وقتي قرار شد 10 هزار نيروي مشاوره در سال گذشته به مدارس قدم بگذارند، تصور شد كه مشكل هدايت تحصيلي دانش‌آموزان در دوره‌هاي مختلف تحصيلي حل مي‌شود، اما همزمان با استخدام اين افراد، بازار خفته اي در مدارس بيدار شده كه از يكسو فرضيه ناكارآمدي مشاوران را تاييد و از سوي ديگر شايعه هدايت تحصيلي دانش‌آموزان به شرط پول در خارج از مدارس را دامن مي‌زند.
احياي معاونت پرورشي و استخدام نيروهاي تازه‌نفس مشاوره در مدارس از وجود نيازي خبر مي‌داد كه والدين براي آن حاضر بودند صدها هزار تومان بپردازند و دانش‌آموزاني كه در آستانه ماراتن آزمون سراسري ورود به دانشگاه قرار داشتند، تشنه نصايح و راهنمايي‌هايي بودند كه فعاليت مشاوران جديد تحصيلي و غيرتحصيلي را در مدارس و اختصاص اعتبار ويژه نظام آموزش را براي آن توجيه مي‌كرد، اما خواسته و ناخواسته همزمان با تقويت بخش مشاوره مدارس به‌خصوص در كلانشهرهايي مانند تهران، بازار هدايت تحصيلي دانش‌آموزان براي ورود به دانشگاه قوت گرفته كه در اين بازار گروهي نياز دانش‌آموزان را به گونه‌اي هدايت مي‌كنند كه شبهه‌برانگيز است.
بشتابيد، بشتابيد
«بشتابيد، براي همايش مشاوره دكتر... استاد برجسته ادبيات فارسي بشتابيد، زمان ثبت‌نام 8 تا 14؛ هزينه ثبت‌نام 70 هزار تومان و...»
برگه‌هاي تبليغات مشاوره آقاي دكتر و خانم مهندس... ديگر در خارج از مدارس دست به دست نمي‌شود، بر در و ديوار دبيرستان‌ها و هنرستان‌ها، برگه‌هاي تشويق دانش‌آموزان روي مرز كنكور، براي مشاوره تحصيلي چنان نصب شده كه مطمئن مي‌شويد مدير و معاون مدرسه دولتي و غيردولتي از وجود اين همايش‌ها باخبرند و چه‌بسا در برپايي آنها دخيل هستند.
بقيه درس را در همايش مي‌گويم
در همهمه كلاسي كه صدا به صدا نمي‌رسد، دبير هندسه اجازه تنفس مي‌دهد تا بچه‌ها استراحت كنند، دانش‌آموز كنجكاوي مي‌پرسد: «آقا اجازه اين مبحث انتگرال را بيشتر توضيح مي‌دهيد؟» آقاي دبير با خوشرويي مي‌گويد: «اجازه بدهيد اين مبحث را حتما در همايش روز پنجشنبه بيشتر توضيح مي‌دهم» و كتاب را مي‌بندد و از كلاس خارج مي‌شود.
دانش‌آموز مي‌ماند و دغدغه پرداخت 35 هزار تومان شركت در همايش، كه شايد پدرش از عهده آن برنيايد.
مشاوره به شرط قسم
همايش تمام شده، سروصداي دانش‌آموزان 17ـ16 ساله‌اي كه خندان از سالن همايش خارج مي‌شوند و سر به سر هم مي‌گذارند، فضاي خيابان را پر كرده است. همگي مقواي كاغذي صورتي رنگ را در پوشه سربسته‌اي به دست گرفته‌اند، آنها از تا كردن مقوا منع شده‌اند.
اين مقوا، منشور اعتماد به نفس آنان است. آنها پس از شركت در جلسه مشاوره گروهي دكتر ... قسم خورده‌اند كه آنچه در سالن 150 نفري مشاوره و تقويت اعتماد به نفس گفته شده، در هيچ جا بازگو نكنند، بويژه براي دوستان و همكلاسي‌هايي كه در اين همايش حاضر نبوده‌اند و شايد از عهده تامين هزينه چند ده هزار توماني آن برنيامده‌اند!
مشاوره هاي 600 هزار توماني!
وزارت آموزش و پرورش از سال گذشته به تقويت بخش مشاوره در مدارس پرداخته است. هرچند مشاوره عاطفي و رواني، بخش عمده‌اي از عملكرد مشاوران جوان و تحصيلكرده مدارس را تشكيل مي‌دهد. اما در دوره‌هاي متوسطه و پيش‌دانشگاهي، اهم فعاليت‌هاي اين مشاوران به هدايت تحصيلي و تقويت خونسردي و اعتماد به نفس دانش‌آموزان خلاصه مي‌شود. متاسفانه در برخي مدارس، اين مربيان مشاوره تخصصي خود را به كساني محدود مي‌كنند كه در خارج از مدرسه حاضر به پرداخت وجوه نقد شوند.
س. الف، يكي از مشاوران دبيرستان دخترانه‌اي در منطقه 4 تهران است كه به گفته خودش بيشتر با دانش‌آموزان دوره پيش‌دانشگاهي سروكار دارد و مي‌گويد: «من تنها مشاور اين مدرسه 350 نفري هستم كه به طور مستقيم بايد به 65 دانش‌آموزي كه امسال كنكور دارند مشاوره بدهم، متاسفانه زمان كافي براي ارائه خدمت به تمام آنان را در اختيار ندارم، پس مجبورم زمان پس از تعطيلي مدرسه را به برخي از آنان كه تمايل دارند، اختصاص دهم.»
اين خانم مشاور به اين سوال كه چرا نرخ مشاوره او در خارج مدرسه 600 هزار تومان است و همين مشاوره را در مدرسه ارائه نمي‌دهد، پاسخ روشني ارائه نمي‌كند، اما مي‌گويد: «من در ساعاتي كه در مدرسه كار مي‌كنم، حقوق مي‌گيرم و مشاوره مي‌دهم؛ اما مسوول ساعات بيرون از مدرسه دانش‌آموزان نيستم.» متاسفانه مدير اين دبيرستان دخترانه حاضر به گفت‌وگو با ما نشد و حتي خواست كه نام دبيرستان را قيد نكنيم، اما صحبت برخي اوليا در اين زمينه شنيدني است.
كيانوش. الف، پدر يكي از دانش‌آموزان دوره پيش‌دانشگاهي توضيح مي‌دهد كه «متاسفانه داشتن مشاوره كنكور به عادتي تبديل شده كه مقصر آن ابتدا والدين و بعد اولياي مدارس هستند، دانش‌آموزان از هم تقليد مي‌كنند و گران‌ترين مشاوران را مي‌خواهند. در حال حاضر مجبورم ساعتي 60 هزار تومان براي هر هفته مشاوره كنكور دخترم بپردازم، چون او مشاور مدرسه‌اش را ضعيف مي‌داند، اگر هم اين وجه را نپردازم و او در كنكور قبول نشود، تقصير را به گردن ما مي‌اندازد، پس مجبورم...»
قبولي در كنكور با 2 ميليون تومان
علاوه بر برگزاري همايش از سوي برخي موسسات، استادان دانشگاه، مشاوران و دبيران باسابقه مدارس در شهرهاي بزرگ كه با يك حساب سرانگشتي چند صد ميليون تومان درآمد براي برگزاركنندگان دارد، بازار دفاتر مشاوره افرادي كه در برنامه‌هاي راديو و تلويزيون حاضر مي‌شوند و مشاوره مي‌دهند، نيز داغ است. در انتهاي كوچه، دفتر مشاوره‌اي قرار دارد كه والدين از چند ساعت قبل روي سكوهاي داخل كوچه نشسته‌اند تا مشاور از راه برسد، خانم منشي وقت پاسخگويي همه سوالات را ندارد به‌خصوص اگر بداند خبرنگار هستيم، بنابراين فقط به اسكناس‌هاي 10هزار توماني خيره مي‌مانيم كه به خاطر 6دقيقه مشاوره دست به دست مي‌شود و پرداخت آن به سنت حسنه خانواده‌ها و معياري براي قبولي در كنكور تبديل شده است و نپرداختن آن براي والدين، عذاب وجدان به همراه مي‌آورد.
عباس خاكي ـ مشاور بازنشسته ـ در مورد بازار جديد مشاوره تحصيلي مي‌گويد: «مشاوره اساسا امر لازم و پسنديده‌اي است كه در دنياي مدرن و بنا بر شرايط پيچيده دنياي امروز استفاده از ظرفيت آن ضروري است. قبولي در كنكور هم اين روزها به اتفاق پيچيده و حساسي تبديل شده كه چه بسا يك اقدام نابجا مي‌تواند از اساس آينده بچه‌ها را متحول و منحرف كند.»
اين كارشناس توضيح مي‌دهد: «در هر حرفه‌اي برخي افراد از موقعيت خود سوءاستفاده مي‌كنند، در امر مشاوره هم با توجه به استقبال مردم از فعاليت مشاوران، ساماندهي بازار ايجاد شده ضروري است. همان‌طور كه در مورد مشاوره خانواده، مشاوره رواني، مشاوره شغلي و ... تعرفه داريم، در اين بازار هم نيازمند تعريف تعرفه و نظارت بيشتر هستيم، چرا كه در بسياري موارد اين سوءاستفاده‌ها وقتي ايجاد مي‌شود كه والدين به خاطر چشم و همچشمي حاضرند هر نرخي را بپردازند تا بگويند مشاور فرزندشان فلان دكتر و مهندس است. از طرف ديگر مدارس و موضع معاونت پرورشي در اين زمينه منفعل بوده و نظارت كافي اعمال نشده است، اين كه چرا يك مشاور مدرسه بايد وقت بيشتري را در خارج از مدرسه بگذارد و اين كه چرا تعداد مشاوران مدارس ناكافي است و ... از جمله ابهاماتي است كه بايد آسيب‌شناسي شود.»
هرچند مديركل سابق دفتر مشاوره تربيتي آموزش و پرورش خبر داد كه به اعتراض‌ها درباره عملكرد مشاوران مدارس رسيدگي مي‌كنيم و والدين مي‌توانند موارد اعتراض را به كارشناسي مشاوره مناطق آموزش و پرورش اطلاع دهند، اما روند اعمال مشاوره‌هاي غيرعلمي و شبهه‌برانگيز در سال گذشته تا به امروز سير صعودي داشته و مي‌توان در انتظار معاونت پرورشي آموزش و پرورش ماند تا پاسخ شبهات موجود را بدهد. بنابراين «جام‌جم» همچنان در انتظار پاسخ وزارت آموزش و پرورش به مشكل مشاوره تحصيلي است و از سوي ديگر سازمان سنجش آموزش كشور نيز با هشدار نسبت به سوءاستفاده برخي دفاتر و موسسات اعلام كرده كه با هيچ موسسه‌اي قرارداد همكاري ندارد و از داوطلبان خواسته است نسبت به استفاده از خدمات اين موسسات دقت كنند. در شرايطي كه فقط دو ماه و چند روز به آزمون سراسري دانشگاه‌ها مانده، ساماندهي اين آشفته‌بازار ضروري است.
كتايون مصري / گروه جامعه