شهادت روحاني آگاه و مبارز انقلابي «شيخ محمد خياباني» در تبريز(۱۳۳۸ ق)
شيخ محمد خياباني در سال ۱۲۹۷ق در خامنه از توابع شبستر به دنيا آمد. در ابتدا مدتي به همراه پدر به كار تجارت مشغول بود، اما گرايش روحي به فراگيري علم او را به سلك روحانيت در آورد. شيخ محمد مدارج علمي را به سرعت پيمود و در درس عالي فقه و اصول و هيئت و نجوم شركت كرد. در محاصره‏ي تبريز، وي از اركان فكري و رهبري مردم بود و با لباس روحانيت و تفنگ بر دوش در سنگرها به دفاع از شهر و ناموس و حيثيت مردم مسلمان در مقابل سپاه متجاوز عين الدوله صدراعظم قاجار پرداخت. پس از خلع محمدعلي شاه از حكومت، از طرف مردم تبريز به مجلس شوراي ملي راه يافت، و در كنار افرادي همچون شهيد مدرس به دفاع از حقوق مردم قيام كرد. از قاجار كارهاي درخشان خياباني در مجلس دوم، اعتراض شجاعانه و كارساز او عليه اولتيماتوم استعماري دولت تزاري روس بود. اوضاع نابسامان ايران و اخراج نمايندگان آذربايجان از مجلس شوراي ملي، شيخ محمد خياباني را به تشكيل مجلس محلي و قيام مردمي فرا خواند و در ۱۶ رجب ۱۳۳۸ آن را علني ساخت. در اين قيام تبريز از لوث حضور خائنان و بيگانگان مزدور پاك شد و زمام امور به دست خياباني و يارانش افتاد. اين قيام پيروزمندانه، پنج ماه ادامه داشت. سرانجام با خيانت مخبرالسلطنه كه چهره‏اي موجه و ملي داشت، هواداران و ياران خياباني به قتل رسيده و يا خلع سلاح شدند. در نهايت بر اثر خيانت برخي مزدوران، شيخ محمد خياباني در ۲۹ ذي‏الحجه‏ي سال ۱۳۳۸ ق (۲۲ شهريور ۱۲۹۹ ش) به شهادت رسيد. پيكر وي را در گورستان سيد حمزه در تبريز به خاك سپردند. بعدها، اين گورستان به مدرسه تبديل شد و با ويراني مدرسه، مقبره‏ي خياباني مظلوم هم از بين رفت.