قلعه تاریخی جوشین
قلعه تاریخی جوشین یا جوشون در 26 كیلومتری غرب ورزقان بسوی
جلفا و در 6 كیلومتری روستای جوشین واقع شده و راه آن بسیار سخت و كوهستانی است.
قلعه بر فراز كوهی است كه سه طرف آنرا شیب های دیوارمانند
احاطه كرده است و تنها راه ارتباطی آن یك گذر كوهستانی تنگ است كه فقط یك یا دو
نفر می توانند به زحمت از آن بالا روند، به این علت نگاهبانی و دفاع از این قلعه
حتی با تعدادی معدود هم ممكن بوده است.
این قلعه در حمله اعراب به ایران یكی از مراكز مقاومت بود. سفالهایی
كه در محوطه قلعه پیدا شده مربوط به هزاره اول قبل از اسلام و قرون اولیه اسلام تا
قرن ششم هجری قمری است.
آغجه قلعه
این قلعه تاریخی را شاید به خاطر رنگ دیواره‌ها و
برجهای سفیدش كه با ملات آهكی سفید در قلة كوهی سبزفام ساخته شده است «آغجاقالا»
می‌گویند. در فاصلة 50 كیلومتری شمال‌غربی شهر ورزقان واقع شده است. موقعیت
جغرافیایی و مكانی قلعه و نوع معماری و كاربرد این قلعه نیز شبیه به دیگر
قلعه‌های تاریخی آذربایجان میباشد.
آغجاقالا بر بالای تپه‌ای تقریباً بلند بنا شده و جبهه‌های
شمالی و شرقی و غربی آن را پرتگاههای كوهستانی مشرف به جنگل احاطه كرده
است و جبهة جنوبی كه شاید یكی از دروازه‌های ورودی قلعه میباشد به صورت
پرتگاه نبوده بلكه تپة سرازیری كم شیبی كه براثر گذشت ایام و فرسایش از
حالت دیواره بلند به سراشیبی كم شیب تبدیل كرده است. آنچه در حال حاضر
از آغجه قالا باقی مانده تعداد 8 برج مدور نیم استوانه‌ای و تعداد 11 قطعه
دیواره كلفت و عریض سنگی میباشد. تمام قسمتهای داخلی و شمالی برجها 4 متر
است. مصالح ساختمانی بكار رفته در برجها كلاً سنگهای لاشه‌ای تیشه‌ای است
و ملات دیواره و برجها از ساروج سفید رنگی است كه بیش از همه در تركیبات
آن آهك بكار رفته است.
دیواره‌های قلعه به عرض 2 متر و ارتفاع 3 تا 4 متر كه
قسمتی از آن باقی مانده و بخشی از آنها فرو ریخته و مصالح ساختمانی آن در
چندین منطقه اطراف و جوانب قلعه پراكنده شده است.
در سمت جنوبی قلعه، تعداد 5 برج نگهبانی در حال حاضر
باقی مانده است و 3 برج بقیه در سه گوشه قلعه ساخته شده است. تمام این
برجها و باروهای بسیار محكم و عریض در سالیان اولیه احداث به یكدیگر مربوط
بوده‌اند و كاملاً مشخص است كه نگهبانان درروی دیوارها حركت و رفت و آمد
داشتند. آنچه از قسمت شمالی قلعه باقی مانده، بقایای درگاه و دروازة ورودی
آن بوده كه از طاقهای ضربی دیواره‌ها و عرض و طول فاصلة آنها و قرینه
بودن دیواره‌های جانبی درگاه، مشخص میباشد. ورود به قلعه از جبهه جنوبی
نیز با عبور از پلكان‌های مسیر بوده كه تمامی آنها ویران شده و مقداری از
آثار و مكان پلكانها بجا مانده است.
محوطه قلعه در محدوده‌ای به وسعت 150 متر در 200 متر و
به مساحت كلی 3000 متر مربع تخمین زده شده است. ساختمان قلعه در دو قسمت
اصلی از هم متمایز و جدا بنا شده است قسمت شرقی قلعه دارای چندین اطاق
بوده و به آن تالار راه ارتباطی وجود داشته است.
در احداث بنا از سه نوع مصالح استفاده شده كه هركدام
بیانگر دوره‌ای از ایام باستان و چند مرحله‌ای بودن ساخت قلعه میباشد. این
مصالح سنگ لاشه و ملات ساروج مربوط به دورة اشكانیان، آجرهای خشتی
مربوط به دورة ساسانیان و ملات گچ برای دورة‌اسلام به بعد، میباشد.
در داخل قلعه قبرهایی نیز دیده می‌شود كه تعدادی از
آنها به امید یافتن آثار عتیقه توسط كاوشگریهای غیر مجاز زیر و رو شده است،
كه در اطراف آنها مقداری استخوان و سفال شكسته دیده می‌شود.
آغجا قلعه نیز یك قلعه نظامی و دفاعی نیز بوده كه به
خاطر جلوگیری از هجوم دشمنان به منطقه ساخته شده است.
گنبد الله الله
تاریخچه و مشخصات بنا :
پلان مقبره دایره و قطر 75/4 متر می باشد. بنا دارای دو
طبقه شامل سردابه و طبقه اول بوده است. گنبدهای طبقه فوقانی ریخته است. ازاره بنا
سنگی و ساقه بنا با آجر چهارگوش قرمز بنا شده که کلمات الله – محمد با آجرکاشی فیروزه
ای تزئین شده است. کتیبه ها و اسلیمی های حاشیه درب های چهار طرف طبقه اول با کاشی
معرق میباشد. تاریخ بنای برج را با توجه به رج های آجری با تزئینات اسماء الله در
آذربایجان میتوان به اواخر دوره ایلخانان مغول تا صفویه نسبت داد.
نوع بهره برداری- خصوصیات بارز وعوامل تزئین شده بنا برج
مقبره است. تاریخ و کتیبه ای روی آن باقی نمانده است. ترکیب آجرکاشی فیروزه ای در
متن ساقه بنا که سبب شده است به کبود گنبد شهرت پیدا کند، زیبایی خاصی به آن بخشیده
است. متن کلمات روی بدنه الله و محمد می باشد.
موقعیت فعلی بنا آذربایجان شرقی – حاشیه ارس – قبرستان قدیمی
روستای کبود گنبد.