مي‌بخشد. يک نکته‌اي را من عرض بکنم؛ شما همه تقريباً قرّاء هستيد که اينجا تشريف داريد؛ يکي از چيزهايي که رايج شده است در بين قرّاء عرب - اين مصري‌ها و ديگران - و از آنجا به داخل کشور ما منعکس شده است، اهميّت دادن به نفَس بلند است. من نمي‌فهمم وجه اين کار چيست؛ هيچ لزومي ندارد که ما کلمات قرآن را، گاهي آيات را به همديگر وصل کنيم به‌خاطر اين‌که نفَس مي‌خواهيم بدهيم؛ به نظر من هيچ لزومي ندارد. يک وقتي لازم است و اداي مفهوم آيه متوقّف به اين است که با يک نفَس خوانده بشود، خب بله، اين کار را بکنند والّا زيبايي تلاوت و تأثيرگذاري تلاوت به‌هيچ وجه وابسته به نفَس بلند نيست؛ که حالا بعضي از قرّاء معروف مصري هنرشان دراين است که با نفَس بلند [بخوانند]؛ مستمعين هم عوامانه وقتي با نفَس بلند مي‌خوانند، بيشتر تشويق مي‌کنند و الله، الله مي‌گويند. به نظر من، هم کاراين [قاري‌] غلط است، هم کار آن مستمع غلط است. ما در بين قرّاء خوب مصري، قرّاء برجسته‌ي مصري کسي يا کساني را داريم که نفَسشان کوتاه است، هم خواندنشان خيلي خوب است، هم تأثيرگذاري‌شان خوب است؛ از جمله عبدالفتّاح شعشاعي. شما مي‌دانيد نفسش کوتاه است امّا درعين‌حال يکي از بهترين و اثرگذارترين تلاوت‌ها - که ان‌شاءالله خداي متعال ايشان و همه‌ي قرّاء قرآن را مشمول رحمت و مغفرت کند - از اين مرد شنيده مي‌شود. بنابراين من خواهش مي‌کنم که آقايان در مساله‌ي نفَس، خودشان را اذيت نکنند. افزودن همين‌طور، تکرار کلمات و آيات پشت سرِ هم هيچ لزومي ندارد. حالا چون وقت هم ديگر تمام شد و ظاهراً مي‌خواهند اذان بگويند، اين کلمه را هم عرض بکنم: خواهش مي‌کنم در تشويق کردن و «الله الله» گفتن - که اين هم تقليدي است از عرب‌ها - حد را مراعات کنند. بعضي‌ها به مجرّد اين‌که خواننده شروع کرد به خواندن، شروع مي‌کنند پشت سرِ او ترنّم «الله» که مثل اين‌که يکي از دنباله‌هاي لازمِ خواندن او اين است که اين طرف بگويد «الله»! هيچ لزومي ندارد. يک‌وقت شما تحت تأثير قرار مي‌گيريد يا شديداً زيبا مي‌خواند يا شديداً مؤثّر مي‌خواند، بي‌اختيار حالا مي‌خواهيد تشويق کنيد - تشويق قرآن هم طبق آنچه معمول عرب‌ها است، «الله الله» گفتن است؛ البتّه آن‌ها مخصوص قرآن [هم‌] نيست؛ آهنگ معمولي را هم که مي‌خوانند الله الله مي‌گويند - اين حالا اشکالي ندارد امّا اين‌که به مجرّد اين‌که قاري شروع کرد به خواندن و ما از اينجا بنا کنيم «الله الله»، هيچ لزومي ندارد. من خواهش مي‌کنم خود شماها و در جلساتي که شماها استاد آن جلسات هستيد و شرکت مي‌کنيد، سفارش کنيد که در گفتنِ «الله الله» افراط نکنند؛ آنجايي که واقعاً طرف، خيلي خوب مي‌خواند، خيلي زيبا مي‌خواند، آنجا خب اشکالي ندارد تشويق کنند امّا اين‌که از اوّل [طوري که‌] گاهي انسان فقط انتظار دارد که تا گفت «اعوذ بالله من الشّيطان الرّجيم»، بگويند «الله اکبر» [صحيح نيست‌]. اميدواريم که خداوند ان‌شاءالله همه‌ي شما را با قرآن محشور کند و دنيا و آخرتتان را به برکت قرآن آباد کند. والسّلام عليکم و رحمه الله و برکاته‌ 1- اين ديدار در اوّلين روز ماه مبارک رمضان برگزار شد. قبل از شروع بيانات معظم‌له، جمعي از قاريان و گروه‌هاي جمع‌خواني به تلاوت آياتي از قرآن و مدح و ثناي پروردگار پرداختند.