فقط گوریل‌ها و شیرهای زیبا نیستند که در معرض خطر انقراض قرار دارند. متاسفانه این قاعده درباره حیواناتی با جذابیت کمتر نیز مصداق دارد.

 

انجمن حمایت از حیوانات زشت، مجموعه ای است که سیمون وات زیست شناس، نویسنده و مجری مشهور تلویزیونی در بریتانیا پایه گذاری کرده است. هدف از تاسیس این انجمن زمینه سازی برای توجه هر چه بیشتر و جلب مشارکت مردمی در راستای حفاظت از حیواناتی بوده که از نظر ویژگی های ظاهری اقبال کمتری دارند یا ظاهر نامتعارف آنها باعث شد وضع زیستی شان آن طور که باید و شاید مورد توجه قرار نگیرد.

حیواناتی مثل خرس های پاندا به دلیل زیبایی و ویژگی های منحصربه فرد ظاهری بشدت مورد توجه عموم هستند و به همین دلیل حساسیت ها درباره حفاظت از آنها بالاست آن قدر بالا که شکار یک خرس پاندا در چین مجازات مرگ را به دنبال خواهد داشت، اما وضع حفاظتی حیوانات در خطر انقراضی مثل میمون دماغ دراز که از زیبایی بهره ای نبرده اند، اغلب دستخوش افت و خیزهای زیادی بوده و احتمالا در آینده نیز خواهد بود. انجمن حمایت از حیوانات زشت تلاش دارد تا توجهات را بیش از پیش به سمت این حیوانات جلب کند و در این مسیر از هر تلاشی برای معرفی آنها کم نمی گذارد. در ادامه با هشت حیوان زشت که این انجمن آنها را در راس طرح های حفاظتی خود قرار داده، آشنا خواهیم شد.

میمون دماغ دراز

هنوز مشخص نشده که چرا دماغ این میمون ها اینقدر دراز و غیرعادی است، اما جالب است بدانید جنس نر این گونه دماغی به مراتب بزرگ تر و درازتر از جنس ماده دارد. دانشمندان تصور می کنند همین دماغ دراز یکی از جذابیت های این حیوانات برای جنس مخالف در زمان زادآوری باشد! میمون های دماغ دراز ویژگی منحصربه فرد دیگری هم دارند و آن داشتن دستگاه هاضمه پیچیده و متفاوتی است که امکان تغذیه از برگ درختان و میوه را برای آنها مهیا می سازد. میمون های دماغ دراز ظاهرا تنها نخستین سانانی هستند که عادت به جویدن تنباکو دارند. تخریب زیستگاه ازجمله دلایل تهدید جمعیت آنهاست و همین موجب شده در رده «در معرض خطر» اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی جای بگیرند. میمون های دماغ دراز بومی بورنئو هستند و به صورت اتفاقی در برونئی، اندونزی و مالزی نیز مشاهده شده اند. علاقه این میمون ها بیشتر به جنگل های مناطق باتلاقی است. حتی گزارش هایی مبنی بر مشاهده این میمون ها در رودخانه ها ارائه شده که نشان از قابلیت شنا کردن آنها دارد. زیست شناسان معتقدند این مساله یکی از دلایل تغییر رژیم غذایی میمون های دماغ دراز در طول سال و در عین حال نشانی از قابلیت و توان سازگاری بالای آنها با تغییرات محیطی است. متاسفانه یکی از مهم ترین علل کاهش جمعیت این گونه منحصربه فرد، باور سنتی چینی ها به تاثیر ترشحات روده ای این جانور در درمان برخی بیماری ها بوده که موجب شکار بی رویه آنها شده است.

مارماهی دهان گرد اقیانوس آرام

مارماهی های دهان گرد یکی از قدیمی ترین موجودات زنده هستند که طی فرآیند تکامل خود به ستون فقرات اولیه ای مجهز شده اند. آنها برخلاف اکثر ماهیان آرواره ندارند و به همین دلیل از لاشه و بقایای دیگر آبزیان که آرام آرام در بستر اقیانوس انباشته می شوند، تغذیه می کنند. مارماهیان عادت دارند لاشه را از قسمت دهان یا مقعد سوراخ کنند و سپس وارد آن شوند و از قسمت های گوشتی آن تغذیه کنند. مارماهی دهان گرد اقیانوس آرام از این نظر موجودی منحصربه فرد است، زیرا تنها حیوان مهره داری است که می تواند غذای خود را مستقیم از طریق پوست جذب کند. این گونه درست مانند دیگر مارماهیان عادت دارد با روی هم گذاری مقادیر زیادی گل و لجن نه تنها شکار خود را به دام بیندازد بلکه در عین حال از دسترس شکارچیان نیز دور بماند. مارماهی دهان گرد اقیانوس آرام همان طور که از نامش مشخص است، تنها در نواحی مرکزی، شرقی و شمال شرقی اقیانوس آرام در حوالی کانادا، مکزیک و ایالات متحده آمریکا زندگی می کند. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی، داده ها در مورد این گونه را ناکافی دانسته است. لذا هنوز به طور قطع در مورد وضعیت زیستی این گونه نمی توان نظر داد، اما ظاهرا جمعیت آنها رو به کاهش است.

قورباغه ارغوانی

قورباغه ارغوانی هندی، حیوانی منحصربه فرد است که تقریبا تمام سال را زیرزمین سپری می کند. این قورباغه زشت فقط دو هفته در سال و آن هم در زمان وقوع توفان های مانسون به سطح زمین می آید تا تولیدمثل کند. توفان های مانسون، بادهای موسمی است که در تابستان از اقیانوس هند به سمت شمال می وزد. بارش باران در این اوقات از سال باعث تشکیل دریاچه ها و برکه های فصلی در هندوستان می شود و درست در همین زمان از سال است که قورباغه های ارغوانی از زیرزمین خارج شده و شروع به تولیدمثل می کنند. شیوه زندگی این قورباغه تا سالیان سال به صورت یک راز باقی بود، اما این راز بزرگ در سال 2003 میلادی (1382 هجری شمسی) کشف شد. متاسفانه این گونه منحصربه فرد اکنون در معرض خطر انقراض قرار دارد، زیرا زیستگاه های معدودی از جنگل های بارانی هندوستان می توا ند پذیرای این گونه باشد و همین مناطق انگشت شمار نیز در حال تغییر کاربری و تبدیل شدن به اراضی زراعی است.

قورباغه دریاچه تی تی کا کا

قورباغه های دریاچه تی تی کاکا، قورباغه های بزرگی هستند که فقط در آب و نه در خشکی، آن هم صرفا در دریاچه تی تی کاکا آمریکای جنوبی زندگی می کنند. دریاچه تی تی کاکا واقع در مرز دو کشور پرو و بولیوی که حدود 3800 متر از سطح آب های آزاد بالاتر است، یکی از مرتفع ترین و منحصربه فردترین دریاچه های جهان است. قورباغه های بزرگ این دریاچه چین خوردگی های بزرگ و خاصی روی بدن دارند که باعث می شود سطح بدن آنها از حالت نرمال بیشتر باشد. این افزایش سطح پوست کمک بزرگی برای جذب اکسیژن از محیط اطراف است و دانشمندان باور دارند که این عامل در بقای قورباغه ها نیز نقش اساسی دارد. این گونه اکنون به دلیل تخریب وسیع زیستگاه، حضور گونه های مهاجم و مهمتر از همه شکار و صید توسط بومیان منطقه بشدت در معرض خطر انقراض است. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی در تازه ترین گزارش خود صید این گونه برای تهیه غذا و دارو را ازجمله مهم ترین دلایل کاهش جدی جمعیت آن برشمرده و اعلام کرده که نزدیک شدن قورباغه ها به مناطق کم عمق بویژه در دوران زادآوری میزان آسیب پذیری آنها را دوچندان کرده است.

موش کور برهنه؛ یک سوپراستار!

ظاهر مسخره این حیوان نباید به هیچ وجه فریب تان دهد! زیرا این گونه واقعا یکی از ابرقهرمانان حیات وحش است. موش کور برهنه یکی از دو پستاندار فوق اجتماعی است که در قالب گروه های خاص (کلونی ها) زیست می کند. از نمونه زیستمندان فوق اجتماعی می توان به مورچه ها و زنبورها اشاره کرد. حیوانات فوق اجتماعی اغلب عادات زیستی منحصربه فردی دارند که باعث تمایز آنها از سایرین می شود.

مثال نوزادان آنها معمولا به شکلی سازماندهی شده نگهداری و مراقبت می شوند. یا این که حتی از نظر تقسیم کارگروهی تابع الگو و اسلوب خاصی است که باعث می شود عده ای در گروه زادآور و عده ای دیگر در گروه کارگر جای گیرند و در این راه همه با هم برای بقای گروه خود تلاش می کنند. موش های کور برهنه به گروه های خود بسیار وابسته هستند. هر گروه از 75 تا 80 موش کور تشکیل شده که البته تلفیقی از نسل های متفاوت است. در هر گروه فقط یک موش کور ماده و حداکثر سه موش نر اجازه زادآوری دارند و سایر اعضای گروه در نقش کارگر باید از نوزادان و گروه خود حفاظت کنند. موش های کور برهنه بومی اتیوپی، کنیا و سومالی هستند. یکی از ویژگی های خارق العاده موش های کور برهنه این است که براساس تحقیقات متعدد به هیچ وجه به بیماری سرطان مبتلا نمی شوند و این مساله ای است که توجه پژوهشگران را بشدت به خود جلب کرده است. موش های کور برهنه از غلات تغذیه می کنند. سیب زمینی شیرین ازجمله غذاهای مورد علاقه این گونه است. در حال حاضر تهدیدی خاص متوجه موش های کور برهنه نیست و از نظر جمعیتی در شرایط پایداری قرار دارند؛ چنان که در رده بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی نیز در رده «حداقل نگرانی» جای گرفته اند.

آی آی؛ میمونی با انگشت خاص

« آی آی» نام نوعی میمون پوزه دار است که فقط در جنگل های ماداگاسکار زندگی می کند. این حیوان در اصل یک نوع لِمور (گروهی خاص از میمون های ماداگاسکار و جزایر کومورو واقع در اقیانوس هند) است که دندان هایی شبیه به یک جونده و یک انگشت میانی نازک خاص برای تغذیه دارد.

آشیان اکولوژیک این حیوان همپوشانی جالبی با دارکوب ها دارد. آشیان اکولوژیک یا نیچ، مکانی در یک اکوسیستم است که یک گونه از لحاظ غذایی به آن وابسته است در واقع آشیان اکولوژیک مکانی در یک اکوسیستم است که تمام خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی یک موجود زنده از لحاظ نقش یا سطح غذایی در آن تعریف می شود. آی آی در آشیان اکولوژیکی منحصربه فردش و در رقابت نزدیک با دارکوب ها از انگشت منحصربه فردش بیشترین بهره را می برد. این انگشت خاص نه تنها مکان کرم ها و حشرات را زیر پوست درختان شناسایی می کند، بلکه در بیرون کشیدن و تغذیه از آنها نیز نقش اساسی دارد. تخریب زیستگاه و شکار ازجمله عواملی است که جمعیت این گونه را بشدت کاهش داده است.

این گونه بیشتر در بخش های شرقی، شمالی، مرکزی و غربی جزیره ماداگاسکار دیده شده است، اما تازه ترین تحقیقات نشان می دهد که تکه تکه شدن زیستگاه در عمل باعث شده فقط تراکم های جمعیتی کم تعداد و معدودی در این نواحی حضور داشته باشند. علاوه بر این مطالعات حاکی از آن است که تنوع ژنتیکی این گونه بشدت پایین آمده که این مساله در جای خود می تواند ادامه بقای آنها را با مشکل بسیار جدی مواجه کند. آی آی یک نخستی سان شب زی است که در شرایط ایده آل می تواند خود را با زیستگاه های متفاوتی از جنگل های بارانی گرفته تا جنگل های برگ ریز، جنگل های دست کاشت و ثانویه، درخت زارهای مناطق خشک و حتی جنگل های مانگرو و کشتزارها سازگار کند.

خوک زگیل دار ویسایان

خوک زگیل دار ویسایان نام یک پستاندار از تیره گرازها و سرده خوک هاست که اکنون در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی در رده «بشدت در معرض خطر» قرار دارد. این حیوان تا سال 1997 میلادی (1376 هجری شمسی) به عنوان یک زیرگونه شناخته می شد، اما تحقیقات ژنتیکی نشان داد که خوک های زگیل دار ویسایان را به دلایل متعدد بایستی یک گونه منحصربه فرد و مجزا دانست. این گونه را فقط می توان در بخش غربی جزایر ویسایان در نواحی مرکزی فیلیپین جستجو کرد. نام این حیوان برگرفته از برآمدگی یا زگیل خاصی است که در ناحیه صورت قابل مشاهده است. هنوز بدرستی مشخص نیست که چرا این نوع زگیل های خاص روی صورت این حیوان وجود دارد؛ اما آنچه مسلم است تاثیر بسزایی است که این مساله در ظاهر این گونه بر جای گذاشته و جایگاه آن را به عنوان یکی از زشت ترین حیوانات جهان تثبیت کرده است. زیستگاه خوک های زگیل دار بیشتر جنگل های اولیه و ثانویه و بویژه مناطق باتلاقی است، اما همین زیستگاه های معدود نیز به طور گسترده ای تخریب شده است. تحقیقات اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی حاکی از آن است که بیش از 80 درصد جمعیت خوک های زگیل دار در طول سه نسل از بین رفته اند.

زمردماهی گوژسَر

زمردماهیان از راسته سوف ماهیان است. در ایران فقط یک گونه از آنها با نام دراکولین یا دم جارویی در آب های خلیج فارس و دریای عمان زندگی می کند. این گونه بیشتر در مناطق کم عمق ساحلی، صخره ای، مرجانی و البته بسترهای شنی و پوشیده از گیاهان دریایی مشاهده می شود. یکی از خویشاوندان نزدیک دراکولین، زمردماهی گوژسر است که بومی نواحی شرقی و غربی اقیانوس هند؛ بخش های مرکزی، غربی، شرقی و شمال غربی اقیانوس آرام است. زمردماهی گوژسر که به آن ماهی ناپلئون نیز گفته می شود، درست همانند خویشاوند نزدیک خود به زیستگاه های مرجانی روی می آورد. جمعیت این گونه نادر بشدت در اقیانوس هند و آرام رو به کاهش است. زمردماهی گوژسر جثه نسبتا بزرگی دارد؛ به طوری که در برخی موارد ابعاد بدن جنس نر به دو متر هم می رسد. نام این ماهی برگرفته از برآمدگی نامتعارف و بزرگی است که در ناحیه سر دیده می شود. این گونه در نوع خود یک شکارچی بی نظیر است؛ زیرا بیشتر از آبزیان سخت و سمی مثل خرگوش های دریایی و ستاره دریایی خارتاج تغذیه می کند. خرگوش های دریایی جزو نرم تنان شکم پا هستند و هنگام خطر از خود ماده ای ترشح می کنند که مثل دود سیگار به صورت ناگهانی محیط را تیره و تار می کند. ماده ترشح شده براحتی حواس شکارچی را تحت تاثیر قرار می دهد؛ بنابراین شکار آنها برای اغلب شکارچیان سخت و دشوار است. از طرف دیگر شکار ستاره دریایی خارتاج به واسطه خارهای سمی مشکلات خاص خود را دارد. با وجود همه دشواری ها در حال حاضر این شکار بی رویه از سوی عوامل انسانی است که جمعیت زمردماهیان گوژسر را بشدت کاهش داده است. این گونه هم اکنون در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی در رده در معرض خطر قرار دارد.

فرناز حیدری / جام جم