نرخ باروری در استان گیلان 13 در هزار و در سیستان و بلوچستان 33 در هزار است
گیلان پیرترین و سیستان جوان‌ترین استان كشور
از كاهش نرخ موالید در استان گیلان گرفته تا افزایش جمعیت در سیستان و بلوچستان، می‌توان نتیجه گرفت كه تناسب و توازن جمعیتی میان استان‌های كشور برقرار نیست، چراكه طبق آخرین آمار ارائه شده در حالی كه نرخ باروری در گیلان 13 در هزار اعلام شده است، سیستان و بلوچستان با داشتن آمار 33 در هزار حتی از متوسط نرخ موالید كشور كه 18در هزار است، پیشی گرفته است.
اجرای قانون تنظیم خانواده و جمعیت كه در سال 1372 در كشور مصوب و اجرایی شد، تاثیر بسیار زیادی در جلوگیری از افزایش جمعیت در دهه 60 داشت، اما این برنامه تا جایی پیش رفت كه نرخ موالید را به كمتر از 8/1 درصد در سال‌های اخیر كاهش داد.
برنامه تنظیم خانواده بسته به فرهنگ و شرایط خاص هر نقطه از كشور، تاثیرگذاری متفاوتی دانسته به طوری كه استان گیلان را با پایین‌ترین نرخ موالید مواجه ساخته است. آن گونه كه زاهد خندستانی، مدیر كل ثبت احوال استان گیلان می‌گوید: در حالی كه شاخص فرزندآوری در كشور 6/1 فرزند برای هر زن است، این شاخص در گیلان 4/1 فرزند است. در حالی كه این شاخص در دنیا 5/2 فرزند برای هر زن، در كشورهای توسعه یافته 7/1 و در كشورهای كمتر‌توسعه‌یافته 6/2 است.
بین كشورهای همسایه مانند افغانستان نیز شاخص فرزندآوری شش فرزند برای هر زن، عراق 5/4 فرزند، پاكستان 2/3 فرزند، آذربایجان 1/2 فرزند و تركیه نیز دو فرزند است. نگاهی اجمالی به این آمار و مقایسه آن با نرخ كمتر از
8/ 1 فرزند در كشور ما نشان‌دهنده پایین بودن نرخ موالید نسبت به كشورهای دنیاست كه تبعات آن در سال‌های آینده خود را نشان خواهد داد.
جمعیت سالخورده و تبعات آن
یك كارشناس امور اجتماعی استانداری گیلان با بیان این‌كه ادامه این روند باوجود افزایش سطح رفاهی مردم، پیامدهای منفی متعددی را به دنبال دارد، به جام‌جم می‌گوید: از جمله این تبعات منفی می‌توان به كمبود جمعیت، از بین رفتن شادی و نشاط در جامعه به دلیل سالخورده شدن جمعیت، از بین رفتن فرصت‌های تولید دانش، كشاورزی، صنعتی و تكنولوژی و خالی شدن روستاها از جمعیت اشاره كرد.
سیامك حیدری با بیان این‌كه گیلان استانی است كه اقتصاد آن برپایه تولیدات كشاورزی مانند برنج، چای و مركبات قرار دارد و كم شدن و سالخورده شدن جمعیت بویژه در روستاها باعث پایین آمدن سطح زیركشت و كاهش تولید و نابودی اقتصاد منطقه شده، یادآور می‌شود: كم شدن جمعیت افزون بر اینها موجب ایجاد مخاطرات زیست بومی نیز می‌شود، چراكه با كاهش جمعیت و خالی شدن روستاها از جمعیت، جنگل‌ها، مراتع و مناطق حفاظت شده نیز بدون مراقب رها می‌شود.
وی با بیان این‌كه این استان اكنون پیرترین استان كشور به‌شمار می‌رود، به عواملی كه در كاهش نرخ موالید استان تاثیر دارند، اشاره می‌كند و می‌گوید: سطح سواد بالای گیلانی‌ها حتی نسبت به میانگین كشوری از یك سو و شباهت فرهنگی و نزدیكی به پایتخت و همچنین توریستی بودن این استان از سوی دیگر موجب افزایش سطح توقعات مالی و فرهنگی مردم این منطقه شده است كه این امر خود در كاهش ازدواج و زادوولد تاثیر زیادی داشته است.
حیدری بالارفتن سن ازدواج به دلیل ادامه تحصیل را دیگر عامل تاثیرگذار عنوان می‌كند و می‌افزاید: رسیدن به بالاترین درجه تحصیلات كه با تشویق و ترغیب خانواده‌ها همراه است، دستیابی به شغل را بویژه برای مردان دورتر می‌كند كه این خود باعث بالارفتن سن ازدواج زنان و به تعویق افتادن سن باروری آنها می‌شود و عملا فرصت فرزندآوری مناسب را از آنها می‌گیرد.
وی با بیان این‌كه اكنون میانگین سن ازدواج در مردان شهری و روستایی گیلان به 27 سال و زنان به 24 سال رسیده است، به افزایش طلاق در استان اشاره می‌كند و می‌گوید: استان گیلان بالاترین نرخ طلاق در كشور را به دلیل عواملی همچون اعتیاد و افزایش توقعات مالی و فرهنگی زوجین به‌خود اختصاص داده است و از آنجا كه بیشترین میزان طلاق در دو سال اول زندگی كه هنوز باروری صورت نگرفته، انجام می‌شود و پس از آن نیز فرصت ازدواج بویژه برای زنان بشدت كاهش می‌یابد، میزان باروری نیز كاهش می‌یابد.
این كارشناس تمایل به بارور نشدن به دلایلی از قبیل مدیریت بدن یعنی توجه و رسیدگی به ظاهر بدن در خانم‌ها و همچنین نگرانی از سختی‌ها و مشكلات مالی و تربیتی فرزندآوری را از دیگر عوامل تاثیرگذار در كاهش باروری زنان گیلانی عنوان می‌كند.
حیدری با اشاره به تشكیل و افزایش خانواده‌های هسته‌ای و تاثیر آن در كاهش زادوولد می‌گوید: نبود حامی مانند پدربزرگ و مادربزرگ در این خانواده‌ها كار مراقبت از فرزندان را نسبت به گذشته سخت‌تر و امنیت خاطر را كمتر‌كرده، این در حالی است كه ابعاد فضای سكونت هم نسبت به گذشته بسیار كوچك‌تر شده و وجود فرزند بیشتر با این آپارتمان‌های كوچك تناسبی ندارد.
در همین حال عزیز پورعزیزی، مدیركل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری گیلان با بیان این‌كه استان گیلان اكنون روبه پیری است و اگر این مشكل حل نشود، در آینده دچار مشكل می‌شویم، به جام‌جم می‌گوید: به‌منظور رفع این مشكل تاكنون جلسات متعددی با حضور مسئولان استان، استادان دانشگاه، علما و روحانیون حوزه علمیه برگزار و كمیته‌ها و كارگروه‌هایی نیز توسط مراكز علمی و دانشگاهی تشكیل شده كه در زمینه فرهنگسازی برای ترغیب جوانان به‌ازدواج و افزایش نرخ موالید كار می‌كنند.
وی با بیان این‌كه دانشگاه علوم پزشكی و دانشگاه گیلان نیز در حال تهیه طرحی با فرمول جدید برای ارتقای كمی و كیفی ازدواج و زادو ولد است، می‌افزاید: افزون بر این دستگاه‌های اجرایی استان در حال برنامه‌ریزی برای ارائه خدماتی هستند كه انگیزه و رغبت جوانان را برای ازدواج و باروری افزایش دهد.
فقر فرهنگی؛ افزایش جمعیت
در حالی كه گیلان پیرترین استان كشور لقب گرفته، سیستان و بلوچستان با 38 درصد جمعیت كمتر از 15 سال، جوان‌ترین استان كشور است. در این استان نرخ موالید 33 در هزار است كه از میانگین كشوری بسیار بالاتر است.
عضو هیات علمی دانشكده علوم پزشكی دانشگاه آزاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان نیز با اشاره به وجود فرهنگ تعدد‌زوجات و چند همسری بودن می‌گوید: فرهنگ غالب در این سرزمین شرایطی را رقم زده كه زنان متعدد یك مرد در رقابت با هم و برای جلب رضایت همسر، فرزندان بیشتری به دنیا می‌آورند، این در حالی است كه یك زن حتی پس از 9 بار زایمان اگر توان باروری را به هر دلیل از دست بدهد دیگر به دردنخور محسوب شده و هم خود و هم همسرش مرگ را به زندگی وی ترجیح می‌دهند تا زنده بودن و عقیم شدنش.
ملیحه غریبی در عین حال می‌افزاید: افزایش جمعیت در این استان كه ظرفیت اشتغال آن بسیار كم و نرخ فقر و بیكاری بالاست، تنها باعث تشدید فقر و بیكاری، افزایش جرم و جنایت، فحشا و فقر فرهنگی می‌شود.
وی درباره فقر فرهنگی مردم این استان می‌گوید: زمانی كه زوجین هر دو تالاسمی مینور داشته باشند، 50 درصد آنها به تالاسمی مینور و 50 درصد به تالاسمی ماژور مبتلا می‌شوند، این در حالی است كه بر اساس آزمایش‌های پیش از ازدواج تذكر لازم برای ازدواج نكردن به این زوج‌ها داده می‌شود، اما به دلیل فقر فرهنگی و نگرانی از حرف و حدیث مردم، حاضر به برهم زدن این پیوند نامبارك نیستند و از آنجا كه به فرزند كم هم قانع نیستند، فرزندان مبتلا به تالاسمی بی شمار مینور و ماژور تحویل جامعه می‌دهند.
دو برابر شدن میزان مرگ و میر فرزند دوم به بعد در صورت رعایت نكردن فاصله سه تا پنج سال بین هر زایمان از دیگر مواردی است كه این كارشناس به آن اشاره كرده و خاطرنشان می‌كند: باوجود این مخاطرات و اطلاع‌رسانی، زنان این منطقه كه در سنین پایین هم ازدواج می‌كنند، هر سال یا هر دو سال یك بار زایمان می‌كنند كه این امر افزون بر افزایش مرگ و میر فرزندان، خطراتی را برای مادران آنها به همراه دارد.
استاد دانشگاه علوم پزشكی سیستان و بلوچستان با بیان این‌كه هدف از اجرای برنامه تنظیم خانواده یا حتی اجرا نكردن آن، رساندن جمعیت به میزان مطلوب و متناسب با امكانات یك منطقه است، تاكید می‌كند: اجرا نكردن برنامه تنظیم خانواده و كنترل نكردن جمعیت اگرچه برای بسیاری از استان‌های كشور برنامه خوبی است كه حتما باید اجرایی شود، اما برای این استان كه همیشه با افزایش جمعیت و فقر مالی و فرهنگی روبه‌رو بوده است، نسخه خوبی نیست و مشكلات استان و مردم و حتی كشور را بیشتر می‌كند.
غریبی معتقد است: اجرای سیاست‌های یكسان در این زمینه برای كل كشور صحیح نیست و باید برای هرمنطقه برنامه متناسب با آن منطقه تهیه و اجرایی شود و در صورتی كه قرار به اجرای برنامه یكسانی باشد، یكسان‌سازی شرایط مالی و فرهنگی در نقاط مختلف ضروری است.
فاطمه مرادزاده / گروه ایران