جام جم آنلاين: اگرچه پايه‌هاي جنبش عدم تعهد سال ۱۹۵۵ در كنفرانس باندونگ در اندونزي گذاشته شد و سال 1961 در اولين اجلاس سران عدم تعهد در شهر بلگراد يوگسلاوي موجوديت اين سازمان به صورت رسمي اعلام شد. اما ايران تا پيش از وقوع انقلاب اسلامي به دليل عضويت در پيمان نظامي مركزي سنتو از عضويت در اين جنبش محروم ماند و سال ۱۹۷۹ پس از پيروزي انقلاب به جنبش عدم‌تعهد پيوست.

اصول بنيادين و اوليه مندرج در سياست خارجي پس‌از پيروزي انقلاب اسلامي اصل سياست نه شرقي، نه غربي را توصيه مي‌كرد و اين امر موجب شد ايران تمايل بيشتري براي حضور در اين سازمان پيدا كند و برهمين اساس در ششمين اجلاس سران جنبش عدم تعهد در هاوانا در سال 1358 ايران به عنوان هشتاد و هشتمين كشور به عضويت اين جنبش درآمد و از آن به بعد طي سال‌هاي عضويت بخصوص از سال 1983 و در مقطع آغازين جنگ تحميلي همواره به عنوان يكي از كشورهاي فعال و پيشرو در تمامي نشست‌هاي جنبش عدم‌تعهد بويژه اجلاس‌هاي سران و وزيران امور خارجه شركت داشته و در تدوين مواضع و تصميمات جنبش درخصوص مسائل و تحولات مهم بين‌المللي نقش فعالي ايفا كرده است. همچنين نمايندگي‌هاي كشورمان نزد سازمان ملل متحد بخصوص در نيويورك در تمامي جلسات دفتر هماهنگي جنبش عدم تعهد حضور فعالي داشته‌اند.

شايد بتوان گفت جنبش عدم تعهد يكي از مفيدترين تشكيلات بين‌المللي است كه ايران پس از پيروزي انقلاب اسلامي به عضويت آن درآمده است. پس از تثبيت اوضاع سياسي كشور از سال ۱۳۶۰، ايران بر فعاليت خود در اين جنبش افزود و اين جنبش نيز متقابلا اقدامات مثبتي به سود ايران انجام داد كه از آن جمله مي‌توان به تلاش براي پايان دادن به جنگ ايران و عراق، محكوم كردن حمله آمريكا به هواپيماي مسافربري ايران در تير ۱۳۶۷، حمايت از اجراي قطعنامه ۵۹۸ و ساير موضعگيري‌هايي كه با سياست‌هاي جمهوري اسلامي ايران انطباق داشته‌ است، اشاره كرد.

موضوعاتي چون فلسطين، مخالفت با مذهب‌ستيزي و نژادپرستي و تقاضا براي گشودن بازار كشورهاي شمال به روي صادرات كشورهاي جنوب از جمله اين اقدامات بوده است.

اما لغو برگزاري هفتمين اجلاس سران در بغداد به دليل تجاوز نظامي عراق به ايران و انتقال اين اجلاس به دهلي نو از جمله مهم‌ترين رويدادهاي اين جنبش در رابطه با ايران به حساب مي‌آيد.

بعد از جنگ ايران و عراق كه جنبش در جريان آن تحرك يافته يود، شوروي فرو پاشيد و عملا يكي از دلايل وجودي جنبش عدم تعهد از ميان رفت. پس از آن اين جنبش 15سال را در انزوا سپري كرد تا اين‌كه باز هم پرونده‌اي مرتبط با ايران، جنبش غيرمتعهدها را فعال كرد كه آن پرونده هسته‌اي ايران بود.

عدم تعهد و برنامه هسته‌اي ايران

با طرح پرونده هسته‌اي ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، تهران تلاش كرد با شكل دادن به گروهي از كشورها كه از برنامه‌هاي هسته‌ايش حمايت مي‌كنند، بر وحدت نظر كشورهاي غربي تاثير بگذارد.

كشورهاي عضو جنبش غيرمتعهدها كه همزمان عضو هيات مديره 35 عضوي آژانس موسوم به شوراي حكام بودند، مي‌توانستند نقش موثري در اين شورا در رابطه با پرونده هسته‌اي ايران داشته باشند و حمايت اين كشورها از ايران پشتوانه محكمي به شمار مي‌رفت.

بنابراين يكي از مهم‌ترين نقاط عطف همكاري‌هاي ايران و جنبش عدم تعهد در عرصه بين‌المللي در موضوع حمايت از برنامه‌هاي صلح‌آميز هسته‌اي كشورمان شكل گرفت و در سال‌هاي اخير و در پي طرح موضوع فعاليت‌هاي هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران در شوراي حكام آژانس انرژي اتمي و متعاقب آن در شوراي امنيت سازمان ملل متحد اهميت ويژه‌اي يافت.

گروه نم به نمايندگي از 120 كشور عضو جنبش، بارها با صدور بيانيه‌هاي مفصل و مستدل، حمايت خود را از فعاليت هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران در چارچوب مقررات ان.پي.تي و اساسنامه آژانس اعلام داشته است كه از جمله اين موارد مي‌توان به صدور بيانيه تروئيكاي جنبش عدم تعهد در حمايت از فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران اشاره كرد.

اين جنبش همچنين در پايان چهاردهمين نشست سران در هاوانا در بيانيه جداگانه‌اي ضمن حمايت از فعاليت‌هاي صلح‌آميز هسته‌اي ايران خواستار پيوستن رژيم صهيونيستي به معاهده منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي (ان.پي.تي)‌ شد.

افزون بر اين با توجه به پيشگام بودن ايران در پيگيري مطالبات كشورهاي در حال توسعه اعضاي جنبش عدم تعهد با مواضع قاطعانه خود در جريان هفتمين و هشتمين نشست بين‌المللي بازنگري ان.پي.تي، مانع عملي شدن خواست‌هاي برخي قدرت‌هاي بزرگ غربي شدند و به اين ترتيب از تحقق آپارتايد هسته‌اي جلوگيري كردند.

غيرمتعهدها در عين حال از كلوپ كشورهاي هسته‌اي عضو ان.پي.تي خواستند به جاي تبعيض‌آميزتر ساختن ان.پي.تي به دنبال اجراي ماده 6 اين معاهده ناظر بر خلع سلاح اتمي باشند تا به اين ترتيب صلح و امنيت در سطح جهان نهادينه شود.

تعامل ايران با جنبش غيرمتعهدها

بايد توجه داشت ايران به عنوان يكي از كشورهاي مستقل جهان حامي جنبش غيرمتعهدها بوده و پايبندي خود را به اصول و آرمان‌هاي آن به اثبات رسانده و از اين رو سابقه درخشاني در پرونده خود دارد.

توسعه روابط با كشورهاي مستقل يكي از سياست‌هاي راهبردي عرصه ديپلماسي جمهوري اسلامي ايران است و مقامات كشورمان معتقدند برقراري روابط مستحكم با كشورهاي مستقل و غيروابسته و همكاري با آنها بستر لازم را براي تقويت مناسبات و ايجاد همگرايي و همكاري اقتصادي، سياسي و فرهنگي فراهم مي‌كند.

بي‌توجهي به ظرفيت‌هاي سياسي جنبش غير متعهدها به عنوان نماينده بيشتر كشورهاي اسلامي و استفاده از اين ظرفيت براي حل و فصل مسائل بين‌المللي از جمله ضعف‌هاي مهمي است كه جمهوري اسلامي همواره بر آن تاكيد داشته و دارد.

ايران در سال‌هاي حضور خود در جنبش غيرمتعهدها علاوه بر ترغيب اعضاي عدم تعهد به پيگيري جدي موضوعاتي نظير اصلاح ساختار سازمان ملل متحد و بازتوزيع قدرت در شوراي امنيت بر ضرورت تشكيل سازوكاري براي پيگيري مصوبات نشست‌هاي سران عدم‌تعهد اصرار داشته و دارد.

به نظر ايران جنبش غيرمتعهدها با قرار گرفتن در كانون تحولات استراتژيك جهاني، توان و استعداد بالقوه و فراواني براي مشاركت فعال و اثرگذار در معادلات جهاني دارد و مي‌تواند نقش سازنده‌اي در صحنه بين‌المللي داشته باشد.

اين موضوع در پانزدهمين نشست اين جنبش در شرم‌الشيخ مصر مطرح شد و پيشنهاداتي درخصوص اهداف جنبش و نحوه حركت‌بخشي و اثربخشي جنبش در اجلاس سران به تصويب رسيد. از اين‌رو علي‌اكبر صالحي، رئيس دستگاه ديپلماسي كشورمان اميدوار است ايران در دوران رياستش بر‌جنبش غيرمتعهدها، توان بالقوه غيرمتعهدها براي مشاركت فعال و اثرگذار در معادلات جهاني را به فعليت برساند.

شانزدهمين اجلاس

پس از پايان پانزدهمين اجلاس سران عدم تعهد در شرم‌الشيخ مصر، جمهوري اسلامي ايران رياست شانزدهمين اجلاس جنبش عدم تعهد را عهده‌دار شد و قرار است شانزدهمين اجلاس سران كشورهاي غيرمتعهد نهم و دهم شهريور ۱۳۹۱ در تهران برگزار شود. اين موضوع مسلما اعتبار سياسي و بين‌المللي ايران را در محيط منطقه‌اي و بين‌المللي افزايش خواهد داد.

اين اجلاس در حالي برگزار مي‌شود كه شرايط جهاني دگرگون شده و مسائل و چالش‌هاي تازه‌اي پيش‌روي كشورهاي عضو قرار دارد، از اين‌رو نقش ايران در آينده و هدايت جنبش غيرمتعهدها و جهتگيري‌هاي آن بسيار تعيين‌كننده خواهد بود.

در اين اجلاس مقامات كشورها ضمن بازديد از كشورمان با ديدگاه‌هاي جمهوري اسلامي آشناتر مي‌شوند كه اين امر نقش مهمي در همگرايي جنبش غيرمتعهدها با سياست‌هاي بين‌المللي ايران خواهد داشت.

همچنين در شرايطي كه آمريكا و غرب تلاش گسترده‌اي در جهت منزوي كردن و تحميل فشارهاي سياسي و اقتصادي عليه ايران صورت داده‌اند حضور حدود 120 كشور عضو جنبش در ايران مي‌تواند تاثير مهمي در شكستن پروژه‌‌هاي جنگ رواني و تحريم‌هاي غرب عليه جمهوري اسلامي داشته باشد.

برگزاري اين اجلاس در ايران تاثير بسزايي را در بالا بردن توان ديپلماتيك كشورمان خواهد داشت و عمق نفوذ استراتژيك ايران را در منطقه بالا خواهد برد.

كتايون مافي / گروه سیاسی