على همتبنارى
- قسمت دوم-
6 - پاداش و کیفر مسئولیت
... فمثاب على ذالک ومعاقب.
مسئولیت داشتن آثارى دارد. اگر به درستى انجام شود؛ فرد سزاوار پاداش و تشویق است؛ و اگر در ایفاى آن کوتاهى شود، فرد استحقاق تنبیه و کیفر مىیابد. اگر والدین مسئولیتخود را درست انجام دهند، شایسته پاداش الهى مىشوند؛ و اگر کوتاهى کنند، کیفر در انتظارشان خواهد بود.
7 - نمایاندن آثار اعمال نیک به فرزند
... فاعمل فى امره عمل المتزین بحسن اثره علیه فى عاجل الدنیا.
بزرگ جلوه دادن کار نیک فرزند و نشان دادن اثر اعمال نیک کودک
به او از اقدامات مؤثر تربیتى شمرده مىشود. بزرگ کردن کار خوب فرزند نوعى تشویق معنوى است، سبب ایجاد و تقویت انگیزه مىشود و او را براى
انجام دادن کارهاى بزرگتر و بهتر آماده مىسازد. والدین نباید از کنار
کار خوب فرزند، هر چند در نظر آنان کوچک و ناچیز باشد، با بىتوجهى بگذرند؛ بلکه بجاست آنان را به خاطر کار خوب تشویق کنند، کردارشان را زینت دهند و بزرگ بنمایانند. افزون بر این، شایسته است آثار کارهاى خوب فرزندانشان را براى آنان ترسیم کنند و به زیبایى نمایش دهند؛ چرا که آنان، با دیدن آثار اعمالشان، اعتماد به نفس بیشتر مىیابند و خود را براى انجام دادن کارهاى بزرگتر توانا مىبینند.
8 - نظارت بر رفتار فرزند
... بحسن القیام علیه.
بىتفاوتى و غفلت از رشد و هدایت فرزند در زندگى آثارى جبران ناپذیر دارد. فرزند انسان نونهالى است که به باغبانى دلسوز و با درایت نیازمند است تا از او مراقبت کند؛ به ویژه امروز که در اثر تهاجم فرهنگى
زمینههاى انحراف نوجوانان و جوانان آماده‌تر است و دشمنان هدایت و تربیت، براى صید آنان دامهاى رنگارنگ گسترانیدهاند. در این موقعیت، نظارت و مراقبت از فرزندان ضرورت مضاعف یافته، مسئولیتسنگینتر مىشود و انجام دادن وظیفه تلاش بیشتر مىجوید.
9 - بهرهگیرى از استعدادهاى فرزند در تربیت
... والاخذ منه.
انسان اشرف مخلوقات است و استعداد رسیدن به رفیعترین قلههاى انسانیت را دارد. خداوند استعدادهایى در وجود انسان به ودیعه گذاشت تا در پرتو پرورش صحیح شکوفا شود. علاوه بر استعدادهاى فطرى و مشترک، که در همه انسانها وجود دارد، هر فرد نیز از تواناییهایى ویژه برخوردار است که ضرورى است در پرتو دقت و نظارت والدین و معلمان و مربیان به خوبى شناسایى و حمایتشود تا به رشد و شکوفایى برسد، در سایه آن، راه طولانى تربیتسریعتر پیموده شود و تربیت فرزند آسانتر انجام گیرد.
10 - استمداد از پروردگار در تربیت
... ولا قوة الا بالله.
تربیت آسان نیست، بلکه ظریف، دقیق و پیچیده است. انسان ماشین نیست تا به سادگى راهاندازى شود. علم بشر، با همه پیشرفتى که دارد، هنوز در شناخت رموز ابعاد وجودى انسان توفیق کامل نیافته است. بنابراین،
در امر ظریف تربیت، همراه با تلاش خستگى ناپذیر و پیوسته، هماره باید از آفریدگار یارى خواست. بدین سبب، امام عارفان و سید ساجدان در پایان این نسخه تربیتى فرموده است: ولاقوة الا بالله.
بخش دوم: حق خردسال
«واما حق الصغیر فرحمته وتثقیفه وتعلیمه والعفو عنه والستر علیه والرفق به والمعونة له والستر على جرائر حداثته فانه سبب للتوبة والمداراة له وترک مماحکته فانه ادنى لرشده.»
1 - مهربانى
کودک، روانى لطیف و ظریف دارد؛ روانى که جز مهربانى برنمىتابد. او ظرفیت عتاب و تندى ندارد و زود مىرنجد و مىگرید. آرى، مهربانى ضرورىترین نیاز کودک است. بدین جهت، امام سجاد(ع) آن را اولین حق کودک برمىشمرد و بر حق تربیت و تعلیم مقدم داشت. این بدان معناست که کودک، پیش از نشستن در کلاس تربیت و تعلیم، باید نسیم خوش مهربانى و عطوفت را تجربه کند؛ اقلیم وجودش از بوى خوش مهربانى عطرآگین گردد و حتى آموزش نیز باید در پرتو مهربانى و عطوفتبه انجام رسد.
جالب آن است که در نسخه شیخ صدوق عبارت «فرحمته فى تعلیمه»
به چشم مىخورد که تصریح بدین امر است. بدین سان، در مىیابیم که آموزش، به‌ویژه در دوره ابتدائى، باید با مهربانى و محبت همراه باشد.
این اصلى اساسى و اجتناب ناپذیر است.
2 - تربیت کودک
... وتثقیفه.
اساسىترین و ضرورىترین حق فرزند و خردسال تربیت اخلاقى و معنوى اوست. تربیتبا اهمیتترین هدف و بلکه هدف همه تعالیم و معارف اسلامى است. زندگى انسان مسلمان در پرتو تربیت اسلامى معنا پیدا مىکند و ارج و ارزش انسان به تربیت معنوى و اخلاقى اوست.
وگرنه، به فرموده قرآن، مانند حیوان و بلکه از آن هم پستتر خواهد بود. اهمیت والاى تربیت، وظیفه والدین را صد چندان مىکند. آنان که در حیات تربیتى فرزندان اولین نقش را بر جاى مىنهند، نخستین و اساسىترین وظیفه را نیز
به عهده دارند و ضرورى استبیش از هر حق دیگرى بدین حق اساسى کودک توجه کرده، در انجام دادن درست آن از هیچ کوششى دریغ نکنند.
3 - تعلیم و آموزش کودک
... وتعلیمه.
از دیگر حقوق مهم فرزند سوادآموزى و فراگیرى دانش است. اهمیتسوادآموزى و دانش به توضیح و تأکید نیاز ندارد. پر واضح است، سعادت هرگونه که تفسیر شود، دانش آموختن اولین و اساسىترین گام رسیدن به آن است. اگر کسى سعادت را صرفاً رفاه مادى و آسایش دنیوى معنا کند، دانش آموختن گام نخست در تحصیل آن است و اگر آن را در قرب الهى و بندگى خداوند جستجو کند که حق همین استباز هم دانش و معرفت از مطمئنترین راههاى وصول بدان شمرده مىشود.
دانش کلید حل بسیارى از مشکلات و ابزار دستیابى به بسیارى از مصالح و منافع مادى و معنوى است. بر والدین، که در برابر سعادت فرزندانشان مسئولند؛ ضرورى است تا زمینه تحقق این حق مهم را برایشان فراهم سازند و آنان را از نعمتسواد و دانش بهرهمند گردانند.
ادامه دارد...