بدانیم و با گریز از ضد ارزش‌ها، خود را به ارزش‌های این سنت باستانی مجهز کنیم

ارزش‌ها و ضد ارزش‌های عید نوروز

* اعیاد چهار نوع است

* غسل عید نوروز

* نماز بسیار با فضلیت ویژة عید نوروز

* استحباب روزة روزعید

* دعا ویژه روز عید نوروز، علاوه‌بر دعای لحظه تحویل سال

نوروز، روز نو، روز تازه و روز جدیدى است اول فروردین، روز نو سال جدید آغاز مى‌گردد و کهنگى سال قبل که با سرما، خستگى و تکرار کارها و روزها همراه بوده، با نوروز به روز نو و سال جدید که طراوت طبیعت آن را‌ترو تازه ساخته تبدیل مى‌گردد. این روز براى بسیارى از ملت‌ها روز عید محسوب مى‌شود.

آنچه پیش رو دارید به قلم «مرتضى عبدالهى» به نگارش درآمده و ما با این امید که سالی سرشار از الطاف الهی پیش‌رویتان باشد با اندکی ویرایش، آن را از ماهنامه فرهنگ کوثر نقدیمتان می‌کنیم:

عید به معنى بازگشت است که از ریشه «عود» گرفته شده است.

به گفته راغب اصفهانى [1] عید به معناى بازگشت به وضعیت مطلوب گذشته است و به روزهاى سرور و شادى نیز گفته مى‌شود.

عید یکى از بزرگترین و مهیج‌ترین مظاهر حیات اجتماعى یک ملت است.

* اعیاد چهار نوع است

اول: اعیاد دینى مانند عید فطر و عید قربان که مسلمانان جهان این روزها را عید مى‌گیرند.

دوم: اعیاد مذهبى مانند عید غدیر و عید نیمه شعبان که شیعیان جشن مى‌گیرند.

سوم: اعیاد ملى مانند روز آزادى و استقلال برخى از ملت‌ها از چنگ استعمار.

چهارم: عید طبیعى و تکوینى مانند عید نوروز که در آغاز بهار و سال نو مطرح مى‌شود.

در اسلام روزهائى به عنوان عید اعلام گردیده است که مهمترین آنها عبارتند از:

اول شوال (عید فطر)، دهم ذیالحجه (عید قربان)، هیجدهم ذى الحجه (عید غدیر)، بیست و هفت رجب (روز مبعث) و جمعه و تمام این روزها به نوعى بازگشت به خویشتن و احساس مسئولیت و به انگیزه تحول و انقلاب درونى است نه صرف شادى و شادمانى.

بنابراین عید نه جامه رنگارنگ پوشیدن است که این عید کودکان است. نه شربت و شیرینى و غذاهاى متنوع خوردن است که این عید شکمبارگان است. نه به سیاحت و تفرج بى محتوى پرداختن است که این عید ولگردان است. نه بى بندوبارى و هرزگى و عیاشى کردن است که این عید بوالهوسان است. نه قاه قاه خندیدن و همدیگر را به مسخره گرفتن است که این عید غافلان است و نه سبزه رویاندن و سفره هفت سین چیدن و آتش بازى کردن است که این عید خرافه پرستان است.

هیچ کدام از اینها مفهوم عید از دیدگاه اسلام نیست که عید اسلامى براى موفقیت در راه انجام وظیفه و تطهیر نفس و تصفیه جان از ناپاکی‌ها و تمرین صبر و استقامت و شکستن غرور و خودخواهى است.

* توجه به ارزش‌های مورد تأیید اسلام در نوروز

و اگر بخواهیم عید نوروز براى ما یک عید واقعى باشد باید به ارزش‌هاى اسلامى این عید که در سایه تعالیم اسلامى رنگ دینى پیدا کرده توجه نموده و از ضد ارزش‌هاى عید که احیاى ارزش‌هاى جاهلى و از سنت‌هاى دوران آتش پرستى است دورى نمائیم در این جا مرورى داریم به ارزش‌ها و ضد ارزش‌هاى عید نوروز.

* نظافت و خانه تکانى

از ارزش‌هاى عید نوروز نظافت و خانه تکانى است که مردم قبل از رسیدن سال نو تحولى در زندگى خود ایجاد مى‌کنند و با خرید لباس نو تغییر ظواهر زندگى نشاط خاصى را به زندگى خود مى‌دهند.

* غسل عید نوروز

از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: در نوروز غسل کن و تمیزترین لباس‌هاى خود را بپوش و به بهترین عطر خود را خوشبو کن و این روز را روزه بگیر. [2]

و به استناد این دستور بسیارى از فقها همچون: مرحوم نائینى، صاحب جواهر، آیت الله حکیم و امام خمینى(ره) غسل روز عید نوروز را به عنوان یک تکلیف مستحبى و یک دستور اخلاقى و بهداشتى مورد توصیه قرار داده‏اند. [3]

* نماز عید نوروز

شیخ طوسى(ره) فرموده است: نماز ظهر و عصر روز نوروز را که خواندى چهار رکعت نماز با دو سلام (دو رکعت دو رکعت) مى‌خوانى رکعت اول پس از حمد ده بار سوره «قدر» رکعت دوم پس از حمد ده بار سوره «کافرون» رکعت سوم پس از حمد ده بار سوره «توحید» رکعت چهارم پس از حمد ده بار سوره «ناس» و «فلق» (معوذتین). و در پایان نماز سجده شکر بجاآور و در آن دعاکن تا خداوند گناهان 50 ساله‌ات را ببخشد. [4]

* نظافت و لباس تمیز

نظافت و رعایت بهداشت و نیز پوشیدن لباس تمیز و استفاده از عطر و بوى خوش در صورت امکان از وظایف اخلاقى و اجتماعى نوروز است. از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: «و البس انظف ثیابک و تطیب باطیب طیبک». [5] = تمیزترین لباست را بپوش و با بهترین عطرت خود را خوشبوى ساز.

* دید و باز دید

یکى از ارزش‌هاى عید نوروز دیدوبازدید از بستگان، دوستان، همسایگان و بزرگان شهر و روستااست و دیدار جمعى از مصیبت دیدگان در سال گذشته.

در این دیدوبازدیدها از غم‌ها و مشکلات یکدیگر آشنا مى‌شوند. چه بسیار کدورت‌هائى که در این ایام با نگاهى دوباره فرو مى‌ریزد و به عشق و محبت مبدل مى‌گردد و به قول حافظ:

درخت دوستى بنشان که کام دل به بارآرد

نهال دشمنى برکن که رنج بى شمارآرد

در این رابطه امام خمینى(ره) در یک سفارشى مى‌فرمودند: در ایام نوروز به مریضخانه ها بروید و احوال این‌ها را بپرسید. [6]

* هدیه و عیدى

هدیه و عیدى دادن از رسوم معمول عیدهاست و در میان مردم معمول بوده است. در روایتى آمده است که شخصى هدیه‌اى براى امام على(ع) آورد و عرض کرد: این هدیه به مناسبت نوروز است. حضرت فرمود: «نیروزناکل یوم»؛ هر روز براى ما نوروز و روز نوى است.

اى خواجه چه جوئى زشب قدر نشانى

هرشب شب قدر است اگر قدر بدانى

آقاى رحیمیان در کتاب سایه آفتاب مى‌نویسد:

در روز عید نوروز به خدمت امام خمینى(ره) رسیدیم. حضرت امام با نشاط‌تر از روزهاى گذشته و متبسم و با قباى نو وارد شدند و به افراد حاضر چندبار «مبارک باشد.» گفتند. سپس خودشان سراغ سکه هاى یک ریالى را گرفتند و در کف دست قرار دادند. افراد حاضر نیز بعد از دست بوسى هر کدام چند عدد برداشتند. مشابه این برنامه در نوروز سال‌هاى دیگر نیز تکرار مى‌شد. [7]

منتهى در این باب مى‌بایست از افراط و تفریط و اجحاف و تکلُّف خوددارى شود و شرایط اقتصادى افراد و جامعه اسلامى باید مورد توجه قرار گیرد. [8]

* توجه به قرآن

حضور قرآن به صورت ثابت و گسترده در آداب اجتماعى نوروز به گونه‌اى که قرآن این کتاب آسمانى مسلمانان، امروز جزو یکى از ارکان سفره عید است و نیز قرائت قرآن و بوسیدن آن در ساعات تحویل سال از جمله آداب سال تحویل است.

* دعا ویژه روز عید نوروز،

علاوه‌بر دعای لحظه تحویل سال

براى روز اول سال، دعا و درخواست خیر و برکت، موفقیت و سعادت و بالاخره تقاضاى تعالى و رشد فضائل انسانى از جمله آداب این روز مقرر گردیده است.

علامه مجلسى(ره) خواندن این دعا را در نوروز مناسب دانسته است:

«اللهم هذه سنه جدیده و انت ملک قدیم اسإلک خیرها و خیرمافیها و اعوذبک من شرها و شرمافیها و استلفیک مئونتها و شغلها یا ذالجلال و الاکرام.»

بارالها! این سال جدید است و تو خدائى ازلى و قدیم هستى. خیر این سال و خیر آنچه را در این سال پیش مى‏آید، از تو خواستارم و از شر این سال و شرآنچه در این سال پیش خواهد آمد، به تو پناه مى‌برم...

محدث قمى رضوان الله علیه براى هنگام تحویل و لحظه حلول سال جدید این دعا را از برخى بزرگان نقل کرده است:

«یا مقلب القلوب و الابصار یا مدبرالیل و النهار یا محول الحول والاحوال حول حالنا الى احسن الحال».[9]

* استحباب روزة روزعید

روزه گرفتن در عید نوروز یکى دیگر از دستورهاى اسلامى مطلوب و مستحب در این روز است. امام صادق(ع) با عبارت «تکون ذلک الیوم صائما» آن را [10] بیان داشته است.

امام خمینى(ره) و سید محمد کاظم یزدى و بسیارى از فقهائى که برکتاب‌هاى آنان حاشیه نوشته‌اند، روزه گرفتن مستحبى نوروز را مورد سفارش و تأیید قرار داده‏اند. [11]

* زیارت اهل قبور

رفتن به زیارت اهل قبور در آغازین روزهاى سال نو و نیز برگزارى مراسم تحویل سال در کنار قبور شهدا از دیگر آداب دینى نوروز است.

تشرف و حضور در اماکن مقدسه و مشاهد مشرفه و برگزارى مراسم تحویل سال نو در آن مکان‌ها نیز از جمله آداب نوروز مى‌باشد.

و بسیارى از ارزش‌هاى مثبت دیگر.

البته در حواشى این عید باستانى خرافاتى وجود دارد که باید زدوده شود. همچون مراسم چهارشنبه سورى و آتش افروزى،‌ترقه بازى، هفت سین، شب نشینى‌ها و تشکیل جلسات بعضاً آلوده‌اى که بسیارى از مردم به بهانه شب‌هاى عید در بى‌خبرى به سر مى‌برند.

جلساتى که در آن پر است از زمینه هاى گناه: اختلاط محرم و نامحرم. آن هم با شرایط مبتذل، پخش موسیقى‌هاى مبتذل، مسابقه خودنمائى و تفاخر در لباس و زینت، ریخت و پاش و اسراف و بسیارى از ضد ارزش‌هائى که در این ایام مطرح مى‌شود.

* چند یادآوری

در خاتمه لازم است به نکاتى چند توجه شود:

1- حسابرسی اعمال یکساله

هر تشکیلاتى در پایان سال حساب کار خود را مى‌کند و به بررسى کم وکاستی‌ها و ضعف‌ها و قوت‌های خود مى‌پردازد. لازم است ماهم به حساب خود برسیم و یک بازنگرى همه جانبه به گذشته خویش داشته باشیم. شخصى در روز عید نوروز مى‌گفت: این روز را به شما تبریک و تسلیت مى‌گویم. تبریک به جهت فرصتى جدید که خدا به شما داده و تسلیت براى از دست دادن فرصت‌هائى که داشته‏اى.

2- از تحول پیرامون خود بیاموزیم

باید از گذران عمر و زمان و طبیعت درس گرفت. طبیعت بیدار شد و فعالیتش را دوباره آغاز کرد آیا ماهم بیدارشدیم، آیا درماهم تحول ایجاد شد؟ خانه‌ها از گردوغبار و آلودگی‌ها پاکسازى شد، آیا قلب‌هاى ما نیز از زنگارهاى گناه و رذائل اخلاقى پاکسازى شد...؟

3- طری برای سال جدید

باید توجه نمود که در سال جدید چه طرحى براى خودسازى خویش داریم؟

* پى نوشت‌ها:

[1]. مفردات راغب.

[2]. «روى المعلى بن خنیس عن الصادق(ع) فى یوم النیروز، قال: اذاکان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابک و تطیب بإطیب طیبک و تکون ذلک الیوم صائما... » (وسایل الشیعه، ج 8، ص 172 و ؛173 میزان الحکمه، ج 7، ص 133.)

[3]. تحریرالوسیله، ج 1، ص؛95 جواهر، ج‏5، ص‏41.

[4]. سى مقاله،رضااستادى،انتشارات اسلامى، ص‏376.

[5]. بحارالانوار، ج 56، ص 101.

[6]. صحیفه نور، ج 16، ص 80.

[7]. درسایه آفتاب، حسن رحیمیان، ص 228.

[8]. سى مقاله، ص 377.

[9]. همان؛ مفاتیح الجنان.

[10]. بحار، ج 56، ص 101.

[11]. تحریرالوسیله، ج 1، ص ؛288 العروه الوثقى، ص 277.