بنیان زندگی روزمره در اسلام مبتنی بر نهاد خانواده است. یعنی اگر بخواهیم تصویری از سبک زندگی اسلامی و زندگی روزمره یک مسلمان ارائه کنیم خانواده را محور این سبک و اصلی‌ترین هدف زندگی روزمره می یابیم.

 

قرآن در آیات بسیاری به این مهم توجه داشته و حتی خداوند خود وعده گشایش و فراخی رزق به زوج های جوان داده و ترس از فقر را دلیلی برای عدم تشکیل خانواده نمی داند (سوره مبارک نور آیه ۳۲) و بالاتر از آن در کنار اقرار به توحید احترام بی چون و چرا به پدر و مادر را خواسته و احترام به همسر و خانواده را از شرایط ایمان دانسته است. (سوره مبارکه نساء آیه ۳۶) پس خانواده، تشکیل آن و تکریم و رعایت آداب زندگی در آن و حفظ دوامش بخشی از ایمان یک مسلمان واقعی است و امری جدانشدنی از سبک زندگی اسلامی. برای اغلب شیعیان در این سبک زندگی حضرت امیر(ع) و زندگی مشترک آن بزرگوار با دخت گرامی پیامبر(ص) مهم ترین الگو و شاخص محسوب می شود. اما حکمت این زندگی پربار و عمق خانواده در اسلام در هیچ جا بیشتر و پیشتر از بیانات گوهربار و درس آموز امیرالمؤمنین قابل پیگیری نیست. رعایت عملی این بیانات و تکیه بر این حکمت ها یعنی زندگی براساس سبک زندگی علوی.

از نگاه حضرت علی(ع) زندگی و تشکیل خانواده گاه با سختی ها و دردسرهای مختلفی همراه است و دردسر بالاتر این که گریزی هم از این سختی نیست (حکمت ۲۳۸)، اما در کنار این سختی ها رسیدن به پاره ای از کمالات وخواسته ها ممکن نیست مگر با ازدواج و تشکیل خانواده و این که سختی ها خود شیرین و دوست داشتنی هستند. (حکمت61) اما آنچه در منشور و منظومه تفکر حضرت امیر در تشکیل خانواده اهمیت دارد، این است که با دیدی باز و نگاهی عقلانی، نه چون عاشقی که با چشمی بیمار و گوشی ناشنوا از پی خواسته دل می رود و در نهایت هم به پشیمانی می رسد، دست به انتخاب بزنیم. (خطبه ۱۰۹) البته این کلام حضرت هرگز به این معنا نیست که معیار در انتخاب، منهای علاقه و دوست داشتن باشد؛ بلکه آنچه مورد نهی حضرت است انتخاب کورکورانه است یعنی غرق شدن در زیبایی یار به قدری که نتوان واقعیت و تجانس را در نظر گرفت. در گام دوم ، درک این مطلب مهم است که روحیات زنان و مردان متفاوت است. حضرت در جای جای نهج البلاغه که به خانواده پرداخته اند بر این موضوع تاکید دارند و شناخت این تفاوت ها را در ساختار سازی بهتر خانواده پررنگ می دانند. (خطبه ۸۰؛ حکمت ۲۳۴)

جالب است در روان شناسی امروزی و بحث هایی که حول رابطه زن و مرد و ازدواج در می گیرد هم بسیار بر این مطلب تاکید و توصیه مکرر بر این شده که برای زندگی بهتر باید با دنیای متفاوت زنان و مردان آشنا بود، حتی با نگاهی اغراق آمیزتر آنان را از دو سیاره متفاوت می دانند. در گام سوم، حضرت توصیه های شنیدنی بسیاری به زنان و همسران برای تداوم شیرین زندگی دارند که گوشه ای از توصیه ها از این قرار است:

زندگی با پاکدامنی و عفاف

حضرت زنان پاکدامن را فرشته ای از فرشتگان الهی می داند و پاکی آنان را از مجاهدت در راه خدا و شهادت هم بالاتر می شمارد. (حکمت ۴۷۴) ایشان پایبندی به اصول خانوادگی و عدم اجازه ورود نامحرم به حریم زندگی را از صفات کمالی زن می دانند. (حکمت ۲۳۴) همچنین امیر مومنان(ع) به مردان می گوید در پوشش همسرانتان و روابطشان دقت داشته باشید که این کار بهترین امور برای حفظ پاکی و سلامت زن است (نامه ۳۱)، اما این به آن معنا نیست که مرد غیرت و تعصب و سختگیری بی موردی داشته باشد (حکمت ۳۶۰)، چون همان طور که ایشان می فرمایند غیرت بی مورد، درستکار را بیمار دل و پاکدامن را به بدگمانی می اندازد. (نامه ۳۱)

اهمیت خوش خلقی در کانون خانواده

گرامی ترین و با ارزش ترین فضیلتی که مبنای تمام امور خانواده قرار دارد، اخلاق نیکو (حکمت ۳۸) و سعی در رفع نیازهای یکدیگر است. حضرت می فرمایند: «اگر اندوهی از اعضای خانواده بزداییم و دل آنها را شاد سازیم، خداوند این شادی را لطفی برایمان قرار می دهد که هنگام غم روزگار، چون آب زلالی برایمان باریدن می گیرد و اندوه و غم هایمان را می شوید.» (حکمت ۲۵۷) امام علی(ع) جهاد زن نیکو را شوهر داری دانسته (حکمت ۱۳۶) و به مردان توصیه می کند هرگز با پرخاشگری با زنانتان سخن مگویید و هیچ گاه با چوب و سنگ آنان را میازارید که این برخورد حتی در جاهلیت هم جایگاهی نداشت و چنین شخصی مورد مذمت بوده و هست. (نامه ۱۴) سعی زن و شوهر باید عیب پوشی از یکدیگر باشد. (خطبه 140)

انتظارات را به حداقل برسانیم

حضرت در وصیتی به امام حسن (ع) می فرمایند: «پسرم! زنان چون گل های بهاری هستند نه پهلوانان سختکوش؛ پس هرگز کاری برتر از توانایی آنها از آنان انتظار نداشته باش (نامه۳۱) و هرگز آنان را با آزار دادن تحریک مکن که آنان در نیروی بدنی و روانی کم توانند.» (نامه ۱۴)

راه های تربیت فرزندان

امام (ع) پدر و مادر را در مقابل فرزندان بی مسئولیت ندانسته و خود حضرت می فرمایند همان گونه که فرزندان در قبال پدر و مادر مسئولیت هایی دارند، پدر و مادر نیز در قبال آنان وظایفی دارند و مهم ترین وظیفه آنها شتاب و تلاش در تربیت فرزندان است. حضرت در سخنی به فرزند بزرگوارشان امام حسن(ع) می فرمایند: «وظیفه دارم تا تو را با اخلاق و آداب اسلامی آشنا و به بهترین شکل تربیت کنم».

نهج البلاغه کتابی شریف است برای تشنگان زندگی بهتر و در هر ساحتی راهگشا و راهنمای مؤمن برای داشتن یک زندگی نیکو و سعادت سازانه است. حضرت از ابتدای تشکیل خانواده تا آداب رفتار با همسر و تربیت فرزند سخنانی گهربار دارند که چراغ راه خانواده است. رعایت این نکات و حکمت های بلند به معنای ساختن سرنوشت است، بر اساس خواسته آن که خود سرنوشت ساز است.

دانیال علیرضایی

جام جم