پناهگاه شير احمد يكي از زيستگاه‌هاي مهم پرورش آهو در كشور به شمار مي‌رود كه به خاطر نبود علوفه، روزهاي تلخي را سپري مي‌كند .
مرگ يكهزار آهو در حومه سبزوار
پناهگاه حيات‌وحش شيراحمد سبزوار كه يكي از زيستگاه‌هاي مهم پرورش آهو در كشور به شمار مي‌رود، به خاطر نبود و كمبود علوفه روزهاي ناخوشايندي را سپري مي‌كند، به طوري كه آهوان اين منطقه طبق آخرين سرشماري تابستان امسال نسبت به پاييز سال گذشته بيش از 1000 راس كاهش يافته‌است.

شهرستان سبزوار با وجود دارا بودن اقليم نيمه‌بياباني و بياباني زيستگاه گونه‌هاي بسياري از حيات‌وحش ايران است. يكي از اين زيستگاه‌ها پناهگاه حيات‌وحش شيراحمد است كه از زيستگاه‌هاي خوب پرورش آهو در نيمه شرقي كشور و يكي از مناطق چهارگانه حفاظت‌شده مهم استان خراسان رضوي به شمار مي‌رود.شيراحمد به صورت دشتي گسترده با مساحتي بالغ بر22 هزار و 800 هكتار در جنوب شرقي ودر فاصله 5 كيلومتري شهر سبزوار واقع شده و گونه‌هاي مختلفي از پستانداران و جوندگان را در خود جاي داده است كه گونه غالب آنها آهو است.

اين منطقه كه چند سال از شروع حفاظت آن مي‌گذرد سال 1375 به‌عنوان منطقه شكار ممنوع اعلام و حفاظت خوب و مستمر سبب ارتقاي ارزش‌ها و غناي آن شد . به همين دليل در ارديبهشت 1381 براساس ارزيابي‌هاي به عمل آمده شايسته احراز عنوان پناهگاه حيات‌وحش كوير تشخيص داده شد. از آن پس و براساس مصوبه شوراي عالي محيط‌زيست به پناهگاه حيات‌وحش كوير شيراحمد تغيير نام داد و در حال حاضر با همين عنوان تحت كنترل، نظارت و مديريت است.

اما خشكسالي چند سال اخير آثار منفي زيادي بر اين پناهگاه داشته است. به طوري كه در سرشماري تابستان امسال به اين واقعيت دست يافتند كه تعداد آهوان نسبت به سال گذشته 1000 راس كاهش داشته است. اين در حالي است كه در سال‌هاي گذشته اين پناهگاه از سهميه علوفه برخوردار بود اما امسال از اين سهميه محروم شده است.

رئيس اداره محيط‌زيست سبزوار با بيان اين‌كه طبق پيش‌بيني به عمل آمده روزانه 5 تن علوفه در اين منطقه نياز داريم، به «جام‌جم» مي‌گويد: در گذشته سالانه حدود 130 تن علوفه در اين پناهگاه توزيع مي‌شد اما امسال هيچ‌گونه سهميه و اعتباري در اين مورد براي منطقه اختصاص نيافته است.علي خاني مي‌افزايد: كمبود علوفه باعث شده آهوها به طور طبيعي از منطقه خارج و به مزارع اطراف بروند كه اين موضوع هم باعث آسيب‌پذيري آهوها مي‌شود و هم تبعات اجتماعي زيادي به دنبال دارد.

علي خاني يادآور مي‌شود: براساس آخرين سرشماري انجام گرفته در تيرماه امسال 1663 راس آهو در پناهگاه حيات وحش شيراحمد سبزوار سرشماري شدند و اين در حالي است كه جمعيت آهوان اين منطقه بر اساس سرشماري پائيز سال گذشته، 2664 راس بود.

وي خشكسالي، اشغال زيستگاه توسط دامداران در مقطعي از سال و تهديد سگ‌هاي گله براي جمعيت آهوان و به ويژه آهوان آبستن را از عوامل عمده كاهش جمعيت اين گونه جانوري در منطقه شيراحمد سبزوار ذكر كرده و مي‌افزايد: صيد و زنده‌گيري بره‌هاي آهو، شكار غيرمجاز و هجوم مردم براي جمع‌آوري گياه از ديگر عوامل كاهش جمعيت آهوان در اين پناهگاه بوده است.

تعداد آهوان از اين هم كمتر خواهد شد

رئيس اداره حفاظت محيط‌زيست سبزوار، مي گويد: خشكسالي در كنار ضعف مرتع در منطقه شيراحمد سبزوار از عوامل تهديدكننده شديد مراتع اين منطقه و تغذيه آهوان است. همچنين وجود 20 تا 25 گله گوسفند در قسمت‌هايي از اين پناهگاه در اوايل امسال و زمان تولد بره‌آهوها به عنوان حساس‌ترين فصل زيست آهوان، جمعيت آهوان منطقه را در معرض تهديد قرار داد و اشغال زيستگاه توسط دامداران در نهايت منجر به متفرق شدن شماري از آهوان اين منطقه تا شعاع حدود 40 كيلومتري و از بين رفتن تعدادي از آنها توسط سگ‌هاي گله شد.

وي با تاكيد بر اين‌كه امسال به دليل خشكسالي براي تامين علوفه مورد نياز آهوان با مشكلات زيادي روبه‌رو بوديم، خواستار تامين علوفه از سوي مسوولان ذي ربط شده و از مسوولان استان خراسان رضوي و سبزوار مي خواهد از محل اعتبارات حوادث غيرمترقبه اعتباري براي تهيه علوفه در نظر بگيرند، در غير اين صورت تعداد آهوان منطقه در سرشماري پاييزه باز هم كاهش محسوسي خواهد داشت.

خاني با بيان اين‌كه تلاش شبانه‌روزي محيط‌بانان سبزوار باعث شده است كه تعداد آهوها طي چند سال افزايش چشمگيري يابد و شيراحمد به يكي از زيستگاه‌هاي مهم آهو در كشور تبديل شود، اظهار مي‌كند: با افزايش تعداد آهوها و نامناسب بودن وضعيت تغذيه در منطقه، آهوها يا اقدام به مهاجرت به بيابان‌هاي اطراف كه از نظر تغذيه مناسب هستند، مي‌كنند، يا به روش‌هاي مختلف تلف مي‌شوند. اين در حالي است كه در همه جاي كشور با كمبود نيروي انساني و محيط‌بان مواجه هستيم، به طوري كه تعداد محيط‌بانان براي حفاظت از عرصه‌هاي طبيعي مناطق، 12 برابر كمتر از استانداردهاي جهاني است و با توجه به كمبود نيروي انساني نمي‌توانيم هسته اصلي را از لحاظ حفاظتي منطقه رها و به اطراف توجه كنيم.

وي با بيان اين‌كه يك‌چهارم منطقه شير احمد فنس‌كشي شده است، به اقدامات انجام شده توسط اين سازمان اشاره كرده و مي‌گويد: بر اساس قوانين، در يك‌پنجم پناهگاه يعني حدود 4000 هكتار از آن به عنوان منطقه امن، عمليات فنس‌كشي صورت گرفته است و هيچ‌كس حق رفت و آمد و دخالت در اين منطقه را ندارد و تا جايي كه لازم باشد نيز به فنس‌كشي در منطقه ادامه خواهيم داد.

خاني همچنين با اشاره به گسترش منطقه امن تا حد 5000 هكتار عنوان مي‌كند: در تلاش هستيم تا قسمتي از تاغزارهاي شمال منطقه را به ناحيه فعلي اضافه كنيم تا اين مهم از تنوع زيستگاه‌هاي جنگلي و دشتي با هم برخوردار باشد و آهوان بتوانند براي استراحت و زاد و ولد از آنجا استفاده كنند.

وي با بيان اين‌كه حيات‌وحش يك دارايي ملي محسوب مي‌شود، تاكيد مي‌كند: يكي از سياست‌هاي سازمان محيط‌زيست همراه كردن مردم براي حفاظت از حيات‌وحش است. مردم بايد با ما هم‌عقيده شوند چرا كه حفاظت از حيوانات يك وظيفه همگاني است و هرچه شناخت مردم از اين مناطق بيشتر شود بيشتر ما را در اين مهم ياري مي‌رسانند.

پناهگاه شيراحمد

در گستره طبيعي منطقه شيراحمد سبزوار علاوه بر آهو، گرگ، روباه، شغال، كاراكال، هوبره، جغد تالابي، عقاب دشتي، سارگيه، كركس سياه و عقاب طلايي، گونه‌هاي مختلفي از خانواده گياهان شورپسند و گونه‌هاي شاخصي مانند گز، تاغ، كما، علف شور و آنغوزه به همراه انواع گياهان يك‌ساله مشاهده مي‌شود. اين پناهگاه يكي ازسايت‌هاي تكثير جبير است كه با انتقال 2 راس آهوي جبير نر و 3 راس آهوي ماده از منطقه ناي بندان طبس از سال 1374 شروع به كار كرد و بر اساس اين طرح تعداد جبير در اين منطقه حدود 60 راس افزايش يافته است.

از ديگر گونه‌هاي اين پناهگاه پستانداران هستند كه مهم‌ترين آنها گربه‌سانان‌اند و در ميان آنها مي‌توان به گربه وحشي كاراكال اشاره كرد. همچنين پناهگاه شيراحمد 110 گونه از پرندگان كه تعدادي از آنها به صورت بومي و مهاجر زمستان‌گذر و زمستان جوجه‌آور در محدوده حيات‌وحش شناسايي شده‌اند و خزندگاني همچون بزمجه، مار جعفري، ليزاردا و سوسمارها را در خود جاي داده است.

رضا قديريان ‌/‌ جام‌جم سبزوار