عيد قربان روز بزرگ آزمون بندگي و يکتاپرستي، روز شکست بزرگ شيطان، روز ايثار و از خود گذشتگي، روز نجابت، وقار و ايثار اسماعيل و پيروزي ابراهيم و اسماعيل در امتحان بزرگ الهي، روز رمي‌ در جمرات و غلبه بر شيطان بزرگ و همه شياطين درون و روز صلابت و مقاومت است.
به گزارش ايسنا، عيد قربان ريشه در دوران قبل از تاريخ بشر دارد. انسان اوليه که از فهم طبيعت عاجز است، براي به دست آوردن ترحم خدايان دست به قرباني کردن حيوانات و انسان‌ها ميزند. اين سنت در اسلام نيز پذيرفته شده است.
ذبح قرباني جهت تقرب پروردگار از زمان ابو البشر حضرت آدم عليه السلام شروع شد، وقتي که دو فرزندش هابيل قوچي و قابيل مقداري گندم را به عنوان قرباني به بارگاه خداوندي تقديم نمودند. به دستور و روال آن زمان آتشي از آسمان آمده، قرباني هابيل را سوخت، که اين علامت قبوليت بود و قرباني قابيل به حال خود باقي ماند.

در قرآن مجيد اين واقعه تاريخي چنين آمده است:
«اذ قربا قربانا فتقبل من احدهما و لم تقبل من الاخر» (مائده 27)
ترجمه: وقتي که (هابيل و قابيل، پسران آدم) قرباني تقديم کردند از يکي (يعني هابيل) پذيرفته شد و از ديگري (قابيل) پذيرفته نشد.
بعد از آن اين عمل در تمام اديان سماوي به عنوان يک عبادت و ذريعه قرب و در مناسبات و مواقع خاص به عنوان يک دستور و آيين جاي ماند. اينجاست که مي بينم تمام ملتها اعم از پيروان اديان سماوي و غير سماوي با ذبح حيوان يا صدقه دادن پول و کالا به بارگاه خداوندي يا معبود هاي باطل خويش تقرب مي‌جويند.

واقعه تاريخي بي نظير
ابراهيم(ع) در امتحاني بزرگ؛
سيرت و زندگاني تمام انبياء عليهم الصلاة و السلام پر از قرباني و مجاهده‌هاست اما زندگاني شخصيت ابر مرد تاريخ، ابوالانبياء حضرت ابراهيم عليه الصلاة و السلام به تنهايي تاريخي است زنده و جاويدان پر از قرباني‌ها، مجاهده‌ها، رنج‌ها و مشقت‌ها، هجرت‌ها و دعوت‌ها.
در روايات مختلف ديني آمده است که ابراهيم در سن بالا داراي فرزندي شد که او را اسماعيل نام نهاد و برايش بسيار عزيز و گرامي بود. اما مدتها بعد، هنگامي که اسماعيل به سنين نوجواني رسيده بود، فرمان الهي چندين بار در خواب به ابراهيم نازل شد و بدون ذکر هيچ دليلي به او دستور داده شد تا اسماعيل را قرباني کند.
او پس از کشمکش‌هاي فراوان دروني، در نهايت با موافقت خالصانه فرزندش، به محل مورد نظر مي‌روند و ابراهيم آماده سر بريدن فرزند محبوب خود مي‌شود. اما به هنگام انجام قرباني اسماعيل خداوند که او را سربلند در امتحان مي‌يابد، گوسفندي را براي انجام ذبح به نزد ابراهيم مي‌فرستد.
اين ايثار و عشق پيامبر به انجام فرمان خدا، فريضه‌اي براي حجاج مي‌گردد تا در اين روز قرباني کنند و از اين طريق براي يتيمان و تهيدستان خوراکي فراهم سازند. در اين روز همچنين مستحب است که نماز عيد قربان برپا گردد. نماز عيد قربان بايد در فاصله زماني طلوع آفتاب روز عيد تا ظهر خوانده شود و شامل دو رکعت است.
قرباني يک عبادت مالي و از شعائر اسلام است و در مقابل ديگر عبادت‌هاي مالي ويژگي‌هاي خاصي در بر دارد، با توجه به آن ويژگي‌هاي قرباني بين عبادت‌هاي ديگر جايگاه و اهميت ممتازي را حائز است.

مفهوم و معني قرباني
از نظر معناي لغوي «قرباني» از لفظ «قربان» ماخوذ است، هر آن چيزي که ذريعه و وسيله تقرب و نزديکي الله تعالي باشد آن را «قرباني» مي‌گويند، آن چيز خواه ذبح حيوان باشد يا ديگر صدقات.
بعضي از علماء هر نيکي و عمل خير را که باعث قرب و رحمت الهي باشد «قرباني» مي‌نامند.
البته در عرف عام به آن حيوان مخصوص «قرباني» گفته مي‌شود که به خاطر رضاي الله در روزهاي معين عيد الاضحي- عيد قربان- مسلمانان آن را ذبح مي‌کنند و کلمه قرباني از لفظ قربان گرفته شده و چندين بار در قرآن مجيد آمده است، در اکثر مواقع مراد از آن «حيوان مذبوحه» است.

قربان در منظر رسول خدا(ص)
در خصوص قرباني وقتي که از پيامبر اكرم(ص) سوال مي‌شد: «ما هذه الاضاحي؟» اين قرباني‌ها چه هستند؟آن حضرت در پاسخ مي‌فرمودند: «سنة ابيکم ابراهيم عليه اسلام» (قرباني) سنت (و يادگار) پدرتان حضرت ابراهيم عليه اسلام است.
اصحاب پرسيدند: «فما لنا فيها يا رسولالله» اي رسول گرامي! ما را از ذبح قرباني چه مي‌رسد؟
آن حضرت در جواب فرمودند: «بکل شعرة حسنة...» در مقابل هر مويي شما را يک نيکي مي رسد و در مقابل هر پشمي به شما يک نيکي مي رسد. (مشکوة)

قرباني يادگار و خاطره ابراهيمي
خداوند متعال تمام افعال و اعمال حضرت ابراهيم عليه السلام را پسنديده و آنها را براي امت آن حضرت صلي الله عليه و سلم مشروع قرار داد بخصوص اعمالي که به حج و قرباني متعلق هستند، تا نام گرامي آن ابر مرد تاريخ براي هميشه جاويدان بماند و کلام رباني در حق ايشان صادق آيد که بعد از بيان واقعه آزمايش بزرگ الله تعالي مي فرمايد: «و ترکنا عليه في الاخرين سلام علي ابراهيم» و نام نيک او را در امت‌هاي بعد باقي نهاديم. سلامتي باد بر ابراهيم.

قربان درسي براي تکامل روحي و تربيت تدريجي
يک فرد مسلمان وقتي که دوست داشتني و بهترين حيواني از قبيل شتر و گاو و گوسفند را در راه رضاي خدا قرباني مي‌کند در واقع گويا براي تکامل روحي و تربيت تدريجي نخستين درسي به او آموخته مي‌شود که او از قرباني نفيس براي قرباني نفس خويش آماده گردد و در عين حال براي فقراء و مساکين بهترين صدقه و خيرات است که خانواده خويش نيز از آن استفاده مي‌کند. يقينا در کشورهاي اسلامي بين شهر نشينان و روستائيان خانواده هاي بسياري هستند که در طول سال يک بار هم گوشت بر سر سفره شان نمي بينند اگر گوشت قرباني عادلانه طبق سنت توزيع شود بهترين خدمت و کمک براي خانواده‌هاي مستمند خواهد بود.

عيد نزديك شدن به خداوند
عيد قربان آنگونه كه از اسمش هم پيداست عيد نزديك شدن به خداوند و دريافت رحمت بي منتهاي الهي با هر کار نيک است، يكي از كارهاي نيكي كه در عيد قربان انجام مي‌شود حج تمتع است كه يکي از مترقي ترين ابعاد اعتقادي و عملي اسلام پس از توحيد و جهاد را دارا است ، آداب و اعمالي که حاجي در حج انجام مي‌دهد مانند منشور بي نهايت زندگي است که هر كسي به اقتضاي سطح درک و فهم خويش به مشاهده پرتوهايي از آن دست مي يابد.