حجت‏الاسلام كلانتری بر اين باور است كه عرفانی كه در آن خداوند به عنوان مبدأ هستی مطرح نباشد، يا قيامت و يا رسالت پيامبر(ص) مطرح نباشد و عرفانی كه هدف آفرينش را تعريف نكند، قطعا اين عرفان از نگاه اسلام عرفان كاذب است.
حجت‌الاسلام و المسلمين «ابراهيم كلانتری» رئيس نهاد نمايندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، درباره مبانی نظری عرفان اصيل و طريق بازشناسی عرفان اصيل و عرفان‌های كاذب، ضمن بيان مطلب فوق، گفت: در ارتباط با عرفان بايد به اين نكته توجه كرد كه عرفان خود يك علم و دانش است و به لحاظ تاريخی در كنار فلسفه و كلام دائما مطرح بوده است و به صورت متمايز از قبل اسلام اين جريان تا به امروز وجود داشته است.
وی افزود: از هنگامی كه بشر پا به عرصه وجود گذاشته همانطور كه عقل بشر يا حواس فيزيكی بشر فعال شده، يك جريان فطری از زوايای جان انسان سرچشمه می‌گرفته كه مبتنی بر نوعی كشف و شهود بوده است، و يا اين‌كه انسان از طريق دل به حقيقت هستی دست می‌يافت كه اسم آن را می‌توان عرفان گذاشت.
رئيس نهاد نمايندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تهران عرفان را به دو شعبه تقسيم كرد و در تبيين اين تقسيم‌بندی اظهار كرد: عرفان به نظری و عملی تقسيم می‌شود، عرفان نظری در حقيقت نوعی مباحث تئوريك و عقلانی برای پی بردن به حقيقت هستی است. مباحث تئوريك كه مطرح می‌شود، نظر داده می‌شود، نقد می‌شود؛ همانند چيزی كه در فلسفه و كلام می‌گذرد؛ يعنی معركه آرای انديشمندانی كه در اين حوزه كار می‌كنند.
كلانتری افزود: شاخه ديگر، عرفان عملی است كه در حقيقت برنامه سير و سلوك منازلی است كه يك سالك بايد طی كند و به حقيقت هستی و توحيد برسد و به منزلت انسانی حقيقی خود دست پيدا كند كه تحت عنوان عرفان عملی مطرح می‌شود. بسياری از بزرگان در حوزه عرفان نظری كار كرده و تأليفات دارند و برخی در حوزه عرفان عملی اثرات برجسته‌ای دارند و تعدادی نيز در هر دو حوزه كار كرده‌اند. اين تقسيم‌بندی كلانی است كه در اين حوزه شكل گرفته است.
رئيس نهاد نمايندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تهران با بيان اين مطلب كه عرفان نابی كه مطرح می‌كنيم، چند ويژگی دارد، تشريح كرد: اول اين‌كه به صورت كامل مبتنی بر كتاب و سنت و سيره پيامبر اكرم(ص) و سنت و سيره اهل بيت(ع) است؛ يعنی عرفان ناب اسلامی تكيه‌گاهش اين چند پايه است. در حقيقت عرفان اصيل اسلامی به يك چيز دعوت می‌كند كه همان «ايمان و عمل صالح» است.
وی اظهار كرد: اين همان چيزی است كه شاه بيت غزل قرآن است و بارها و بارها در قرآن به اين شكل: «ان الذين امنوا و عملوا الصالحات» آمده است. ايمان ناظر به بعد جهان‌بينی انسان است؛ يعنی قرآن بشر را دعوت می‌كند كه متوجه باش كه هستی يك مبدأ دارد، معاد دارد، هدف دارد؛ به بيان ديگر، جهان‌بينی قرآنی اين‌گونه است كه مبدأ حقيقی، هدف حقيقی و مقصد حقيقی، هستی را به انسان نشان می‌دهد كه جهان‌بينی حق را نشان می‌دهد.
حجت‌الاسلام كلانتری در توضيح جهان‌بينی حق تصريح كرد: جهان‌بينی حق همان جهان‌بينی است كه مبتنی بر واقعيت‌های هستی باشد و كذب و دروغ در آن راه نيافته باشد. اين جهان‌بينی منطبق بر واقعيت‌های هستی است و جهان‌بينی قرآن همين جهان‌بينی منطبق بر واقعيت‌هاست. عمل صالح؛ يعنی آن رفتاری كه در اعضاء و جوارح انسان بروز پيدا می‌كند و مبتنی بر جهان‌بينی حق است. متناسب با اين جهان‌بينی جلو می‌رود؛ يعنی همان چيزی كه خداوند دستور داده، دستورالعمل‌های رفتاری، گفتاری، سكناتی، حركاتی و كل دستورالعمل‌هايی كه قرآن، رسول اكرم(ص) و اهل بيت(ع) تشريح كرده‌اند.
رئيس نهاد نمايندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تهران عنوان كرد: عرفان اصيل اسلامی در حقيقت، انسان را به سمتی می‌برد كه اهل بيت(ع) رفتند. همان انسان كاملی كه نمونه‌اش اهل بيت(ع) است. اين عرفان ناب اسلامی است. همان مسيری كه اميرالمؤمنين(ع)، امام سجاد(ع) و امام صادق(ع) رفتند، اگر سرتاسر عمرشان را تحقيق كنيم به اين می‌رسيم كه همه وجودشان مملو از ايمان و عمل صالح است. آن‌ها الگوهای تمام ايمان و عمل صالح هستند. امروز هم كه در عصر غيبت به سر می‌بريم، اگر بخواهيم عرفان اصيل اسلامی را مطرح كنيم، همين وجود اهل بيت(ع) است كه هم ايمان در آن نقش برجسته دارد و هم عمل.
حجت‌الاسلام كلانتری اظهار كرد: اگر با جريانی كه ادعای عرفان می‌كند، ولی اين دو را در خود ندارد و يا تأكيد با اين دو محور نمی‌كند، برخورد كرديد، می‌توان از همين نكته متوجه شد كه آن عرفان، عرفان اصيل نيست. عرفانی كه در آن خداوند به عنوان مبدأ هستی مطرح نباشد، يا قيامت و يا رسالت پيامبر(ص) مطرح نباشد و عرفانی كه هدف آفرينش را تعريف نكند، قطعا اين عرفان از نگاه اسلام عرفان كاذب است.
وی افزود: همچنين عرفانی كه رفتارهای انسان را به سمت صلاح و سعادت سوق نمی‌دهد، صلاح و سعادت فردی و اجتماعی مطرح است، چنين عرفانی قطعا عرفان اصيل نيست و كاذب است، حتی اگر بتواند كار خارق‌ا‌لعاده كند. عرفان‌های كاذب به اين می‌انديشند كه چه كار كنيم تا هر فرد موقتا به آرامش برسد و دست به كار خارق‌العاده‌ای بزند، بر خلاف روند طبيعی جهان چيزی را اظهار كند.
كلانتری ادامه داد: اين مسئله در ظاهر هم بسيار جذاب است كه بتوان در دنيای پر از اضطراب و سرگردانی و تحير، به كسی آرامش داد و وارد فضايی كرد كه فاصله از اين جهان مادی دارد و وارد ماورای جهان مادی شود. اين‌ها هيچكدام ملاك نيست، عرفان اسلامی شاخصه‌های اصلی‌اش ايمان و عمل صالح است.