جام جم آنلاين: نزاع كلامي و غيركلامي مردمان عادي كوچه و بازار هر لحظه در حال افزايش است و برخي از خونين‌ترين نزاع‌ها با آب و تاب بسيار به صفحات پرمخاطب مطبوعات راه پيدا مي‌كنند. اما تمام اينها نه خبر هستند و نه خواندني؛ تيتر هر چه جنجالي‌تر، ابعاد ماجرا هر چه وسيع‌تر و نوع حادثه هرچه وحشتناك‌تر باشد، براي مخاطب عادي خواندني‌تر است. اصلا بسياري به خاطر همين صفحه حوادث، روزنامه مي‌خرند.
روزنامه‌نگاران و اصحاب رسانه نيز خوب اين نكته را مي‌دانند كه براي خواندني‌تركردن صفحه حوادث خود چه تيترها و سوژه‌هايي را انتخاب كنند. ضرب و جرح‌ها چنانچه به يك حادثه تلخ ختم نشود، جايي در روزنامه ندارد و البته مخاطبي هم نخواهند داشت. چه اين نزاع‌ها تيتر روزنامه‌ها شود يا نه، اما در خيابان‌هاي «بوق‌زده» ما رو به افزايش هستند و اين همه خود دلايل و شواهدي است براي كمرنگ‌ترشدن امنيت اجتماعي.
نزاع؛ تهديدي براي حيات انسان
حالا ديگر روزي نيست كه شما در حال عبور از خيابان شاهد نزاع 2 راننده تاكسي، خريدار و فروشنده در يك مغازه، درگيري 2 عابر، نزاع بر سر پارك‌كردن ماشين، 2 متكدي، 2 كارگر بر سر يك چهارراه، كارگر و كارفرما، حتي 2 بچه‌مدرسه‌اي نباشيد، بماند كه اين همه تنها بخش كوچكي از انواع بسيار نزاع‌هاست و بخش مهمي از نزاع‌ها همچون درگيري‌هاي خانوادگي، نزاع ساكنان يك آپارتمان و نزاع‌هاي انحرافي چندان قابل مشاهده نيست. امروزه جنگ و نزاع نه‌تنها در ميان دولت‌ها، بلكه در بين افراد نيز به صورت يك اپيدمي دراَمده است. اكنون برخلاف گذشته خشونت جلوه خود را بسرعت آشكار مي‌سازد. حتي يك فحاشي در ساعات پيك ترافيك مي‌تواند به يك نزاع يا حتي قتل منجر شود؛ چنانچه طبق آمار پليس 24 درصد از درگيري‌ها و نزاع‌ها درست به دليل توهين‌كردن افراد به همديگر است.
اما اهميت موضوع در چيست؟ نزاع يك آسيب اجتماعي است و اين آسيب نيز مانند اعتياد، روسپيگري، سرقت، قتل، خودكشي، فرار، تكديگري و جرايم مالي حيات اجتماعي انسان را در معرض تهديد قرار مي‌دهد.
بر اساس تعاريف، درگيري بين 2 يا چند نفر را نزاع مي‌گويند؛ چه به شيوه لفظي يا اين‌كه آثار و صدمات فيزيكي جزئي يا گسترده بر جاي بگذارد. البته چندان نيازي به تعاريف نيست، چون بيش از آن‌كه فكر كنيد اين پديده براي مردم آشنا و قابل لمس است.
نزاع خانوادگي؛ رتبه نخست
همان‌گونه كه اشاره شد نزاع دسته‌بندي‌هاي متعددي دارد و هركدام از اين دسته‌ها نيز داراي تعاريف مختلفي است. بر اساس پژوهشي كه يك پژوهشگر با همكاري پليس در شهر تهران انجام داده است، علل كلي نزاع به 4 دسته كلي تقسيم شده است. اين چهار دسته شامل آسيب‌هاي اجتماعي با 2/24 درصد، مسائل خانوادگي با 5/25 درصد، رعايت‌نكردن حقوق ديگران با 2/12 درصد و مسائل مربوط به راهنمايي و رانندگي 4/6 درصد را به خود اختصاص داده است. البته هر كدام از اين دسته‌ها خود نيز زيرمجموعه‌هاي زيادي دارد. به طور مثال مسائل مربوط به راهنمايي و رانندگي مواردي همچون تصادف، درگيري مسافركش‌ها با مسافران، رعايت نكردن حق تقدم و درگيري با ماموران راهنمايي و رانندگي را شامل مي‌شود كه هركدام درصدهاي متفاوتي از نزاع را به خود اختصاص داده است.
علت اصلي؛ كاهش آستانه تحمل
به عقيده كارشناسان مسائل اجتماعي و مسائل خانوادگي، رعايت نكردن حقوق ديگران و مسائل مربوط به راهنمايي و رانندگي از مهم‌ترين عوامل بروز نزاع در جوامع كنوني به شمار مي‌رود، البته در اين خصوص بحث‌هاي زيادي انجام شده است و كارشناسان از جمله علل اصلي و عمده اين موضوع را كاهش آستانه تحمل در افراد مي‌دانند.
با وجود اين، اهميت و فراواني اين نزاع‌ها تا آنجاست كه بالاترين حجم پرونده‌ها و مراجعان سازمان پزشكي قانوني را تشكيل داده است. افزايش ترافيك، آلودگي هوا، آلودگي صوتي و... هر كدام نقش غيرقابل انكاري در بروز نزاع‌ها از نوع خياباني آن دارد. ريشه برخي از نزاع‌ها به بيماري‌هاي شخصيتي و رواني افراد بازمي‌گردد كه خارج از اين موضوع است. البته دامنه و حوزه نزاع تنها به اين موارد محدود نيست چون برخي از نهادها خود در بروز نزاع سهم قابل توجهي دارند.
بر اساس گفته سعيد خراطها، پژوهشگر حوزه علوم اجتماعي؛ نهادي كه بيشترين نقش را در نزاع دارد وزارت كار و امور اجتماعي است. اين نهاد به اين دليل كه با مواردي چون درگيري كارگران، درگيري كارگر و كارفرما، اختلاف شركا، مساله بيكاري و... روبه‌روست نقش موثري در نزاع دارد. دومين نهاد قوه قضاييه است كه در مسائل مربوط به مالك و مستاجر، اطاله دادرسي، نافذنبودن قانون و به‌روز‌نبودن آن، رسيدگي نكردن صحيح به پرونده‌ها، درگيري مراجعه‌كنندگان با دادگاه‌ها و ماموران و نارضايتي از روند دادرسي قضايي و... نقشي در بروز نزاع دارند.
نكته: نزاع، خشونت را تشديد مي‌كند و هنگامي كه رواج يابد، خطرناك‌تر خواهد شد، چون با مشاهده يك صحنه خشن، مردم ياد مي‌گيرند در شرايط مساوي، آن را تكرار كنند
شهرداري نيز در مسائل مربوط به نوسازي خيابان‌ها و تخريب خانه‌هاي مردم، ساخت و ساز غيرمجاز، سد معبر، آلودگي آب‌ها و.... نقشي در بروز نزاع دارد. اداره ثبت اسناد و املاك در مواردي چون ناكارآمدي و تخطي اداره ثبت در تعيين تكليف زمين‌هاي بدون سند، ابطال سند ملكي و... و وزارت بهداشت در مسائلي چون درگيري با پرسنل بيمارستان، دير حاضرشدن اورژانس، عملكرد پرسنل بيمارستان و...
البته فناوري‌هاي نوين هم با وجود تمام مزيت‌هايي كه براي رفاه زندگي بشري به ارمغان مي‌آورد، اما آسيب‌هاي نيز به همراه دارد. بخشي از اين آسيب‌ها همين نزاع است. با توجه به انواع كلاهبرداري‌ها و اخاذي‌هاي مجازي، جلوه بيروني آن به صورت نزاع قابل مشاهده است.
چه كساني كمتر نزاع مي‌كنند
پژوهش‌ها نشان مي‌دهد در برخي از اقشار مختلف مردم ميزان نزاع از فرواني كمتري برخوردار است.
خراطها، ميزان تحصيلات را از جمله عوامل بازدارنده مي‌داند. همچنين گرايش افراد به مذهب نيز عاملي براي خودداري از ورود به نزاع است. اما نكته جالب‌تر اين كه حتي ساعت‌هايي كه بيشترين درگيري در آنها رخ مي‌دهد نيز متفاوت است. خراطها بيشترين موارد گزارش‌شده در شهر تهران را بين ساعات 10 تا 12 و ساعات پرخطر نزاع و درگيري را ساعت‌هاي 10 تا 14 سپس 22 و ساعت 9 صبح عنوان مي‌كند.
نزاع‌هاي بدون محكمه و قاضي
راستي هيچ فكر كرده‌ايد كه در صورت بروز اختلاف بين 2 قاچاقچي مواد مخدر بر سر نحوه توزيع بايد به كدام نهاد براي حل اختلاف خود مراجعه كنند؟ يا 2 سارق كه مونس همديگر هستند در تمام لحظات، آن‌گاه كه زمان تقسيم مال دزدي مي‌رسد و بر سر هم خواهند كوفت، بايد به كجا شكايت برند؟ 2 قمارباز قهار هنگامي كه اختلاف پيدا مي‌كنند بر سر برد و باخت خود، بايد لايحه خود را به كدام نهاد قانوني تقديم كنند؟ اختلافات در حوزه روسپيگري، تقسيم مكان‌هاي تكديگري و... موارد بسيار ديگري از اين دست وجود دارد، براستي كدام مرجع پاسخگو و حل‌كننده اختلاف آنهاست؟ خراطها از اين عوامل «سياه» كه در نزاع و ايجاد درگيري‌ها نقش زيادي دارد، به عنوان «روابط انحرافي» ياد مي‌كند.
وي مي‌گويد: وقتي ارتباط بر اساس ارتباط مجرمانه صورت مي‌گيرد، اگر منجر به اختلاف و نزاع شود علت آن را سياه مي‌نامند و به همين دليل در مراجع قابل طرح نيستند. اصلا خود طرفين دعوا مراجعه نمي‌كنند. نافذ نبودن قانون در اين حوزه‌ها باعث مي‌شود كه اين حوزه بي‌دفاع بماند و فراواني روابط انحرافي در سطح جامعه و شيوع اين آسيب‌هاي اجتماعي رو به فزوني برود. از اين رو، كارشناسان و مسوولان قانونگذار دچار سردرگمي مي‌شوند و اين پرسش مطرح مي‌شود كه چگونه اين همه مسائل مختلف مهار شده، اما آمار نزاع هنوز در حال افزايش است؟
نزاع زنانه يا مردانه؟
نزاع جنسيت نمي‌شناسد، همه جا در اشكال مختلف مجالي براي بروز مي‌يابد. شايد در نگاه نخست بيشترين نزاع بين آقايان رخ دهد، اما اين ناهنجاري در ميان خانم‌ها نيز ديده مي‌شود. حسين ابراهيمي، روان‌شناس بر اين باور است كه نوع فرهنگ، نزاع را در جنس مذكر تقويت مي‌كند، به اين معني كه به آنها ياد داده مي‌شود كه بايد از عهده مشكلات خود برآيند و براي نيل به اين منظور، درگيري هم بخشي از كار خواهد بود. در اين مساله، تفاوت‌هاي قومي و فرهنگي از عوامل موثر در نزاع است. نكته ديگر اين كه نزاع و درگيري بين مردها به دليل عوامل هورموني بيش از زنان است. البته اين مساله بيشتر در دوره نوجواني و جواني كه فرد شناخت كمتري از محيط اطراف خود دارد رخ مي‌دهد.
با افزايش سن و سطح آگاهي، مديريت بر هيجان‌ها منطقي‌تر خواهد شد. نوع نزاع در خانم‌ها بيشتر جنبه كلامي دارد و در موارد اندكي پرخاشگري آنها به شيوه فيزيكي و بدني خواهد بود در حالي كه مردها هم از نوع كلامي و هم فيزيكي آن استفاده يا به عبارت ديگر سوء‌استفاده مي‌كنند.
پيامدها؛ خشن‌شدن جامعه
حتما زياد شنيده‌ايد افرادي كه به دليل يك لحظه عصبانيت مهار خويش از كف داده‌اند و با صدمه‌زدن به طرف مقابل، سر از بازداشتگاه و زندان درآورده‌اند. آنها بر اساس قوانين مصوب بايد به ميزان صدمه‌اي كه وارد كرده‌اند ديه بپردازند. البته اين تمام آن چيزي نيست و نخواهد بود كه ضارب را از مهلكه مي‌رهاند، عواقب رواني براي مدت طولاني هم دامنگيرش مي‌شود.
به گفته كارشناسان، نزاع و درگيري خود يك پيامد است. نزاع، خشونت را تشديد مي‌كند و هنگامي كه به صورت آموزشي در جامعه رواج پيدا كند، يادگيري فرهنگي صورت مي‌گيرد. تجربه‌اي كه مردم در برخورد با مسائل پرفشار دارند، حاصل دريافتشان از محيط است، آنها با مشاهده يك صحنه خشونت‌بار ياد خواهند گرفت كه در شرايط مساوي اين كار را انجام دهند. پيامد نزاع خشن‌شدن جامعه و به خشونت گراييدن جامعه در ساحت‌هاي مختلف است. اين مساله در خانواده به عميق‌ترشدن مشكلات و اختلافات منجر مي‌شود.
فاطمه حامدي‌خواه / جام‌جم