همانطور كه مبدأ جهان هستي خداوند بوده و پايان آن نيز ذات اقدس اوست: «هو الأوّل والاخر»1 همچنين آغاز همه‌ موجودات جهان آفرينش از خدا و انجام و خاتمه كار همه‌ آنها به سوي اوست: «إنّا لله وإنّا إليه راجعون»2، و «ألا إلي الله تصير الأمور»3. بنابراين، انسان موحد هر كاري انجام مي‌دهد بايد ابتداي آن به نام خدا و انتهاي آن نيز به ياد او باشد و هيچ كاري را بدون نام خدا شروع نكند و از هيچ عملي، بدون ياد حق خارج نشود.
معناي نام و ياد خدا در آغاز و انجام هر كار، حضور اعتقاد توحيدي او در متن عمل و توجّه به شهود خداوندي در صحنه كار است. بر اين اساس، قرآن كريم دستور مي‌دهد: بگو: پروردگارا مرا صادقانه داخل و صادقانه خارج كن و از نزد خودت براي من نيرويي قاهر و مسلّط و كمك قرار ده: «قل ربّ أدخلني مدخل صدقٍ وأخرجني مخرج صدقٍ واجعل لي من لدنك سلطاناً نصيرا»4. يعني ورودم به دنيا و خروجم از آن و همچنين ورودم به جهان برزخ و خروجم از آن به قيامت و نيز ورودم در هر كار و خروجم از آن، بر محور راستي و بر پايه‌ درستي باشد؛ زيرا آنان كه ايمان آوردند و كارهاي شايسته كردند آنان را در پيشگاه پروردگارشان گام صدق است: «وبشر الّذين امنوا أنّ لهم قدم صدق عند ربّهم»5، و زبان صدق است: «واجعل لي لسان صدق في الاخرين»6، و همچنين در جايگاه صدق در نزد فرمانرواي مقتدر جاي دارند: «في مقعد صدقٍ عند مليكٍ مقتدر»7.يكي از مهمترينِ آن امور، حج است؛ يعني حج و زيارت نيز مشمول اصل قرآني مزبور است؛ زيرا لازم است ورود در آن با احرام و لبيك گفتن، بر اساس توحيد و صدق نيت بوده و خروج از آن در پايان حج و وداع كعبه نيز بر پايه‌ توحيد و صدق ارادت باشد. از اين‌رو امام رضا‌(عليه السلام) هنگام توديع كعبه گفت: «اللّهمّ إنّى أنقلب علي أن لا إله إلاّ أنت»8. يعني پروردگارا من بر اساس توحيد و نفي هر گونه طاغوت و معبود دروغين ـ‌همه‌ افعال و اوصاف و ذوات را فاني در فعل و وصف و ذات تو دانسته‌ـ به كارم پايان داده و از حج و زيارت كعبه بر‌مي‌گردم. اين كلام يعني توحيد محض و طرد هر گونه شرك؛ و چنين زائري، حج‌گزاري است كه نور حج همواره بر او تابش دارد9.
همچنين بر همان محور كلي است كه امام باقر‌(عليه السلام) فرمود: ورود به درون كعبه ـ‌آنجا كه مصداق كامل «فأينما تولّوا فثمّ وجه الله»10 بوده، همه‌ جهات آن قبله است‌ـ ورود به فضاي رحمت پروردگار و خروج از آن، بيرون آمدن از گناهان‌است: «الدُّخول فيها دخول فى رحمة الله والخروج منها خروج من الذُّنوب»11.
از ادبِ بدرود‌كننده كعبه، دعا و نيايش با خداي سبحان است، چنانكه از امام صادق‌(عليه السلام) نقل شده است كه فرمود: «اللّهمّ اقلبنى مُفلحاً مُنجحاً مُستجاباً لى بأفضلِ ما يرجع به أحد من وفْدك من المغفرة والبركة والرِّضوان والعافية ممّا يسعنى أن أطلبَ»12.ادب ديگر اين است كه زائر در آخرين عهد و ديدار خود با كعبه دست بر درِ بـيت‌الله‌الحرام نهاده و عـرض كند: «المسكين علي بابك فتصدّق عليه بالجنّة»13.

1 ـ سوره‌ حديد، آيه‌ 3.
2 ـ سوره‌ بقره، آيه‌ 156.
3 ـ سوره‌ شوري، آيه‌ 53.
4 ـ سوره‌ إسراء، آيه‌ 80.
5 ـ سوره‌ يونس، آيه‌ 2.
6 ـ سوره‌ شعراء، آيه‌ 84.
7 ـ سوره‌ قمر، آيه‌ 55.
8 ـ وسائل الشيعه، ج 10، ص 232.
9 ـ همان، ج 8، ص 68 و 328.
10 ـ سوره‌ بقره، آيه‌ 115.
11 ـ وسائل الشيعه، ج 9، ص 370.
12 ـ همان، ج 10، ص 231.
13 ـ همان، ص 233.

مأخذ: (صهباي حج، ص 469).