حضرت آیت‌الله سبحانی فلسفه جمع بین دو نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء را از نگاه مذاهب شیعه تشریح كردند.
به گزارش شبكه اجتهاد، معظم له در پاسخ به این سئوال كه چرا شیعیان نمازهای پنجگانه را در سه وقت می‌خوانند بیان داشته‌‌اند.
«جمع بین الصلاتین» از مسائل مهم فقهی و حساس است كه اخیراً از طرف دانشمندان محقق شیعه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است؛ زیرا برخی تصور می‌كنند كه جمع بین دو نماز نوعی خواندن نماز در غیر وقت شرعی است، برای روشن شدن موضوع ابتدا نكاتی را یادآور می‌شویم:[1]
*دیدگاه مذاهب اسلامی
1. همه گروه‌های اسلامی در این مسأله اتفاق نظر دارند كه در «عرفات» می‌توان هر دو نماز ظهر و عصر را در وقت ظهر، با هم و بدون فاصله ادا كرد، و در «مزدلفه» نیز جایز است نماز مغرب و عشا را در وقت عشا بجا آورد.
2. حنفی‌ها می‌گویند: جمع بین نماز ظهر و عصر در یك وقت، و نماز مغرب و عشا در یك وقت، تنها در همان دو مورد «عرفه» و «مزدلفه» جایز است و در سایر موارد، جایز نیست.
3. حنبلی‌ها، مالكی‌ها و شافعی‌ها می‌گویند: جمع بین نماز ظهر و عصر و یا جمع میان نماز مغرب و عشا در یك وقت خاص، علاوه بر دو مورد یاد شده، در حال سفر نیز جایز است. برخی از این گروه‌ها، با هم خواندن دو نماز را در موارد اضطراری; مانند زمانی كه باران ببارد و یا نمازگزار بیمار یا در هراس از دشمن باشد، جایز می‌دانند.[2]
*دیدگاه شیعه
4. شیعه بر آن است كه هر یك از نمازهای ظهر و عصر و نمازهای مغرب و عشا، یك «وقت خاص» دارند و یك «وقت مشترك»;
الف. وقت خاص نماز ظهر، از آغاز ظهر شرعی(وقت زوال) است تا مقدار زمانی كه چهار ركعت نماز خوانده می‌شود، در این مدّت محدود، تنها نماز ظهر را می‌توان بجا آورد.
ب. وقت خاصّ نماز عصر، زمانی است كه از آن لحظه تا وقت غروب، تنها به اندازه مدّت خواندن نماز عصر، فرصت باشد.
ج. وقت مشترك بین دو نماز ظهر و عصر، از انتهای وقت خاص نماز ظهر، تا ابتدای وقت خاص نماز عصر است.
سخن شیعه آن است كه در تمام این وقت مشترك، می‌توان نماز ظهر و عصر را با هم و بدون فاصله خواند.
اهل سنت به خاطر دیدگاه خاصی كه در تقسیم وقت (از زوال تا غروب) دارند، هیچ‌گاه به وقت مشترك میان ظهر و عصر مثلاً قائل نیستند، زیرا معتقدند كه از اوّل زوال تا سایه شاخص به اندازه آن گردد، وقت مختص نماز ظهر است و نمی‌توان نماز عصر را در این وقت به جا آورد، از آن به بعد وقت نماز عصر آغاز می‌گردد تا غروب، و مختص به آن می‌باشد با چنین دیدگاهی هرگز نمی‌توان بین دو نماز جمع كرد، زیرا لازمه آن این است كه انجام یكی از آن در غیر وقت خود باشد.
شیعیان معتقدند كه این تقسیم‌بندی، مربوط به وقت فضیلت هر دو نماز است، نه وقت اجزاء، یعنی بهتر است نماز عصر را موقعی خواند كه سایه شاخص به اندازه آن باشد، ولی اگر كسی قبل از آن هم بخواند مجزی است، دقت فرمایید.
*سیره پیامبر (ص)
از طرف دیگر روایات زیادی حاكی است كه رسول خدا، در سفر و احیاناً در حضر بدون كوچك‌ترین عذر، میان دو نماز جمع نموده است و آنان برای حفظ دیدگاه خود در تقسیم وقت ناچار شدند كه این روایات را به نحو بسیار بعید از واقع توجیه كنند، به تفسیر این روایات از دیدگاه شیعیان و اهل سنت توجه كنید:
الف. شیعه بر آن است كه بر مبنای این روایات، پس از اتمام نماز ظهر، می‌توان نماز عصر را بجا آورد و همچنین پس از خواندن نماز مغرب، می‌توان نماز عشا را ادا نمود و این مسأله به زمان یا مكان یا شرایط خاصّی بستگی ندارد، بلكه در همه جا و همه وقت، جایز است.
ب. دیگران به خاطر نفی وقت مشترك و منحصر كردن وقت به وقت اجزاء می‌گویند: مقصود روایت این است كه نماز ظهر، در آخر وقت آن، و نماز عصر در اوّل وقت آن بجا آورده شود .
دقت در فلسفه جمع بین دو نماز، بی‌پایگی این تفسیر را روشن می‌سازد، زیرا علت تجویز جمع بین الصلاتین، ایجاد سهولت بر امت اسلامی است كه بتوانند در تمام حالات هر دو نماز ظهر و عصر را ـ مثلاً ـ در یك زمان بخوانند و این در صورتی تحقق پیدا می‌كند كه جز به مقدار چهار ركعت از اوّل و چهار ركعت از آخر، بقیه زمان‌ها «وقت مشترك» هر دو نماز باشد.
*مشكلات دیدگاه اهل سنت
امّا اگر جمع بین دو نماز را مطابق با نظر اهل سنت تفسیر كنیم و بگوییم پیامبر (ص) ظهر را در وقتی بجا آورد كه با پایان آن، سایه شاخص به اندازه خود آن شود و سپس بلافاصله نماز عصر را بخواند، در این صورت به جای تسهیل، كار را مشكل و پیچیده‌تر كرده‌ایم، زیرا شناخت اول وقت و آخر آن در تمام اعصار، خصوصاً در مناطقی كه ابزار و ادوات دقیق موجود نباشد، بسیار كار مشكلی است.
[1] . درباره جمع بین صلاتین رساله‌های ارزنده‌ای نوشته شده است ، مانند: رسائل فقهیه نگارش علامه شرف الدین عاملی، و الجمع بین الصلاتین، نگارش نجم الدین عسكری، و الانصاف فی مسائِلَ دامَ فیها الخلاف، از این قلم.
آنچه در اینجا می‌خوانید عصاره‌ای از تحقیقات گذشتگان، به قلم آقای سید رضا حسینی‌نسب در كتاب «شیعه پاسخ می‌دهد»، است.
[2] . با اقتباس از:«الفقه علی المذاهب الأربعه»، كتاب الصلاة، الجمع بین الصلاتین تقدیماً وتأخیراً.

منبع: حوزه نيوز