گفت‌وگو با دكتر عظيم مهرور، رئيس بيمارستان فوق‌تخصصي محك
نيمي از سرطانهاي اطفال قابل درمان است
اين روزها بيشتر از هر زمان ديگري در باره ابتلا به بيماري‌هاي غيرواگير بويژه انواع سرطان‌ها صحبت مي‌شود. افزايش ابتلا به اين بيماري در بزرگسالان، اين سوال را ايجاد مي‌كند كه آيا ميزان شيوع سرطانهاي اطفال نيز افزايش يافته يا اين‌كه امكان پيشگيري و درمان آنها چقدر فراهم است. تجربه 20 ساله موسسه محك (خيريه حمايت از كودكان مبتلا به سرطان) در شناسايي و درمان كودكان سرطاني فرصتي پيش مي‌آورد تا رئيس بيمارستان فوق‌تخصصي محك در گفت‌وگو با جام‌جم در خصوص سرطانهاي اطفال به سوالات ما پاسخ دهد.
دكتر عظيم مهرور، فوق‌تخصص خون و آنكولوژي در خصوص شايع‌ترين سرطانهاي كودكان در ايران، امكان درمان آنها، عوامل ايجاد بيماري، چگونگي برخورد خانواده‌ها و كارگروهي در درمان سرطانهاي اطفال توضيح داده است.
اين روزها هشدار نسبت به افزايش ميزان ابتلا به انواع سرطان‌ها زياد شده است، آيا در خصوص سرطانهاي كودكان نيز اين مساله صادق است و انواع سرطان ها در كودكان افزايش يافته است؟
پاسخ به اين سوال كمي پيچيده است از اين جهت كه ما در كشور هنوز سيستم ثبت سرطانهاي كودكان را نداريم تا بتوانيم براساس آن درباره افزايش قطعي سرطانهاي كودكان نظر بدهيم. اما مساله اين است كه با پيشرفته شدن روش‌هاي تشخيص و درمان از يك طرف مرگ و ميرهاي كودكان از اين بيماري كاهش يافته و از طرفي طول عمر آنها افزايش پيدا كرده است و اين موضوع باعث شده تا برعكس گذشته كه ممكن بود كودكان حتي قبل از تشخيص سرطان فوت شوند، در حال حاضر درمان مي‌شوند. روش‌هاي پيشرفته تشخيص و درمان سبب شده بيشتر از گذشته عنوان سرطانهاي كودكان به گوش مردم برسد و از اين جهت ممكن است به نظر برسد كه سرطانهاي كودكان افزايش يافته است.
در اين خصوص شاخص آماري مشخصي داريم؟
همان طور كه گفته شد سيستم ثبت سرطان كودكان در كشور هنوز تعريف نشده است، اما با توجه به اين‌كه موسسه خيريه محك 20 سال است كه در اين زمينه فعاليت مي‌كند و با توجه به ثبت سرطان‌هايي كه در اين موسسه انجام مي‌شود بايد بگويم در خصوص سرطان خون كه به عنوان شايع‌ترين سرطان در كودكان است و 30 درصد از سرطانهاي اين گروه سني را شامل مي‌شود، در كشوري مثل آمريكا حدود 3 تا 5 كودك در هر جمعيت صدهزار نفري به آنان مبتلا مي‌شوند كه آمار كشور ما نيز همين رقم است.
يعني حدود 3 تا 5 كودك ايراني در هر جمعيت صدهزار نفري به سرطان خون مبتلا مي‌شوند. البته اين آمار متعلق به سال‌هاي اخير است و ما چنين آماري براي 20 سال قبل نداريم كه شاخص محسوب شود و براساس آن بگوييم كه ميزان ابتلا به سرطانهاي كودكان در كشور افزايش يافته است. اما مي‌توان گفت كه آمار مبتلايان به اين سرطان‌ها در كشور ما همچون آمار جهاني آن است.
به بحث تشخيص سرطان‌ها اشاره كرديد آيا در كشور ما همه امكانات روز دنيا براي تشخيص سرطانهاي كودكان وجود دارد؟
تكنيك‌هاي نوين تشخيصي در كشور ما وجود دارد و از لحاظ وجود پزشكان حاذق و آشنا به اطلاعات به روز، مشكل نداريم. سرآمد اين امكانات شامل ديد باليني و پاتولوژي و آخرين روش‌هاي دقيق تشخيص در ايران نيز وجود دارد.
شايع‌ترين سرطانهاي كودكان در ايران چه سرطان‌هايي هستند؟
سرطان خون شايع‌ترين سرطان كودكان است و بعد از آن تومورهاي مغزي، لنفوم‌ها، تومورهاي استخواني و عضله در رده‌هاي بعدي قرار دارند.
در بحث درمان سرطانهاي شايع در بين كودكان تا چه حد موفقيت وجود دارد و آنها به درمان قطعي مي‌رسند؟
در سرطان خون كه شايع‌ترين آنها محسوب مي‌شود اگر كودك مبتلا در وضعيت استاندارد ريسك بيماري (وضعيت سرطان كودك در شاخص پزشكي با خطرات استاندارد و تعريف شده) باشد تا حدود 80 درصد قابل درمان است. در تومورهاي مغزي و ساير انواع سرطان حدود 50 تا 55 درصد نيز كودك مبتلا قابل درمان قطعي است. ناگفته نماند كه اگر تشخيص و مراجعه كودك بيمار در زمان اوليه ابتلا صورت بگيرد در برخي موارد حتي تا 90 درصد نيز قابل درمان خواهد بود.
به شكل كلي مي‌توان گفت چون زمينه سرطان در اطفال بيشتر عامل ژنتيكي است تا عامل محيطي، به نسبت سرطانهاي بزرگسالان، درمان و طول عمر بيماران روند بهتر و مدت زمان عمر آنها بيشتر است.
در خصوص سرطانهاي بزرگسالان براساس آمار رسمي گفته مي‌شود كه سالانه 70 هزار نفر در كشور به سرطان مبتلا مي‌شوند، در خصوص كودكان نيز چنين آماري وجود دارد؟
آمار دقيقي نداريم اما به شكل حدودي قابل محاسبه است به اين ترتيب كه اگر 30 درصد آمار سرطانهاي اطفال مربوط به سرطان خون باشد و از طرفي 3 تا 5 كودك در هر صد هزار نفر مبتلا به اين سرطان مي‌شوند كه با توجه به شيوع ساير سرطان‌ها در اطفال مي‌توان گفت حدودا 9 تا 10 مورد سرطان كودكان در هر صد هزار نفر وجود دارد كه به نسبت كل جمعيت كشور به رقم حدود 6 هزار كودك مي‌رسيم كه سالانه به سرطان مبتلا مي‌شوند.
در سرطانهاي بزرگسالان مساله پيشگيري بسيار مهم است و در اين خصوص توصيه‌هاي زيادي وجود دارد، آيا سرطانهاي كودكان نيز قابل پيشگيري هستند؟
دكتر مهرور: برخي خانواده‌ها ابتلاي كودك خود به سرطان را يك شكست و نقطه ضعف مي‌دانند و سعي مي‌كنند آن را از سايرين پنهان كنند، در حالي كه هرچند در ابتلا به سرطان، ژنتيك عامل مهمي است اما هميشه كودك، سرطان را از والدين نمي‌گيرد
ژنتيك و عوامل محيطي از مهم‌ترين علل ابتلا به سرطان تعريف مي‌شود كه در سرطانهاي بزرگسالان عامل محيط بر عامل ژنتيك غالب است و در سرطانهاي اطفال عامل ژنتيك بر محيط غلبه مي‌كند. اما با وجود اين در سرطانهاي كودكان نيز اگر عوامل ايجادكننده سرطان كنترل نشود امكان ابتلا بيشتر مي‌شود.
به عوامل ايجادكننده سرطان اشاره مي‌كنيد؟
استفاده از مواد داراي پرزرواتيو (مواد نگهدارنده)، قرار گرفتن در معرض سموم، استفاده از مواد صناعي و سرب‌دار، زندگي در مناطقي كه زير فشار قوي برق هستند، هواي آلوده و استفاده از مواد اشعه‌دار مي‌تواند عامل ايجادكننده سرطان‌ها تعريف شود. پس اگر خانواده‌ها از قرار گرفتن در معرض اين عوامل خودداري كنند به همان اندازه از سرطان‌ها پيشگيري كرده‌اند.
در سرطانهاي كودكان كه براساس گفته شما تا حد زيادي قابل درمان هستند، امكان عود بيماري چقدر وجود دارد؟
بعد از درمان قطعي، كودك مبتلا به سرطان، بايد تا حدود 7 ـ 6 سال تحت نظر باشد. هر سالي كه از درمان او مي‌گذرد، امكان عود بيماري نيز كمتر مي‌شود، به شكلي كه بعد از گذشت 5 سال از درمان، اگر بيماري عود نكند، امكان عود صفر مي‌شود.
عنوان مي‌شود كودكاني كه به سرطان مبتلا شده و تحت شيمي درماني قرار مي‌گيرند، در بزرگسالي نابارور مي‌شوند، اين موضوع چقدر صحت دارد؟
در بعضي از روش‌هاي درماني ممكن است داروهايي استفاده شود كه سبب ناباروري شود، اما با پيشرفت‌هاي علمي خصوصا با ذخيره اسپرم يا تخمك مي‌توان از اين مساله نيز جلوگيري كرد.
و اگر كودكي به سن بلوغ نرسيده باشد؟
در اين كودكان امكان ناباروي وجود ندارد.
ابتلا به سرطان تا چه سني در گروه سرطانهاي اطفال قرار مي‌گيرد؟
در وزارت بهداشت و اساسنامه موسسه محك ابتلا به سرطان تا 14 سالگي در گروه سرطانهاي اطفال تعريف مي‌شود.
در سرطانهاي بزرگسالان عنوان مي‌شود كه شيوع برخي از انواع سرطان‌ها در برخي از مناطق كشور بيشتر است. آيا اين مساله در سرطانهاي اطفال نيز صادق است؟
خير، از آنجا كه در سرطانهاي اطفال عامل ژنتيك بر عوامل محيطي غالب است، نمي‌توان گفت در برخي از مناطق سرطانهاي اطفال شيوع بيشتري دارد.
باور غلطي در برخي از خانواده‌هاي ايراني وجود دارد كه بيماري را يك انگ مي‌دانند و معمولا سعي مي‌كنند بيماري فرزندانشان را پنهان كنند، آيا درخصوص سرطانهاي كودكان نيز اين مساله در بين خانواده‌ها شايع است؟
متاسفانه بله، در برخي خانواده‌ها اين تصور پيش مي‌آيد كه بيماري فرزندشان نتيجه و بازتاب اعمال بد آنها بوده و بيماري را به مسائل ديگري ربط مي‌دهند و حتي ممكن است بر همين اساس بين والدين اختلاف و مشكلاتي پيش بيايد و حتي ممكن است در روابط خانوادگي جدايي يا طلاق اتفاق بيفتد.
برخي از خانواده‌ها بيماري كودكشان را يك شكست يا نقطه ضعف مي‌دانند و سعي مي‌كنند مساله را از سايرين پنهان كنند، در حالي كه سرطان يك بيماري است و خارج از مفاهيمي چون گناه و جرم ممكن است در هر خانواده‌اي رخ دهد؛ هرچند كه عامل ژنتيك در سرطان اطفال عامل مهمي محسوب مي‌شود، اما ابتلاي كودك به سرطان لزوما ربطي به پدر يا مادرش ندارد، اما متاسفانه اين مسائل در برخي از خانواده‌ها رخ مي‌دهد.
براي جلوگيري از بروز چنين مشكلاتي چه بايد كرد؟
دقيقا به خاطر پيچيدگي‌ها و بروز اين‌گونه مسائل است كه مطرح مي‌شود درمان سرطان نيازمند يك كار گروهي است، به اين معنا كه در گروه درمان يك بيمار سرطاني مددكار، روانشناس، روانپزشك، فيزيوتراپ، كاردرمان و متخصص مربوطه بايد در كنار هم پروسه درمان را انجام دهند، حتي بايد پيگير‌ي‌هايي درخصوص آينده كودك شامل تحصيل و شغل او نيز مورد توجه قرار گيرد، در موسسه محك كه درواقع يك خيريه حمايت از كودكان سرطاني محسوب مي‌شود، خوشبختانه اين خدمات حمايتي و اجتماعي در كنار كارهاي تخصصي درمان وجود دارد.
وقتي كودكي مبتلا به سرطان كه از بيماري‌اش اطلاع دارد، نزد شما بيايد، اولين جمله‌اي كه به او خواهيد گفت، چه خواهد بود؟
به او خواهم گفت به خدا توكل كند، اگر خدا نخواهد، برگي از درخت جدا نخواهد شد.
مستوره برادران‌نصيري / گروه جامعه