ظاهرا قرار است كم‌خونی بخشی از نگرانی‌های خانواده‌های ایرانی باشد. بخصوص این نگرانی وقتی پررنگ‌تر می‌شود كه والدین ببینند كودك دلبندشان هر روز علاقه زیادی به خاك‌بازی، خوردن مهر نماز، قند، برفك یخچال، مواد نشاسته‌ای و گچ از خودش نشان می‌دهد.
اینجاست كه پدر و مادرها باید بدانند كودكشان از یك نوع كم‌خونی شایع به نام كم‌خونی ناشی از فقر آهن در رنج است. اما این نوع كم‌خونی چیست و اصلا از كجا شروع می‌شود؟ در مورد كم‌خونی كودكان می‌توان گفت همان‌طور كه علائم سایر بیماری‌ها ممكن است در سنین مختلف تفاوت داشته باشد، این قضیه در مورد نوع كم‌خونی هم صدق می‌كند.
همه چیز از نوزادی شروع می‌شود
«وقتی نوزادی به دنیا می‌آید، یك ذخیره آهن كافی برای شش ماه اول زندگی دارد. غیر از آن اگر منابع آهن كافی دریافت نكند، دچار كم‌خونی ناشی از فقر آهن خواهد شد.»
دكتر حسن ابوالقاسمی، فوق تخصص خون و سرطان كودكان در گفت‌وگو با جام‌جم به این عبارات اشاره می‌كند. در عین حال كه به عقیده او آهن موجود در شیر به اندازه‌ای نیست كه بتواند بعد از شش ماهگی كفاف نیاز بدن شیرخوار را بدهد.
علاوه بر این می‌دانیم كه آهن ناشی از شیر مادر بخوبی جذب می‌شود. یعنی بالای 50 درصد آن جذب بدن نوزاد می‌شود ولی باز هم مقدار آن كافی نیست. بنابراین كودك از شش ماهگی به بعد نیاز به آهن كمكی به صورت قطره آهن و استفاده از غذاهای حاوی آهن مثل سوپ و امثال آن دارد.
البته ناگفته نماند كه به عقیده دكتر ابوالقاسمی، بچه‌هایی كه از شش ماهگی به بعد از قطره آهن استفاده نمی‌كنند، تا دو یا سه سالگی دچار كم‌خونی و فقر آهن خواهند شد یا اگر كودكی به دلایلی از شیر مادر محروم است و شیر پاستوریزه استفاده می‌كند، به دلیل این كه این شیر آهنش جذب خوبی ندارد، خیلی زودتر دچار فقر آهن می‌شود بنابراین باید دقت كنیم این بچه‌ها آهن كمكی دریافت كنند.
كودكان نارس، گروه‌های پرخطرتر
اما گروه دیگری از كودكان در معرض خطر، بچه‌های نارس هستند. این كودكان مثل كودكانی كه بموقع به دنیا می‌آیند، ذخیره آهن كافی ندارند.
برای همین دكتر ابوالقاسمی معتقد است كه این كودكان زودتر از كودكان طبیعی نیاز به آهن كمكی دارند و از شش هفتگی باید قطره آهن به آنها داد. بخصوص اگر این نوزاد در بیمارستان مانده باشد تا وزنش به حد قابل ترخیص برسد یا این‌كه دچار عفونت شده باشد، خونگیری‌های زیادی از او خواهد شد و همین باعث می‌شود كه منابع آهن ناچیزش را از دست بدهد و در مدت كوتاهی بعد از ترخیص دچار كم‌خونی ناشی از فقر آهن شود. پس این كودكان به محض وزن‌گیری باید آهن خوراكی بخورند.
خوش‌اندام‌های كم‌خون!
علاوه بر این، شروع نوجوانی نیز آغاز كم‌خونی است. به گفته فوق‌تخصص خون و سرطان كودكان، پسرها بعد از بلوغ و دخترها قبل از بلوغ دچار یك رشد ناگهانی می‌شوند. این رشد سریع باعث می‌شود چنانچه به رژیم آنها توجه نشود، از منابع غنی آهن محروم شوند، بخصوص نوجوانانی كه طالب اندام زیبا و رژیم‌های مختلف هستند، بیشتر در معرض فقر آهن قرار دارند.
چرا فقر آهن مهم است؟
اما علت اهمیت فقر آهن این است كه علاوه بر این كه فرد را دچار كم‌خونی می‌كند، احتمال دارد روی خلق و خوی كودكان و حافظه آنها تاثیر منفی بگذارد و در آنها اختلالات شناختی ایجاد كند. با وجود این، سوالی كه مطرح می‌شود این است كه كم‌خونی مادر به جنین نیز قابل انتقال است؟
مادران كم‌خون و كودكان كم‌خون‌تر!
ساز و كار خونسازی در جنین معمولا خیلی زود شروع می‌شود و جنین یك گردش خون مستقل از مادر دارد اما به عقیده دكتر ابوالقاسمی در كم‌خونی‌های خفیف مادر، جنین معمولا دچار مشكل نمی‌شود و از منابع مادر استفاده می‌كند ولی اگر كم‌خونی در مادر شدید باشد، تاثیر خود را به شكل كم‌خونی شدید روی جنین خواهد گذاشت.
علاوه بر این گاهی اوقات خونریزی جنین به مادر اتفاق می‌افتد، یعنی بخشی از خون جنین هنگام كنده شدن جفت، دفع شود و هنگامی كه نوزاد به دنیا می‌آید، عملا بخشی از خونش را از دست داده كه آهن نیز همراه آن است.
تالاسمی مینور، بعد از فقر آهن
یكی از انواع دیگر شایع كم‌خونی در كودكان، كم‌خونی‌های ارثی (تالاسمی) است. بخصوص كه كشور ما در كمربند تالاسمی دنیا قرار دارد و انواع و اقسام اختلالات هموگلوبین كه در حقیقت ماده اصلی خون است، در آن دیده شده است.
به گفته دكتر ابوالقاسمی، شیوع ژن معیوب تالاسمی كه خونسازی را مختل می‌كند، تا حد 15 درصد هم می‌رسد. البته این كم‌خونی‌های خفیف با روند عادی زندگی منافاتی ندارد ولی همیشه كودكان مبتلا از رنگ‌پریدگی و كم‌خونی مزمن رنج می‌برند.
كم‌خونی با نقاب بیماری‌های دیگر
این دو نوع كم‌خونی تالاسمی مینور و فقر آهن شایع ترین كم خونی‌ها در بین كودكان است. از این دو نوع كه بگذریم، كم خونی می‌تواند به عنوان یك علامت از بسیاری از بیماری‌ها در كودكان بروز كند.
فوق‌تخصص خون و سرطان كودكان در این باره می‌گوید: كودكی كه عفونت مزمن دارد، ممكن است دچار كم‌خونی باشد.
این قضیه در مورد كودكی كه از بیماری خونی رنج می‌برد، هم صدق می‌كند. بسیاری از بیماری‌های اعضای دیگر بدن هم وقتی مزمن می‌شود، به شكل كم‌خونی خود را نشان خواهد داد.
كم‌خونی هم به ارث می‌رسد
اما گونه‌های دیگری از كم‌خونی‌ها هم ارثی است و از والدین به ارث می‌رسد. به اینها كم‌خونی‌های همولیتیك یا كم‌خونی ناشی از همولیز می‌گویند.
دكتر ابوالقاسمی می‌گوید: همولیز یعنی خون به دلایلی لیز شده و از بین می‌رود. سیر این بیماری از یك كم‌خونی خفیف گرفته تا كم‌خونی‌های شدیدی كه كودك نیاز به تزریق خون داشته باشد، متفاوت است. همین آنمی‌های همولیتیك می‌تواند به شكل حاد یا مزمن باشد.
شكل حاد آن به صورت بیماری فاویسم خود را نشان می‌دهد. در شكل مزمن بیماری خون بیمار لیز می‌شود كه باید بناچار از داروهای سركوب‌كننده ایمنی برای آنها استفاده كرد.
برخی اوقات بیماری‌های خطرناكی مثل سرطان خون هم هست كه به شكل كم‌خونی بروز می‌كند البته علائم دیگری هم مثل كمبود پلاكت كه كودكان دچار كبودی می‌شوند یا تب، دردهای استخوانی، كاهش وزن، بی‌اشتهایی و بزرگی غدد لنفاوی طحال و كبد به همراه كم‌خونی وجود دارد. كه تمام اینها با آزمایش‌های خون قابل اثبات است.
كم‌خونی علاج دارد
به طور كلی هر نوع كم‌خونی در كودكان را نباید به صورت یك بیماری خطرناك جلوه دهیم، چون به گفته دكتر ابوالقاسمی بسیاری از كم‌خونی‌ها یا مهم نیست یا قابل علاج است و فقط درصد كمی از آنها احتیاج به درمان اساسی دارد.