تبیین نظام حکومت مهدوی در کلام امام باقر(ع) جایگاهی مبرز دارد و احادیث مهدوی آن حضرت را می‌توان به موضوعاتی همچون ویژگی‌های کلی عصر ظهور، تبیین برنامه‌های نظام حکومتی حضرت مهدی(عج)، تشریح برنامه‌های اقتصادی، توضیح فعالیت‌های فرهنگی، سیاست‌های اجتماعی و برنامه‌های سیاسی دولت ایشان دسته‌بندی کرد.
امام باقر(ع)ظهور منجی بهمثابه نماد انسان کامل، اهمیت و جایگاه وافری در همه ادیان دارد و جهانیان و خصوصاً مسلمانان در انتظار تشکیل مدینه فاضله به دست منجی در پایان تاریخ هستند. زنده نگه داشتن روح انتظار در میان مؤمنان نیز از مهم‌ترین زمینه‌های برپایی حکومت فراگیر الهی است.
بر این اساس، ائمه اطهار(ع) پیوسته با تبیین ابعاد نظام حکومت مهدوی به زنده ماندن فرهنگ ظهور و گفتمان انتظار در میان شیعیان کمک می‌کردند. در این راستا، امام باقر(ع) نیز در کلام خود گاه وضعیت کلی جهان در آستانه ظهور را ترسیم کرده و گاه اوضاع پس از برپایی حکومت مهدوی را به تصویر کشیده و گاه اقدامات اصلاحی آن حضرت را در ابعاد فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تبیین کرده است.
بررسی محورهای اصلی و مورد تأکید در بیانات مهدوی امام باقر(ع) و تأمل در نسبت آنها با نیازهای کلی هر عصر، تأثیر تربیتی و اخلاقی آموزه‌های مهدویت را نمایان‌تر می‌کند. بدیهی است که واکاوی آموزه‌های مهدوی در کلام امام باقر(ع)، افزون بر تبیین معارف ناب مهدوی و آخرالزمانی، باعث جلوگیری از آفات تهدیدکننده مهدویت و انحراف از گفتمان ظهور می‌شود.
با توجه به ویژگی‌های خاص دوران حیات امام باقر(ع) و احیای مجدد معارف حدیثی با رفع منع تدوین حدیث و آزاد شدن نگارش روایات، به نظر می‌رسد که تبیین احادیث مهدویت و نظام حکومت مهدوی در کلام ایشان جایگاهی مبرز داشته باشد. احادیث مهدوی امام باقر(ع) را می‌توان به موضوعاتی همچون ویژگی‌های کلی عصر ظهور، تبیین برنامه‌های نظام حکومتی حضرت مهدی(عج)، تشریح برنامه‌های اقتصادی، توضیح فعالیت‌های فرهنگی، سیاست‌های اجتماعی و برنامه‌های سیاسی دولت ایشان دسته‌بندی کرد که در ادامه این یادداشت به تشریح برنامه‌های نظام حکومتی حضرت مهدی(عج) در کلام امام باقر(ع) پرداخته خواهد شد.
حکومت جهانی بر مبنای مقتضیات زمان
قوانین ادیان و مکتب‌ها هنگامی در جامعه قابلیت اجرایی می‌یابد که پشتوانه حکومتی داشته باشد. به همین دلیل، اسلام که برترین آیین آسمانی است نیز در پی تشکیل حکومت بوده و ایجاد و حفظ حکومت اسلامی را از بزرگترین فرایض دینی می‌داند.
حضرت مهدی(عج) نیز حکومتی تشکیل خواهد داد که در آن احیای دینی بر مبنای مقتضیات جدید زمانه از مهم‌ترین ویژگی‌های آن حکومت خواهد بود. دین مبین اسلام بر مبنای سنت مترقی اجتهاد، این انعطاف‌پذیری را بهمثابه جزئی همیشگی با خود همراه داشته است؛ چراکه می‌بایست بر مبنای تحولات تازه، پاسخ‌گوی نیازهای جدید مردم باشد.
نظام جهانی مهدوی نیز از این خصوصیت بی‌نیاز نیست و این موضوع از کلام امام باقر(ع) نیز کاملاً قابل استقصاست، آنجا که فرمود: «حضرت قائم(عج) با امری جدید، کتابی نوین و قضاوتی تازه که بر عرب شدید است، حکومت برپا خواهد کرد.» در روایتی دیگر نیز ایشان ضمن تشبیه سیره حکومت مهدوی با سیره پیامبر(ص) در موضوع ابطال احکام جاهلی می‌فرماید: «همچنین است قائم؛ وقتی قیام می‌کند، احکامی را که در ایام مصالحه با کفار در دست خلایق بود، باطل و با عدالت در میان خلایق رفتار می‌کند.»
گستره حکومت مهدوی
امام باقر(ع) در خصوص حدود و گستره حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) می‌فرماید: «حضرت قائم از ماست و گسترش فرمان‌روایی آن حضرت شرق و غرب عالم را فرامی‌گیرد.» ایشان در حدیثی دیگر که علامه مجلسی آن را در جلد ۵۲ بحارالانوار روایت کرده است، می‌فرماید: «گویا حضرت قائم را می‌بینم که سربازانش را به سراسر جهان گسیل می‌دارد.»
در روایتی دیگر، امام باقر(ع) به گستره حکومت امام زمان(عج) اشاره می‌کند: «حضرت قائم(عج) سه پرچم را برای عملیات در سه نقطه آماده می‌کند. پرچمی را به قسطنطنیه گسیل می‌دارد و خداوند آنجا را برای او می گشاید. پرچم دیگری را برای سرزمین چین می‌فرستد و آنجا نیز برای او گشوده می‌شود و پرچم سوم را برای کوه‌های دیلم می‌فرستد و به تصرف نیروهای او درمی‌آورد.» (بحارالانوار، جلد ۵۲، ص ۳۳۸) ایشان همچنین می‌فرماید: «حضرت مهدی لشکریان خود را برای گرفتن بیعت به سراسر جهان می‌فرستد و ستم و ستمگر را نابود می‌کند و شهرهای گشوده‌شده برای او تثبیت می‌شود.»
حکومت عدل‌محور
مهم‌ترین وظیفه امام زمان(عج)، تحقق بخشیدن به وعده‌های الهی موجود در کتب آسمانی گوناگون محسوب می‌شود. از مهم‌ترین اهداف رسالت انبیای الهی نیز برپایی عدل و قسط در سراسر جهان بوده است. در روایت چنین آمده که امام باقر(ع) در تفسیر آیه ۱۷ سوره حدید: «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا...» می‌فرماید: «خداوند زمین را با حضرت قائم زنده می‌کند. آن حضرت در زمین به عدالت رفتار و زمین را با گسترش عدالت زنده می‌کند، پس از آنکه در اثر گسترش ستم، مرده بود.» همچنین درباره شدت تأثیر اجرای حدود و عدالت می‌فرماید: «(در زمان ظهور) یک حد که در زمین برپا شود، پاک‌کننده‌تر از باران ۴۰ شبانه‌روز است.»
اداره حکومت به سیره حضرت محمد(ص)
حضرت مهدی(عج)، آخرین امام از سلاله‌ای پاک و عظیم‌الشأن و تحقق‌بخش رسالت همه پیامبران و امامان است. ایشان با تشکیل حکومت عدل اسلامی و اجرای کامل برنامه‌های حکومتی پیامبر اکرم(ص)، رسالت الهی را به اتمام می‌رساند. سیره ایشان در حکمرانی، همان سیره رسول خداست و برنامه دولت ایشان، تجدید و احیای تعالیم عالی قرآن کریم است. امام باقر(ع) در این خصوص می‌فرماید: «(قائم) سپس مردم را به کتاب خدا و سنت پیغمبر و ولایت علی بن ابیطالب و بیزاری از دشمنان ایشان دعوت می‌کند.»
آن حضرت در پاسخ به پرسش فردی که درباره سیره و روش حکومت قائم از ایشان سؤال کرد، چنین فرمود: «قائم به روش پیامبر عمل می‌کند تا آنکه اسلام را آشکار کند.» راوی دوباره پرسید: روش پیامبر(ص) چگونه بود؟ حضرت فرمود: «پیامبر آثار کفر جاهلیت را از میان برد و با مردم به عدالت رفتار کرد. هنگامی که قائم قیام کند، اعمال نامشروع و بدعت را که هنگام صلح و سازش با بیگانگان در میان مسلمانان مرسوم شده، از میان می‌برد و مردم را به عدالت‌گستری رهبری می‌کند.» (بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۸۱)
الهه‌سادات بدیع‌زادگان