حجت‌الاسلام بابايی با اشاره به نظريه بطن قرآن آيتالله معرفت تصريح كرد: با وجود آن‌كه برخی تأويل به رأی را صحيح می‌شمردند، نظريه آيتالله معرفت تفسير باطنی را نيز ضابطه‌مند كرد تا ما هر چيزی را به عنوان تأويل آيات نپذيريم.
حجت‌الاسلام علی اكبر بابايی، عضو هيئت علمی گروه قرآنپژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
حجت‌الاسلام علی‌اكبر بابايی، عضو هيئت علمی گروه قرآنپژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآن ايران (ايكنا)، در تبيين ديدگاه رجال‌شناسی آيتالله معرفت گفت: اهل سنت گفته‌اند كه عكرمه جزو خوارج بوده است، البته اين مسائل برای ما قابل اتكاء نيست؛ زيرا همانطور كه وثاقت ثابت نمی‌شود، بی‌عدالتی آنان نيز ثابت نمی‌شود. از طرف ديگر می‌بينيم كه عكرمه گفته است آيه تطهير تنها شامل همسران پيامبر اكرم(ص) است و شامل ديگران نمی‌شود و هر كس كه مخالف است، من با او مباهله می‌كنم.
نويسنده كتاب «مكاتب تفسيرى» افزود: فخر رازی نيز از عكرمه نقل می‌كند كه آيه مباركه «إِنَّمَا وَلِیُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ یُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ» می‌گويد كه درباره ابوبكر نازل شده است. حال اشكال به فخر رازی است كه عكرمه از چه طريقی اين روايت را بيان كرده است؟ در حالی كه نه سند و نه مأخذی ذكر شده است و نمی‌تواند صحت انتساب را برساند.
وی با بيان اين‌كه عكرمه آيه قربی را نيز شامل اهل بيت(ع) نمی‌داند، گفت: آيتالله معرفت می‌گويد كه عكرمه شاگر ابن عباس بود، چگونه می‌شود كه كسی شاگرد ابن عباس باشد، ولی شيعه نباشد. به نظر من اين حرف تنها يك احتمال است؛ چه بسا شاگردانی كه از نظر فكری با استاد خود مخالف شدند و راه درست را نپيمودند. در زمان خودمان هم اين مسئله مشهود است.
حجت‌الاسلام بابايی با بيان اين‌كه از جهت مبنايی و روشی اختلاف نظراتی با آيتالله معرفت داشتم، اظهار كرد: جايگاه اصلی ايشان كه خدمت بزرگی نسبت به علوم قرآن داشته‌اند جای تقدير و تشكر دارد. نكته مهم اين‌كه طلاب و دانشجويان ما با اين رويكرد به كتب آيتالله معرفت روی آوردند كه همه چيز در كتاب‌های ايشان درست است. ايشان دامنه و گستره پژوهش در زمينه علوم قرآنی را فراروی محققان و قرآن‌پژوهان باز كردند و اين مسئله مهم است. با وجود ايشان سفره تحقيق و پژوهش در قرآن پهن شده، حال برای محققان و دانشجويان لازم است كه با نگاه تحقيق و نقد بر اين مطالب نگاه كنند.
وی در بيان يكی از ويژگی‌های برجسته آيتالله معرفت گفت: وی دارای قدرت نظريه‌پردازی قوی‌ای بود و در كنار آن جرأت بيان اين نظرات جديد را نيز داشت. بسياری از افراد توانايی پرداختن و يا بيان نظرات جديد خود را ندارند. ايشان اين توانايی را در بيان نظرات جديد داشته است. البته اين مسئله حسن است و طبيعی است كه در كنار خود اثرات نامطلوبی هم داشته باشد.
عضو هيئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان كرد: حسن آن اين است كه نظرات جديد ارائه می‌شود و زمينه تحقيق تازه فراهم می‌شود. از سوی ديگر اثر نامطلوب آن اين است كه گاهی ممكن است مضرات شاذ و نادرستی به جامعه علمی ارائه شود. البته اگر جامعه ما، مخصوصا دانشجويان با ديد نقد و بررسی به دنبال كتاب‌های خود بروند، اين اثر نيز خنثی می‌شود.
وی با اشاره به ديگاه آيتالله معرفت نسبت به باطن قرآن تصريح كرد: اين نظريه جديد در جلسه‌ای كه در پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی به عنوان كرسی نظريه‌پردازی برگزار شد، نقد و بررسی شد. در اين جلسه از من به عنوان ناقد دعوت شده بود و حجت‌الاسلام رشاد نيز به عنوان يكی ديگر از ناقدين حضور داشتند.
حجت‌الاسلام بابايی بيان كرد: در اين جلسات نظرات متعددی مطرح كردند كه در «كتاب نقد» چاپ و منتشر شد. به هر حال اين نظريه آيتالله معرفت نكات مثبتی دارد؛ از جمله اين‌كه كسانی كه تفسير باطنی نوشته‌اند، از جمله در تفسير منسوب به ابن عربی در مقدمه كتاب خود نوشتند كه آنچه نكوهش شده تفسير به رأی است و تأويل به رأی مانعی ندارد.
وی با بيان اين‌كه اگر تفسير به رأی نكوهش و منع شده باشد، تأويل به رأی نيز به طريق اولی چنين وضعيتی دارد، گفت: نكته قوت نظريه آيتالله معرفت اين است كه وی می‌گويد تفسير باطنی بايد معيار و ضابطه داشته باشد نه اين‌كه ما هر چيزی را به اين عنوان بپذيريم. نكته نقدی كه در آن جلسه نيز ذكر كرده‌ام اين‌كه تعريفی كه آيتالله معرفت برای معيار ارائه می‌دهد، همچنين ضابطه‌ای كه ذكر می‌كند دارای اشكالاتی است.
علی اكبر بابايی: آيتالله معرفت دارای قدرت نظريه‌پردازی قوی‌ای بود و در كنار آن جرأت بيان اين نظرات جديد را نيز داشت. بسياری از افراد توانايی پرداختن و يا بيان نظرات جديد خود را ندارند. البته اين مسئله حسن است و طبيعی است كه در كنار خود اثرات نامطلوبی هم داشته باشد
اين پژوهشگر علوم قرآن خاطرنشان كرد: يكی از اشكالات اين بود كه در روايات ما آمده است كه هيچ آيه‌ای از قرآن نيست مگراين‌كه داخل و باطنی داشته باشد، ولی اين معياری كه شما قرار داديد، نمی‌توان برای باطن آيات معياری قرار داد. اشكال ديگر اين است كه بسياری از معانی باطنی كه در روايات برای آيات بيان شده با اين تعريف و معياری كه ذكر شده توجيه نمی‌شود و ناچاريم كه آنان را كنار بگذاريم، حال آن‌كه نمی‌توان به باطل بودن اين همه روايات اعتقاد داشت.
وی با اشاره به نقد خود در جلد دوم كتاب «مكاتب تفسيری» نسبت به نظريه آيتالله معرفت درباره بطن و معيار تأويل آيات، تصريح كرد: در همان جلد بحث ديگری راجع به آيه «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ» داريم كه در روايات بحرين به حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) تأويل شده، همچنين لوءلوء و مرجان در آيات بعدی به امام حسن(ع) و امام حسين(ع) تأويل شده است. در مصاحبه‌ای كه در كيهان انديشه چاپ شده بود آيتالله معرفت گفته بود كه اين مسئله در كتب شيعه نيست و در كتب دراويش ذكر شده است.
حجت‌الاسلام بابايی افزود: اين مسئله چون به نظرم قابل نقد بود آن‌را بررسی كردم. در جلسه نقدی كه درباره نقد كتاب «مكاتب تفسيری» برگزار شد، يكی از ناقدين آيتالله معرفت بود كه فرمايشاتی نيز داشتند، اما درباره اين نقد من بر نظرشان نكته‌ای بيان نكردند.
وی تصريح كرد: در شماره بعدی كه در مجله انديشه مراجعه كردم ديدم آيتالله معرفت وجهی را برای نپذيرفتن اين تأويل بيان كرده است. اول اين‌كه با ضابطه تأويل مطابقت ندارد، ثانيا اين‌كه روايتی كه نقل شده در آن ابی الجارود است كه نفرين شده امام سجاد(ع) است. اين بود كه اين نقد را در كتاب باقی گذاشتم و تتبع تاريخی نيز از زمان فرات كوفی تا زمان علامه طباطبايی انجام دادم.
وی با بيان اين‌كه اين روايت در همه قرون در كتاب‌های شيعه آمده است، تصريح كرد: حتی كسانی مانند علامه حلی به اين روايت به عنوان يكی از ادله امامت، استدلال و استناد كرده‌اند، اما اين‌كه اين روايت با ضابطه تأويل سازگار نيست نيز با سنجشی كه داشتم بيان كردم كه هم با ضابطه تأويل خود آيتالله معرفت سازگار است و هم با ضابطه‌های ديگر تأويل هماهنگ است.
عضو هيئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پايان اظهار كرد: از نظر روايی، روايت كه از ابی الجارود است بايد گفت كه اين تنها يك طريق نقل روايت است و طريق‌های ديگری نيز برای آن ذكر شده است. ابی الجارود از نظر مذهب زيدی بوده، اما به نظر برخی از جمله آيتالله خوئی مذهبش با وثاقتش منافاتی ندارد. اميدوارم خداوند روح اين عالم شيعی را قرين رحمت واسع خود قرار دهد.