قرآن كریم و روایات معصومان(ع) ملاكهاى مهمى را براى انتخاب همسر بیان كرده است. این ملاكها هم باید در مورد مردان باشد و هم درباره زنان، چنین نیست كه تنها زنان باید این صفات و ویژگىها و ملاكها را دارا باشند و مردان از آن مستثنا شوند. در این نوشتار به چند نمونه مىپردازیم.
امام صادق(ع) فرمودند: «انما المرائة قلاده فانظر ماتتقلد؛ زن به منزله گردنبندى است كه به گردن مىافكنى، سپس مراقب باش كه چه چیزى را به گردن مىافكنى.»
1ـ ایمان و دیندارى
متون دینى ما، اولین و مهمترین ملاك در انتخاب همسر را دیندارى معرفى كرده است. قرآن كریم در همین زمینه مىفرماید: «ولا تنكحوا المشركات حتى یومن ولامه مؤمنه خیر من مشركه ولو اعجبتكم و لا تنكحو المشركین حتى یومنوا و لعبد مؤمن خیر من مشرك ولو اعجبكم اولئك یدعون الى النار واللّه یدعو الى الجنه؛ با زنان مشرك تا زمانى كه ایمان نیاوردهاند ازدواج نكنید،اگر چه بخاطر مال یا جمال و مقام (موقعیت)، شما را به شگفتى آورند و زنان خود را به ازدواج مردان مشرك و بتپرست تا ایمان نیاوردهاند در نیاورید اگر چه (مال و زیبایى و موقعیت) آنان شما را به شگفتى آورد (زیرا) آنها شما را به سوى آتش دعوت مىكنند و خداوند شما را دعوت به بهشت و آمرزش مىنماید.»(بقره-221)
كسانى كه درصدد انتخاب همسر هستند باید ایمان و دیندارى را به عنوان شرط اصلى و ضرورى محسوب بدارند و براى یافتن آن كمال سعى و جدیت را به عمل آورند
امام صادق(ع) مىفرماید: «اگر مرد با زنى براى جمال یا مال ازدواج كند به همین امر واگذار مىشود ولى اگر براى دیندار بودن او ازدواج كند خدا مال و جمال را نیز نصیبش مىگرداند.»
و نیز رسول خدا(ص) مىفرماید: «هر كس با زنى براى مالش ازدواج كند خدا او را به همین امر واگذار مىنماید و هر كس كه براى جمالش ازدواج كند به چیزى مىرسد كه از آن كراهت دارد و هر كسى كه براى دیندارى ازدواج كند خداوند هر سه را برایش جمع مىكند.»
از این آیه و روایات بخوبى استفاده مىشود كسانى كه درصدد انتخاب همسر هستند باید ایمان و دیندارى را به عنوان شرط اصلى و ضرورى محسوب بدارند و براى یافتن آن كمال سعى و جدیت را به عمل آورند.
والدین پسر و دختر نیز باید در انتخاب همسر براى فرزندان خود موضوع ایمان و دیانت و تقید به ضوابط و مقررات شریعت را شرط اساسى بدانند و دریافتن چنین فردى به پسر و دخترشان كمك نمایند.
2ـ عقل و هوش
بعد از دیندارى، عقل و زیركى از مهمترین معیار و ملاك یك همسر خوب محسوب مىشود، اداره و تداوم و پیمودن راه راست و حل مشكلات زندگى كار آسانى نیست اگر همسران با هم تفاهم داشته باشند و موقعیت یكدیگر و شرایط و امكانات زندگى را خوب درك كنند، مىتوانند زندگى را بر پایه صحیحى استوار سازند و به انجام وظیفه مشغول باشند.
به علاوه، عقل و هوش زن و شوهر در فرزندان نیز تأثیر دارد. فرزندان خانواده خوش فهم و باهوش، غالبا زیرك مىشوند، و برعكس حماقت و نادانى پدر و مادر نیز در فرزند تأثیر دارد، همسر باهوش و عاقل بهتر مىتواند نسبت به تعلیم و تربیت فرزندانش انجام وظیفه نماید. بارى عقل و درایت یكى از معیارها و ملاكهاى مهم و بسیار با ارزش محسوب مىشود كه به هنگام گزینش همسر باید كاملاً مورد توجه قرار بگیرد.
امام على(ع) مىفرماید: «ایاكم و تزویج الحمقاء فان صحبتها بلاء و ولدها ضیاں با انسان احمق و نافهم ازدواج نكنید زیرا معاشرت با او بلایى است عظیم و فرزندانش نیز ضایع خواهند شد.»
و نیز امام صادق(ع) مىفرماید: «العقل دلیل المؤمن؛ عقل دلیل و راهنماى مؤمن است.» از این روایات بخوبى استفاده مىشود كه عقل و هوش از بزرگترین معیارها و ملاكهایى است كه در انتخاب همسر باید مورد توجه دختر و پسر باشد.
3ـ اخلاق نیك
سومین معیار و ملاك در انتخاب همسر اخلاق حسنه است و این مطلب را مىتوان از قرآن كریم و روایات معصومان(ع) بخوبى استفاده كرد. قرآن كریم مىفرماید: «فانكحوا ما طاب لكم من النساء؛ با زنان پاك ازدواج كنید.»(نسا3)
همچنین رسول خدا(ع) مىفرماید: «اذا جائكم من ترضون خلقه و دینه فزوجوه الا تفعلوه تكن فتنه فى الارض و فساد كبیر؛ اگر كسى به عنوان خواستگارى به نزد شما آمد كه خلق و دینش را مىپسندید با او ازدواج كنید و اگر به این دستور عمل نكنید. فتنه و فساد بزرگى در زمین به وجود خواهد آمد.»
و نیر در روایات دیگر مىفرماید: «زوجها من رجل تقى فانه ان احبها اكرمها و ان ابغضها لم یظلمها؛ دخترت را به ازدواج انسان متقى و پرهیزكار در آور، زیرا اگر دخترت را دوست داشته باشد او را اكرام و احترام مىكند و اگر نسبت به او بغض داشته باشد به او ظلم نمىكند.»
حسین بشار واسطى مىگوید: «به امام رضا(ع) نوشتم، یكى از خویشاوندان از دخترم خواستگارى كرده است اما بد اخلاق است امام(ع) فرمود: «اگر بد اخلاق است دختر به او نده.»
4ـ عفت و پاكدامنی
از جمله ملاكهاى بسیار مهم و ضرورى در انتخاب همسر، عفت و پاكدامنى است. اگر به قرآن كریم و روایات معصومان مراجعه كنیم بخوبى مىفهمیم كه آنان به عفت و پاكدامنى تأكید فراوان مىكردند. بنا بر روایت خداوند متعال مىفرماید: «وقتى اراده كنم كه خیر دنیا و آخرت را براى یك مسلمان جمع كنم قلبى خاشع و زبانى ذاكر و تنى صابر بر بلا به او عطا مىكند و همسرى به او مىدهم كه از نگاه كردن به وى شادمان شود، و آن زن در غیاب شوهر از نفس خودش و مال شوهرش نگهدارى كند.»
همچنین امام صادق(ع) مىفرماید: «كفو بودن در این است كه عفیف باشد و از امكانات اقتصادى نیز برخوردار باشد.
امام صادق(ع) درباره پاكى درونى و منش زنان در سرنوشت و تربیت بهتر و برتر كودكان فرموده است: «طوبى لمن كانت امه عفیفه؛ خوشا به حال كسى كه مادرش پاكدامن باشد.»
5 ـ شرافت خانوادگى
پنجمین ملاك در انتخاب همسر اصالت و شرافت خانوادگى است كه باید مورد توجه قرار بگیرد در همین زمینه قرآن كریم مىفرماید: «والبلد الطیب یخرج نباته باذن ربه والذى خبث لایخرج الا نكدا؛ سرزمین پاكیزه (و شیرین) گیاهش به فرمان پروردگار مىروید، اما سرزمینهاى بد طینت (و شورهزار) جز گیاه ناچیز و بىارزش از آن نمىروید.»(اعراف-58)
همچنین رسول خدا(ص) مىفرماید: «اى مردم از گیاهانى كه بر مزبلهها مىروید اجتناب نمایید، گفته شد: یا رسولاللّه مقصود شما از گیاه و سبزى كه بر مزبله مىروید چیست؟ زن زیبایى كه در خانواده پست و فرومایه پرورش مىیابد.»
بنابراین باید در انتخاب همسر بسیار دقت كرد و از خانواده داراى كرامت و شرافت و اصالت همسر را برگزید. در غیر این صورت آثار منفى رشد و تربیت خانوادگى در آینده زندگى مشترك و نسل آینده تأثیر زیادى برجاى خواهد گذاشت. پیامبر اسلام فرمودند: «وانظر فى اى نصاب تضع ولدك فان العرق دساس؛ بنگر كه فرزند خود را در چه مكانى قرار مىدهى زیرا رگ و ریشه در فرزند اثر مىگذارد.»
و نیز فرمودند: «تزوجوا فى الحجرالصالح، فان العرق دساس؛ با خانوادهاى خوب و شایسته وصلت كنید زیرا خون اثر دارد.»
باید براى گزینش همسر ملاكها و معیارهاى منطقى و درستى در دست داشته باشیم بهترین ملاكها در آیات و قرآن كریم در روایات معصومان(ع) بیان شده است توجه به آنها زمینهساز ازدواجى سالم و هدفمند است این ملاك از سوى خالق هستى و رسولى الهى و اولیاء الهى بیان شده است. آنان با اسرار هستى آشنایند و بهترین راهنمایان زندگى هستند باید دانست كه برخوردارى از هر كدام از این ملاكها نسبى است و وجود تمام ملاكها در یك فرد تقریبا محال به نظر مىرسد.