چندي پيش دكتر غلامرضا خاتمي، رئيس انجمن علمي گوارش و كبد كودكان ايران، در همايش تغذيه و سوء‌تغذيه در كودكان گفت: شيوع اسهال در كودكان ايراني كاهش يافته اما ابتلا به يبوست در حال افزايش است.
گفته اين متخصص ما را برآن داشت كه به سراغ متخصصان برويم و علل افزايش اين بيماري را جويا شويم. اصطلاح يبوست زماني به كار مي‌رود كه مدفوع به حدي سفت باشد كه نتواند به راحتي از روده خارج شود.
برخي از والدين فكر مي‌كنند كه شكم كودكشان بايد هر روز كار كند، در صورتي كه اين تفكر چندان صحيح نيست! تعداد دفعات دفع به اندازه سهولت تخليه آن اهميت ندارد. به عبارت ديگر، در صورتي كه فرزند شما به راحتي، مدفوعي نسبتا نرم را تخليه مي‌كند، دچار يبوست نيست؛ حتي اگر اين دفع، هر چند روز يك‌بار اتفاق افتد.
به گفته متخصصان بيشترين علل ايجاد‌ بيماري يبوست، با شيوه زندگي مرتبط است و از نوع عملكردي است. يبوست عملكردي، يعني يبوستي كه به‌علت مجموعه‌اي از عوامل رفتاري و رژيم غذايي و حتي رواني به‌وجود مي‌آيد. در اين نوع يبوستي كه با وجود پيگيري‌ها و اقدامات پزشكي، دليل خاصي مبني بر نقص يا مشكلات جسماني براي يبوست كودك يافت نمي‌شود اما نگه داشتن مدفوع سبب ايجاد يبوست در كودك مي‌شود. احتباس مدفوع سبب بازجذب آب آن از روده و خشك‌تر شدن آن مي‌شود و مشكل را شديدتر مي‌كند. اغلب اطفال در دوره‌اي دچار يبوست مي‌شوند ولي معمولا اين دوره‌ها كوتاه‌مدت بوده و درمان‌هاي ساده و معمولي كفايت مي‌كنند.

علائم يبوست
دكتر تراب پرهيز، متخصص گوارش در خصوص علل يبوست در كودكان مي‌گويد: تغيير در عادات غذايي، مثلا تبديل رژيم به سمت غذاهاي افراد بالغ، مصرف مقادير قابل توجه از شير گاو خصوصا در اطفال زير 2‌سال، همچنين عدم‌مصرف مقادير كافي مايعات، خصوصا آب در طول فعاليت‌هاي فيزيكي يا در مناطقي كه هوا گرم است و نيز بي‌توجهي به نياز بدن به اجابت مزاج مثلا در اثر بازيگوشي مفرط كودك و تنبلي تدريجي روده‌ها، تغيير محل زندگي يا مسافرت، به‌هم‌خوردن نظم طبيعي و روزمره زندگي، شروع تحصيل، مصرف بسياري از داروها و... از علل يبوست در كودكان است‌. به گفته وي يبوست مي‌تواند باعث دردهاي قولنجي (‌كرامپي‌) ناشي از عبور سخت مدفوع، باد كردن شكم و حتي تهوع شود،همچنين وجود رگه‌هايي از خون روشن در اثر ايجاد شقاق مقعدي (‌فيسورآنال‌) نيز از ديگر علائم يبوست به شمار مي‌رود كه اغلب با درمان مناسب، برطرف خواهد شد.
در برخي موارد، به دلايلي كه بسياري از آنها هنوز ناشناخته‌اند، يبوست كودك برطرف نشده و به گونه‌اي مي‌شود كه محتاج درمان خواهد بود؛ اين حالت را يبوست مزمن مي‌نامند. مشخص‌ترين علامت اين حالت دفع مشكل و دردناك مدفوع است. معمولا با عبور مدفوع اين درد برطرف مي‌شود، تا بار ديگر كه مجددا نياز به دفع باشد كه اين سيكل تكرار خواهد شد. شدت اين دردها مي‌تواند به حدي باشد كه كودك را از انجام اجابت‌مزاج تا مدت‌ها منصرف كند! از ديگر علل يبوست مزمن مي‌توان به‌وجود شقاقي در اطراف مقعد (‌فيسور‌) اشاره كرد كه باعث دردناكي حركات روده‌اي مي‌شود و طفل را از انجام اجابت مزاج بر حذر مي‌دارد؛ اين مسئله نسبتا شايع بوده و به مرور زمان با تشديد يبوست شديدتر هم مي‌شود.
ناخوشي‌هاي خفيف و گذرا با اختلال تغذيه‌اي، تب و كاهش يا از بين‌ رفتن فعاليت‌هاي فيزيكي (كه عادات طبيعي روده را بر هم مي‌زنند)، مشكلات روحي و خلقي يا يادگيري كه توالت كردن را با اشكال مواجه مي‌كنند و دعوا كردن كودك به خاطر اجابت مزاج نيز از جمله علل يبوست مزمن هستند. تغيير محيط، براي مثال رفتن به مدرسه و ترس از توالت آنجا، يا ناتواني در تميز كردن خود و نداشتن فرصت كافي براي اجابت مزاج نيز از جمله علل اين مشكل به شمار مي‌روند.
بزرگ‌شدن و اتساع شكم، عدم‌دفع گاز، ‌وجود خون در مدفوع، تغيير قطر مدفوع، اختلال در وزن‌گيري و تاخير رشد علامت‌هايي هستند كه درصورت وجود آنها بايد كودك را حتما نزد پزشك برد تا علت يبوست بررسي شود. در واقع يبوست اگر در بسياري موارد علت عضوي ندارد اما مي‌تواند نشانه يك بيماري باشد. بيماري‌هاي نخاع، بيماري‌‌هاي گوارش، كم‌كاري تيروئيد و غيره مي‌توانند با علامت يبوست خود را نشان دهـنـد. يـكـي از نكات مهم براي رد برخي از بيماري‌هاي مهم گوارشي و عصبي در كودكان دانستن زمان دفع نخستين مدفوع دوران نوزادي است.
بنابراين يكي از سؤالات مهمي كه پزشك از والدين مي‌پرسد، زمان نخستين دفع در دوران نوزادي است. در واقع در موارد اندكي به‌طور مادرزادي انتهاي روده فاقد عصب است و به‌همين سبب روده حركات كافي براي عبور مواد دفعي را ندارد. در چنين بيماراني همان دفع اوليه در دوران نوزادي دچار اختلال و تاخير مي‌شود. اين بيماري كه هيرشپرونگ نام دارد، نيازمند مداخله و درمان زودهنگام است.
اما به‌عنوان يك اصل كلي هرگاه يبوست همراه اتساع شكم و عدم‌دفع گاز يا نفخ شديد باشد يا با درد حاد شكمي همراه باشد به‌عنوان يك وضعيت اورژانس پزشكي تلقي مي‌شود و حتما به سرعت بايد بررسي شود.

عوارض يبوست
يكي از مهم‌ترين عوارض ناشي از يبوست، بزرگ شدن قطر روده‌هاست كه سبب ماندن بيشتر مدفوع و كاهش حركات دفعي روده‌ها مي‌شود. حتي گاهي در موارد نادر سبب سوراخ شدن روده مي‌شود. يـكـي ديـگـر از عـوارض شـايـع يبوست مزمن، بي‌اختياري دفع مدفوع است كه با آلوده شدن لباس زير مي‌تواند سبب جلب توجه والدين شود. از عوارض ديگر يبوست به‌خصوص در دختر بچه‌ها، عفونت‌هاي مكرر دستگاه ادراري است كه با درمان يبوست بهبود مي‌يابد. افزايش فاصله دفع، اغلب منجر به بي‌اشتهايي، استفراغ و نفخ زياد نيز مي‌شود كه در كودكان با سنين كمتر، بي‌قراري، تحريك‌پذيري و كم‌شدن اشتها را به‌دنبال دارد. بيشتر موارد يبوست در كودكان با تغذيه صحيح كودك و توجه به مسائل روحي- رواني وي قابل درمان است.
بنابراين مهم‌ترين اصل در پيشگيري از يبوست مزمن، برطرف كردن علت حاد آن است. اضطراب و عجله براي دفع در كودك و ساير مسائل رواني يكي از مهم‌ترين علت‌هاي ايجاد يبوست است. ايجاد كردن يك الگوي منظم براي دفع در كودك مي‌تواند اين مسئله را تاحد زيادي حل كند. چنين برنامه منظمي به‌تدريج الگوي دفعي كودك را تنظيم مي‌كند. مصرف داروهاي ملين حتما بايد با تجويز پزشك باشد. قطع اين داروها بدون نظر پزشك و پس از گرفتن پاسخ اوليه نيز يكي از خطاهاي شايع والدين است كه سبب بازگشت يبوست مي‌شود.

همشهري آنلاين- مريم غفاري