محمدعلی انصاری گفت: «ريا» در اصطلاح يعنی انسان قصد کند عملش به چشم ديگران بيايد و کسب مال، رسيدن به مقام و شنيدن تمجيد ديگران اهداف سه‌گانه ريا هستند.
محمدعلی انصاری، مفسر قرآن کریم و صاحب تفسیر مشکاةبه گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری صاحب تفسیر مشکاه و مفسر قرآن، در نشست مجازی که امروز ۳ دی‌ماه در خصوص «ریا» برگزار شد، اظهار کرد: آنچه روح ایمان را تشکیل می‌دهد، «صدق» و «صداقت» است، صدق در نیت و عقیده، در گفتار و قول و در عمل و کردار. این سه مقوله، حقیقت ثابت و راسخ ایمان را تثبیت می‌کند. زنان و مردانی که پای در وادی اسلام نهادند و از کوی ایمان نیز گذر کردند و با تمام معنا در وادی اطاعت الهی استمرار ورزیدند، زمانی این ایمان در وجودشان به ثمر خواهد رسید که صداقتی در آن نهفته باشد. لذا این زنان و مردان به دور از هرگونه ریا و سالوس هستند و هیچ دوگانگی بین جان و گفتار و کردار آنان وجود ندارد.
وی ادامه داد: «ريا» در اصطلاح يعنی انسان قصد کند عملش به چشم ديگران بيايد، بدين نيت که از اين راه ثروتی برای او ايجاد شود و سجاده و محرابش، اعتماد ديگران را جلب کند و او بتواند در ميدان کسب و کار و تجارت، مال و ثروتی بيندوزد، يا آنکه منافعی چون محبوب شدن و به مقام و منصبی رسيدن را به دست آورد، يا حتی زبان ديگران را به مدح خود بگشايد. به تعبير ساده‌تر، کسب مال، رسيدن به مقام و شنيدن تمجيد ديگران اهداف سه گانه ريا هستند.
انصاری بیان کرد: «ريا» چنان پرتگاه هولناکی است که در سخنان ذوات مقدسه محمد و آل محمد(ص) هم‌پايه شرک خفی و اصغر مطرح شده است. از رسول خدا(ص) چنين نقل شده است: «به راستی ترسناک‌ترين چيزی که از آن بر شما می‌ترسم شرک اصغر است. گفتند: شرک اصغر چيست ای رسول خدا؟ فرمود: ريا. خدای عزوجل روز قيامت آن هنگام که بندگان را به سبب اعمالشان جزا می‌دهد می‌فرماید: نزد کسانی برويد که در دنيا اعمالتان را به رخ آن‌ها می‌کشيديد و ببينيد آيا نزد آنان پاداشی می‌یابيد؟» همچنين وجود مبارک نبی اکرم (ص) در سخنی ديگر درباره ريا و ناملموس بودن گرفتاری در آن هشدار داده است: «ريا از جنبيدن مورچهای سياه در دل شبی ظلمانی بر روی سنگی سياه پنهان‌تر است». بنابراين انسان بايد به جِد مراقب رفتار خود باشد که ذره‌ای آميخته با ريا و سمعه نشود و چنان نباشد که تنها رنج عمل را بر خود هموار کند. آیا انجام اعمال خیر در برابر دیگران ریا محسوب نمی‌شود؟ نیکوتر آن است که انجام اعمال خیر آشکارا باشد یا پنهانی؟
صاحب تفسیر مشکاة گفت: اصل اول در انجام عمل خیر آشکارا بودن آن است؛ یعنی بهتر است اعمال نیکو و حتی عبادات شرعی، چه واجب باشند و چه مستحب، آشکارا انجام شوند: «إِنْ تُبْدُوا خَیْراً». این کار موجب گسترش و تقویت عمل خیر می‌شود؛ از همین رو بهتر است آدمی آن‌قدر توانمندی در خود ایجاد کند که دیدن و ندیدن دیگران برایش موجب افزایش یا کاهش انگیزه در انجام عمل خیر نباشد. اما اگر انسان مسلمان دید که نمی‌تواند این توانمندی را به شکل کامل در خود ایجاد کند و در صورت انجام آشکارای اعمال خیر، در دام ریا می‌افتد، بهتر است اعمال نیکویش را در خفا انجام دهد.
وی ادامه داد: بنابراین، اصل اول آن است که اعمال پسندیده آشکارا انجام شود، در این صورت، جامعه از عمل خیر درس می‌آموزد، مردم به انجام آن تشویق می‌شوند و شخصیت آنکه در وادی خیر گام زده، در جامعه تثبیت میگردد و اعتبار کسب می‌کند. شریعت اسلام از مسلمانان می‌خواهد به گونه‌ای رفتار کنند که اعتبار اجتماعی‌شان بالا رود. مکتب تربیتی اسلام از خوش‌نامی استقبال می‌کند؛ اما ریاکاری را نمی‌پسندد. ریا آن است که آدمی عمل خیری را به خاطر مدح و ثنا و تشویق مردم انجام دهد و تمام انگیزه او برای انجام عمل پسندیده، آفرین مردم باشد. اگر چنین حالتی به انسان دست داد، بهتر است اعمال نیکویش را در خفا انجام دهد.
انصاری تصریح کرد: تعالیم اسلامی ریا را شعبه‌ای از شرک می‌دانند؛ زیرا کسی که چنین دیدگاهی دارد، دیگران را در نیت و انگیزه عمل، نظاره کردن بر آن، رد و قبول عمل و نیز در اجر و مزد کار مشارکت می‌دهد. البته گاه این مشارکت به صورت آشکار نیست و به شکل پنهانی صورت می‌گیرد؛ اما این در اصل بحث تفاوتی ایجاد نمی‌کند. چه‌بسا که فرد به جای شرک جلی به شرک خفی مبتلا باشد. در هر دو صورت، شرک عمل او را بی‌اثر می‌کند و نتایج مثبت آن را محو می‌سازد.
صاحب تفسیر مشکاة به نقل احادیث در این خصوص پرداخت و افزود: امام صادق(ع) در بیانی زیبا توصیه می‌فرماید که انسان ریشه‌های ریا را در درون خود بجوید و دریابد که گاه آدمی چگونه خود را توجیه می‌کند و به دام این رذیله می‌افتد: «چرا چنین می‌کند آن کس از شما که خوبی را آشکار و بدی را پنهان می‌سازد؟ مگر به باطن خود رجوع نمی‌کند تا بداند چنان که می‌نماید نیست؟ و خدای عزوجل می‌فرماید: «بلکه انسان بر جان خویش بیناست.» همچنین نبی رحمت(ص) در روایتی که معنای آن بسیار تکان‌دهنده است، احوال جامعه آینده را توصیف می‌فرماید: «به‌زودی زمانی بر مردم می‌آید که در آن زمان درون آن‌ها پلید می‌شود ولی ظاهر آن‌ها به طمع دنیا آراسته میگردد. به آنچه در پیشگاه خداوند است دل نمی‌بندند، دین آن‌ها ریا و تظاهر است، خوف از خدا به دلشان راه نیابد و خداوند آن‌ها را به عذابی فراگیر دچار سازد، بدین گونه که آن‌ها همچون آنکه غرق‌شده خداوند را می‌خوانند و خداوند دعایشان را مستجاب نمی‌کند.»