شهادت روحاني مبارز و مجاهد مشروطه ‏خواه «شيخ محمد خياباني» (۱۲۹۹ش)

روحاني مجاهد، شيخ محمد خياباني در سال ۱۲۵۹ ش (۱۲۹۷ ق) در خامنه در نزديكي تبريز متولد شد. وي پس از فراگيري علوم مقدماتي، از محضر حضرات آيات سيّد ابوالحسن انگجي و ميرزا عبدالعلي، فقه و اصول و هيئت و نجوم را آموخت و پس از مدتي به تدريس پرداخت. زندگي شيخ محمد خياباني پس از پيروزي مشروطه در سال ۱۲۸۵ ش، با تأسيس انجمن ايالتي در تبريز، وارد مرحله تازه‏اي گرديد و در جريان محاصره تبريز، در دفاع از شهر نقش مهمي ايفا كرد. شيخ محمد خياباني، از آنجا كه حكومت مركزي را ضعيف و وابسته مي‏ديد، از اين رو، بعد از قبول قرارداد ۱۹۱۹ م از سوي دولت ايران، در تبريز دست به قيام زد. وي در جريان اين قيام كه از ۱۷ فروردين ۱۲۹۹ شمسي، آغاز شد، نهادهاي دولتي تبريز را به تصرف خود درآورد و شهر را از دست دولتيان خارج ساخت. اما به دليل خيانت كساني كه قول همكاري داده بودند، كم بودن نيروها و حضور قواي قزاقخانه در كنار شهر تبريز و همكاري آن‏ها با حكومت مركزي، اين قيام به شكست منجر شد. سرانجام در ۲۱ شهريور ۱۲۹۹ برابر با ۲۹ ذي‏حجه ۱۳۳۸ق در چهل سالگي به شهادت رسيد و او را در گورستان سيّد حمزه تبريز به خاك سپردند. بعدها، آن گورستان به مدرسه تبديل شد و پس از ويراني مدرسه، مقبره خياباني هم از بين رفت.