جام جم آنلاين: تابستان كه از راه مي‌رسد همه به فكر اوقات فراغت مي‌افتند و اول از همه اوقات فراغت بچه‌ها جوانان و نوجوانان را به ذهن مي‌آورند، اما معمولا اهميت اوقات فراغت براي كساني كه ظاهرا در زمان فراغت عمرشان به سر مي‌برند، فراموش مي‌شود؛ اوقات فراغت سالمندان.
نه پاي رفتن و نه حال ماندن
«بيا دست هم را بگيريم و برويم يك طرفي. يك جايي كه هوا خوب باشد و مردم مهربان‌تر. توي اين آپارتمان 50 متري دلم گرفت. نه سروصداي بچه‌اي اينجا مي‌شنوم، نه جايي هست كه بتوانم گلي يا پرنده‌اي پرورش بدهم و دلم باز شود. بچه‌ها كه رفته‌اند و كسي هم به فكر ما نيست. چرا بي‌خود خودمان را معطل بگذاريم كه سالي ماهي كسي بيايد به ما سر بزند؟»
وقتي مهين خانم اين حرف‌ها را مي‌زند، آقا احسان به فكر فرو مي‌رود و ياد شهرهايي مي‌افتد كه دلش خواسته است آنجا زندگي كند. جاهايي كه زندگي خيلي ارزان‌تر از تهران است؛ از اطراف تهران گرفته تا شهر‌هاي كوچك و آرام آذربايجان و روستاهاي مه گرفته شمال، اما وقتي پير مي‌شوي انگار پاي رفتن را از تو مي‌گيرند و قفل مي‌شوي به همان جايي كه رويش نشسته‌اي! به همين خاطر است كه آقا احسان هم نيم اخمي مي کند و مي‌گويد: «ول كن خانم. پولمان كجا بود آخر عمري ييلاق و قشلاق كنيم. اگر دلت گرفته يك سر مي‌برمت پابوس امام رضا».
بعد هم براي اين كه بحث ادامه پيدا نكند، بلند مي‌شود و كفش و كلاه مي‌كند تا برود به پارك سر كوچه و سيگاري بكشد و مهين خانم مي‌ماند و چارديواري تنگ خانه كه اين روزها دارد انگار روي سرش آوار مي‌شود.
نبود امكان سفر، ورزش، تفريحات جمعي و خيلي از فعاليت‌هاي مفيد ديگري كه سالمندان مي‌توانند داشته باشند، دلگيري خانه‌هاي آپارتماني را براي سالمندان شهري صدچندان مي‌كند.
سالمندان روستايي دست‌كم به فضاي باز و خرمي دسترسي دارند كه بتوانند وقتي دلشان مي‌گيرد قدمي بزنند و هوايي بخورند، اما سالمندان شهري اغلب از همين مقدار نيز محرومند.
فراغتي به طول سالمندي
اوقات فراغت چيزي است كه گاهي سراسر زندگي سالمند را فراگرفته و نداشتن برنامه‌اي براي گذران آن فراغت را به بطالت و افسردگي مي‌كشاند.
فاطمه شعاعي كه در پژوهش خود به موضوع فرهنگ ايراني و سالمندان پرداخته است، مي‌گويد: سالمنداني كه تنها زندگي مي‌كنند، اغلب بخش اعظم وقت خود را به فكر كردن درباره فرزندان دور از خود يا با حسرت خوردن براي همسر مرحوم خود و مسائلي از اين دست مي‌گذرانند. اين‌گونه انزوا ممكن است براحتي به افسردگي منجر شود.
اين كارشناس دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي با اشاره به مطالعاتي كه انجام داده است، مي‌افزايد: در كشورهاي مختلف جهان با توجه به فرهنگ هر سرزمين براي اوقات فراغت سالمندان راه‌هاي متفاوتي انديشيده‌اند.
مشاركت در كار خير
در كليسا‌هاي استراليا محل ويژه‌اي براي كمك به افراد نيازمند در نظر گرفته شده است و گردانندگان آن را افراد مسن تشكيل مي‌دهند.
اين فرآيند در بسياري از كشورهاي اروپايي نيز ديده مي‌شود و سالمندان و ساير خيرين مسووليت جمع‌آوري و توزيع كمك‌هاي مردمي را عهده مي‌گيرند.
در پاكستان سالمندان واجد شرايط در مساجد قرآن تدريس مي‌كنند و سيستمي شبيه مكتبخانه‌هاي قديم ايران در آن داير است.
فاطمه شعاعي كه در اين زمينه تحقيقات گسترده‌اي انجام داده، معتقد است: در ايران نيز بايد سنت‌هاي خوب گذشته را احيا كنيم و از تجربيات ديگر كشورها نيز بهره بگيريم.
وي انتشار نشرياتي به زبان ساده و حروف درشت‌تر مخصوص سالمندان را كه براي پيشگيري و معرفي بيماري‌ها و نيازهاي روزمره آنان اطلاع‌رساني كند، ضروري مي‌داند و مي‌افزايد: گسترش مكان‌هاي خاص سالمندان با امكانات فرهنگي، ورزشي و آموزشي مي‌تواند در پر كردن اوقات فراغت آنها نقش بسزايي داشته باشد.
فرهنگ اوقات فراغت
گرچه توصيه ز گهواره تا گور دانش بجوي ريشه در اعتقادات ما دارد، اما گويي در فرهنگ ما چنان كه بايد و شايد رسوخ نكرده است.
نگاهي به پژوهش‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد درصد كمي از سالمندان بعد از بازنشستگي به مطالعه، آموزش و فراگيري هنري جديد مي‌پردازند.
بازآموزي در سالمندان تا به حدي پايين است كه درصد بسيار اندكي از آنان در جامعه ايراني توانايي استفاده از اينترنت، كامپيوتر و امكاناتي چون وب‌كم را دارند.
آنان به دليل ناتوانايي در استفاده از اين امكانات از فروشگاه‌هاي تلفني و اينترنتي كمتر استفاده مي‌كنند در رزرو هتل، بليت قطار و هواپيما اغلب به كمك نياز دارند. اين حتي شامل سالمنداني كه تحصيلكرده هستند نيز مي‌شود.
نادر عليخاني، سالمند و بازنشسته آموزش و پرورش در آستانه 70 سالگي قرار دارد. او مي‌گويد حتي براي انجام خدماتي كه به آن دولت الكترونيك مي‌گويند كسي به ما آموزش نداده است. جايي هم نيست كه حوصله سالمندان را داشته باشند و مفاهيم اوليه را به طور ساده به ما آموزش دهند. بچه‌ها و نوه‌ها هم از اين قاعده مستثنا نيستند، در نتيجه براي كارهايي كه اينترنتي قابل انجام است يا بايد شخصا مراجعه كنم يا اين كه بايد دست به دامان نوه‌ها و بچه‌ها شوم.
پژوهش‌ها نشان مي‌دهد اغلب سالمندان ايراني وقت خود را پاي تلويزيون مي‌گذرانند و بيشترين كساني كه در مساجد حضور دارند سالمندان هستند.
كارشناسان توصيه مي‌كنند با توجه به اين كه سالمندان از جمله كساني هستند كه حضور بيشتري در مساجد دارند، مي‌توان فعاليت‌هاي جديدي براي آنان تعريف كرد، به نحوي كه بخشي از اين فعاليت‌ها در مساجد متمركز باشد، چنان كه هم‌اكنون نيز بسياري از سالمندان در مساجد، كانون‌هاي خيريه را مديريت مي‌كنند.
نتايج يك پژوهش در مورد اوقات فراغت سالمندان اذعان مي‌دارد كه ميزان فعاليت‌هاي ورزشي در سالمندان زن ايراني بسيار اندك است كه با توجه به نقش مثبت آن در پيشگيري از بيماري‌ها و اختلالات مزمن و نيز ارتقاي كيفيت زندگي لزوم اجراي برنامه‌هاي آموزشي و تشويقي شيوه زندگي سالم براي بانوان ضروري است.
طبق اين پژوهش كه در فصلنامه سالمند به چاپ رسيده است، بيشترين فعاليت گروهي در سالمندان به ترتيب شركت در جلسات قرآن و هيات‌هاي مذهبي و سپس دوره‌هاي فاميلي و دوستانه، تورهاي سياحتي و زيارتي و پارك‌هاست.
پژوهش فوق در مورد اوقات فراغت سالمندان نشان مي‌دهد حضور در مساجد و مجالس مذهبي در سالمندان مقيم ايران 64.7 درصد است و رضايت بسيار زياد از نحوه‌گذران اوقات فراغت در سالمندان ايران فقط 16.6 درصد است.
2.8 درصد سالمندان مقيم ايران، گوش دادن به موسيقي را از فعاليت‌هاي اوقات فراغت گزارش كرده‌اند. در حالي كه 92.1 درصد از سالمندان ايراني در اوقات فراغت به تماشاي تلويزيون مي‌پردازند.
فقط 34.2 درصد سالمندان مقيم ايران در اوقات فراغت روزنامه و مجله مي‌خوانند و بي‌علاقگي سالمندان ايران به ورزش با كشورهايي كه در آن سالمندي ايده‌آلي وجود دارد قابل مقايسه نيست.
گرچه گستره فراغت سالمندان فراتر از تابستان است، اما فرارسيدن فصل تابستان بهانه‌اي است كه مسوولان گذران بهتر اين اوقات را براي سالمندان به شكل كاربردي و هدفمندي برنامه‌ريزي كنند. (جام جم - ضميمه چارديواري)
ماندانا ملاعلي