جام جم آنلاين: افسردگي، كم تحركي، افزايش بزه و مشكلات اخلاقي و... پيامدهاي كمبود نشاط اجتماعي در جامعه است، بخصوص در ميان قشر نوجوان و جوان كه داراي انرژي زيادي هستند، وجود شادي و نشاط در چارچوب نظام اسلامي ضروري است.
امروزه براساس بحث‌ها و مباحث روان‌شناسي اجتماعي، جامعه‌اي داراي نشاط اجتماعي است كه افراد آن جامعه از زندگي خود لذت برده و زندگي براي آنها معنا داشته و هدفمند باشند و از بيم و هراس به دور باشند و اين مستلزم داشتن يك روحيه با نشاط و شاداب در ميان افراد جامعه است.
طبق يك مطالعه بين‌المللي كه توسط سازمان ملي ارزش‌ها در بين 95 كشور جهان از سال 1995 تا 2005 انجام شده است، ايران از نظرشادي و نشاط در رتبه 51 قرار دارد و اين درحالي است كه كشورما با جمعيتي بالغ بر70 ميليون كه بخش زيادي از آن را قشر جوان تشكيل مي‌دهند، بايد رتبه‌اي بسيار بالاتر از 51 را دارا باشد، چرا كه قشر جوان در هر كشور نشان از پويايي، حركت و نشاط است. متأسفانه زماني كه صحبت از نشاط و شادي در جامعه به ميان مي‌آيد، بعضي از افكار و ذهن‌هاي پريشان تعاريف اشتباهي از جمله رقص و پايكوبي براي نشاط در جامعه ارائه مي‌كنند كه اين موضوع و نداشتن يك تعريف واحد براي آشنايي مردم با مفهوم نشاط، مشكل را دو چندان كرده است. در صورتي كه منظور از نشاط در جامعه آرامش فكري به دور از هرگونه دغدغه اضافه يا افكار پريشان در بين مردم است كه آسيب‌هاي اجتماعي و هياهوي زندگي شهري باعث شده است.
كلانشهرهاي افسرده
امروزه نشاط اجتماعي يكي از مهم‌ترين نيازهاي جوامع بشري است.اين امر در شهرهاي بزرگ كمتر ديده مي‌شود، چرا كه شهروندان بويژه ساكنان كلانشهرها، فرصت كمتري براي انديشيدن به‌خودشان و نيازهايشان دارند و بشدت مستعد افسردگي‌اند.شلوغي، ترافيك، آلودگي‌هاي زيست‌محيطي و ناامني‌هاي اخلاقي را باعث ايجاد اضطراب و افزايش استرس مي‌شود از سوي ديگر از لحاظ فضاهاي عمومي و فرصت‌هاي نشاط‌آور محدوديت وجود دارد و اين فضاها گسترده و به طور عادلانه در همه شهر پراكنده نشده است و شهروندان براي دسترسي به اين فضاها مشكلاتي دارند و اين عوامل موجب افزايش استرس و اضطراب مي‌شود.در يك شهر سرزنده و با نشاط ترس از بزه و ناامني‌هاي اخلاقي وجود ندارد. اگر محيط نشاط‌آور باشد افراد احساس نشاط و آرامش مي‌كنند و آن را درك مي‌كنند. هر چه امنيت كمتر باشد و نظم و روال عادي زندگي به مخاطره بيفتد تصميم‌گيري و سلامت روان كاهش مي‌يابد.
ايجاد نشاط در جامعه با استفاده از ابزارهاي مختلف بويژه ارتقاي كيفيت مبلمان شهري، احداث پارك‌هاي تخصصي در سطح شهر از جمله پارك بانوان و احداث واحدهاي ورزشي، مي‌تواند عاملي براي ايجاد روحيه نشاط و شادابي در بين اقشار مختلف مردم بويژه جوانان باشد.
دين و نشاط
در روايتي اين بيان را داريم كه معصوم(ع) مي‌فرمايد: «شيعيان ما هنگام شادماني اهل بيت(ع) شاد و هنگام حزن و اندوه آنان محزون هستند» و اين بيان لزوم وجود شادي در زندگي را نشان مي‌دهد؛ هرچند گهگاهي هم حوادث تلخي رخ مي‌دهد كه بايد نسبت به آنها نيز عكس‌العمل مناسب داشت. سيدرضا اكرمي، نماينده مردم تهران در مجلس شوراي اسلامي بااشاره به ضرورت نشاط در اسلام مي‌گويد: ما در چگونگي با نشاط و شاد بودن بايد به سيره پيامبر گرامي اسلام(ص) كه الگوي نيكويي براي ماست توجه كنيم. وي مي‌افزايد: در روايات اهل بيت(ع) اين نكته را داريم كه در زمان مواجهه با افراد بايد چهره شاد داشته باشيم و حتي اگر غم و حرفي هم داريم، آن را در دل نگه داشته و در چهره نمايانش نكنيم.
اكرمي با تاكيد بر اين‌كه اصل نشاط و شادابي در زندگي امري طبيعي، وجداني، ديني و شرعي است، خاطرنشان مي‌كند: يك مسلمان بايد شاداب و داراي چهره‌اي خوب و شاد باشد. عضو كميسيون فرهنگي مجلس، با تاكيد بر اين‌كه در همه چيز مرز وجود دارد و در بحث نشاط و شادابي هم مرز وجود دارد و آن اين است كه بالاخره رفتارمان به رفتاري برخلاف اخلاق، اعتقاد و قاعده منجر نشود، مي‌گويد: حد و اندازه‌اي كه اسلام در مورد شادي بيان مي‌كند اين است كه مسلمانان نبايد دچار افراط و تفريط شوند. مثلا اسلام شادي، نشاط و خوش و بش كردن با نامحرم را نمي‌پسندد، اما شادي با محارم را امري طبيعي و مقبول مي‌داند. اكرمي ادامه مي‌دهد: ما بايد بر اساس آنچه كه قرآن مجيد بيان كرده است و پيامبر اكرم(ص) را به عنوان الگويي نيكو معرفي كرده است، سيره ايشان را در زندگي، مطالعه و طبق آن عمل كرده و به ديگران هم آن را معرفي كنيم.
پول و خوشبختي
از زمان انقلاب صنعتي كه توسعه كشورها مطرح شد، نشانه‌هايي مثل سرانه توليد ناخالص داخلي و رشد توليد ناخالص داخلي و ميزان استفاده از مواد مصرفي به عنوان تنها علائم كاركرد خوب مردم يك كشور محسوب مي‌شدند. بيش از نيم قرن، رشد و پيشرفت كشورها بر مبناي موفقيت اقتصادي آنها مورد قضاوت قرار مي‌گرفت و ميزان رشد سرانه توليد ناخالص داخلي ميزان خوشبختي يك ملت را مشخص مي‌كرد، اما در موارد زيادي ديده شده است كه هم‌زمان با ثروتمندتر شدن كشورها از نظر اقتصادي، ارزش‌هاي اجتماعي و محيطي آنها روبه كاهش گذاشته و نابرابري‌هاي اجتماعي در درون كشور افزايش يافت. بازتاب اين مشكلات كاهش نشاط در جامعه است كه رابطه مستقيم با پيشرفت اقتصادي دارد.
نكته: ضعف در زمينه آموزش‌هاي مرتبط با زندگي اجتماعي شامل اخلاق اجتماعي، مديريت مالي و اقتصادي، آگاهي از قانون و احترام به آن، مشاركت در فعاليت‌هاي گروهي و ... ازجمله دلايل شاد نبودن جامعه ماست
در عمل اين روش كه خوشبختي ملت‌ها به وسيله كاميابي‌هاي اقتصادي فراهم مي‌شود خيلي كم به هدف رسيد، از ديدگاه بسياري از كارشناسان عدم موفقيت در دستيابي به خوشبختي از طريق روش‌هاي اقتصادي، نتيجه تعريف محدود قلمرو خوشبختي بود. هر فردي كه مصرف بيشتري داشته باشد مطمئنا رضايت بيشتري نخواهد داشت و لذت و خوشي ناشي از آن منجر به آرامش و آسودگي او نخواهد شد، زيرا رضايت و آرامش يك حالت ذهني و دروني است كه مي‌تواند از منابع بسياري به غير از مصرف نشأت بگيرد. زماني كه روش‌هاي اقتصادي بنيادي، نقشه‌اي را براي توسعه تجويز مي‌كنند كه انسان‌ها را به خوشبختي مورد نظر كه به آنها وعده داده شده است يا نوعي از خوشبختي كه بسياري از انسان‌ها به آن باور دارند و براي دستيابي به آن تلاش مي‌كنند، نمي‌رساند؛ مشخص مي‌شود كه در مورد اين روش‌ها خيلي كم فكر شده است.
نشاط و خانواده
ازدواج مي‌تواند موجب نشاط شود. مطالعات نشان داده است؛ افراد متاهل از افراد مجرد، جدا از هم و طلاق گرفته؛ با در نظر گرفتن ساير عوامل موقعيت شغلي، سلامتي و درآمدي، خوشحال‌ترند. فراواني تعاملات اجتماعي با دوستان، خانواده و همسايگان مستقل از سن، جنس، وضعيت تاهل، سلامتي و بهداشت، تحصيلات، وضعيت اشتغال، مالكيت خانه، اندازه خانوار، تعداد فرزندان و سرانه درآمد واقعي خانوار در سال با رضايتمندي از زندگي، همبستگي بسيار بالايي دارند. افرادي كه دوستان و آشنايان خود را بيشتر مي‌بينند از رضايتمندي زندگي بيشتر و سرگرمي بيشتري برخوردارند.
شخصيت، مذهب و نشاط
شادكامي فردي به شخصيت افراد نيز بستگي دارد. بعضي از شخصيت‌ها مثل خوشبين، از خود خرسند، با اعتماد به نفس و برونگرا، با شادكامي همبستگي مثبت و با روان رنجوري هم بستگي منفي دارند. جنبه ديگر شخصيت كه با شادكامي همبستگي مثبت دارد، منشأ كنترل (مكان كنترل) است. از يك‌سو مردم نتايج تعاملات‌شان را به عوامل دروني مثل انتخاب و توانمندي‌هاي خود نسبت مي‌دهند. از سوي ديگر اين نتايج را به عوامل بيروني مثل تقدير و سرنوشت نسبت مي‌دهند. از طرف ديگر افرادي كه در حد متوسط سازمان‌هاي مذهبي شركت مي‌كنند، نسبت به افرادي كه در اين سازمان‌ها حضور نمي‌يابند، شادكام‌ترند. چنين نتيجه‌اي براي افراد شركت‌كننده در سازمان‌هاي خيريه نيز وجود دارد. مذهب و تعاليم آن مي‌تواند به رفاه ذهني كمك كند. براي مثال در تايلند، هر دو مكتب اسلامي و بودايي، بخشش را بيشتر از جستجو يا جمع كردن ماديات ارج مي‌نهند. همبستگي مثبت بين درآمد و شادكامي، در ميان افرادي كه به طور مرتب در فعاليت‌هاي مذهبي شركت مي‌كنند، ضعيف‌تر است. همبستگي ضعيف‌تر شايد نگرش متفاوت را نسبت به پول در ميان افراد مذهبي و غير مذهبي نشان دهد (پول براي افراد مذهبي كمتر اهميت دارد). از اين گذشته رضايتمندي از زندگي در ميان افراد مذهبي كمتر تحت تأثير تغييرات اقتصادي (مثبت و منفي) قرار مي‌گيرد. شادكامي مي‌تواند با روش پرورش ذهني، پايدارتر و بادوام‌تر باشد؛ زيرا (چنين) فردي قادر به پاسخگويي باز و موفقيت‌آميز به چالش‌هايي است كه در محيط اطراف فرد بروز مي‌كنند.
براي جامعه‌اي با نشاط
اگر نشاط اجتماعي در جامعه نباشد چه رخ مي‌دهد؟ انسان‌هايي كه دچار افسردگي و اضطراب هستند، ميزان مشاركت اجتماعي و بروز خلاقيت آنها در محيط بشدت كاهش مي‌يابد و زمينه براي بسياري از كج‌روي‌ها و بزه‌ها فراهم مي‌شود. تعريف شادي و نشاط و اتفاق نظر روي آن بسيار مهم است و اگر شاخص‌هاي شادي و نشاط، حدود آن را در جامعه مشخص كند، تضاد عمل در جامعه كمرنگ‌تر مي‌شود به طور مثال سردرگمي افراد در برنامه‌هاي مختلف عمومي در خصوص كف زدن يا صلوات فرستادن، بيانگر وجود تضاد آموزشي در جامعه است. ضعف در زمينه آموزش‌هاي مرتبط با زندگي اجتماعي شامل اخلاق اجتماعي، مديريت مالي و اقتصادي، آگاهي از قانون و احترام به آن، مشاركت در فعاليت‌هاي گروهي و استفاده از منابع مدرن اجتماعي، مانند اينترنت و موبايل عامل ديگري در شاد نبودن جامعه ماست.
ايجاد زمينه براي پاسخگويي مناسب براي مخاطبان، برنامه‌ريزي جامع شهري بويژه درباره فضاهاي شهري، ترافيك، آلودگي هوا و... زيباسازي مكان‌هاي مراجعه مردم و از همه مهم‌تر آگاهي و آگاه‌سازي مردم از قانون و احترام به آن، راهكارهاي مفيدي براي افزايش نشاط مي‌تواند باشد.
نقش شهرداري در بين دستگاه‌ها تعيين‌كننده‌تر است، زيرا منظر شهري و وضع فيزيكي و ظاهري شهر در افزايش حس تعلق شهروندان به آن منطقه دخالت زيادي دارد و برعكس محيط‌هاي شلوغ و بي‌نظم و آلوده در افزايش استرس شهروندان نقش دارد؛ علاوه بر اين نيروي انتظامي هم اگر به وظيفه خود به درستي عمل نكند و افراد احساس ناامني داشته باشند، نشاط اجتماعي لطمه مي‌بيند. يكي از كاركردهاي مهم رسانه، ايجاد فضاي شاد توأم با اميد به آينده و زمينه سازي لازم براي حضور فعال آحاد جامعه در زمينه‌هاي مختلف است. برنامه‌هايي كه در قالب طنز در شبكه‌هاي راديويي و تلويزيوني تهيه مي‌شوند ازجمله پرطرفدارترين برنامه‌هاي صداوسيماست. سياست ايجاد شادي و نشاط در جامعه يكي از مهم‌ترين دستوركارهاي اغلب اين سازمان‌هاست. اجراي قانون نيز در اين زمينه بسيار مهم است تا زماني كه قانون به طور كامل اجرا نشود و هر لحظه مردم نگران بروز تغييرات در خيابان‌هاي شهر، نرخ قيمت و... هستند، ضريب استرس افزايش مي‌يابد و از نشاط اجتماعي كاسته مي‌شود.
علي اخوان بهبهاني / جام‌جم