نوشته: امام الحافظ القرطبى.

 

تصحيح و تعليق: احمد مُرسى.

 

ناشر:.

 

شمار صفحه ها:.

قرطبى، از مفسران بزرگ اهل سنت و پير و مذهب مالك است. دانشمنداني كه به بيوگرافي وي اشاره كرده اند، او را به اوصاف حميده، تبحر در علوم، بويژه تفسير، ستوده اند(31).

زركلي مي نويسد:.

(وى، مردصالح، متعبّد از اهل قرطبه است كه در شرق مينة ابن خصيب (در شمال اسيوط مصر) اقامت گزيد و در همان جا وفات كرد. انسان پارسا و كم مؤنه اي بوده كه با يك لباس در جامعه حضور مي يافته و داراي تأليفات زيادي است... از جمله: التذكرة باحوال الموتي واحوال الآخرة)(32).

كتاب التذكره، در دو مجلّد، در مصر چاپ شده كه بخشي از جلد دوّم آن، درباره حضرت مهدى(عج) است.

مؤلف در جلد دوّم، تحت عنوان: (الخليفة الكائن في آخر الزمان المسمي بالمهدي وعلامة خروجه) رواياتي كه صحابه از رسول خدا(ص) درباره خليفه آخر الزمان و نشانه هاي ظهور او، نقل كرده اند، گرد آورده است.

در بابهاي ديگر، به موضوعاتي به شرح زير اشاره دارد:.

فتنه بين مغرب ومشرق، خروج سفيانى، جريان لشكر كشيها و...

در مورد اين گونه روايات، از قول حافظ ابوالخطاب بن دحيه مي آورد:.

(اين گونه مسائل، از قول پيامبر(ص) مستند موثقي نداشته و از پيامبر(ص) نرسيده است و بيان آن، انسان را از عدالت ساقط مي كند، مگر نقل آن از باب امانت باشد و صحت و سقم به مؤلف برگردد.).

در اين كتاب، تناقضها و ناسازگاريهاي بسياري ديده مي شود. مثلاً آمده: دجّال، در سال سيصد، ظهور مي كند، و مسائل ديگري كه نادرستي آنها آشكار است.

سپس داستان خروج سفياني و خروج (دابّه) را كه حذيفه از قول پيامبر(ص) نقل مي كند، به بوته نقد گذارده و مي نويسد:.

(از اين خبر، بوي جعل استشمام مي شود و مسأله پر از جعليات و اسرائيليات است كه انسان از سياه كردن كاغذ به آن ابي دارد.).

سپس روايات ساختگي و دروغ را كه با عقل و فطرت سالم، ناسازگارند، مشخص مي كند.

باب ديگري گشوده درباره مهدى(عج) و كساني كه زمينه حكومت وي را مهيا مي سازند. در اين باب، رواياتي كه از على(ع)، ثوبان،عبداللّه بن الحارث بن جز الزبيدي از رسول اكرم(ص) نقل شده، گردمي آورد.

در باب ديگر، رواياتي از پيامبر(ص) درباره ويژگيهاي مهدى(عج)، اسم عطايا، درنگ وى، خروج با عيسى(ع)، كشتن دجال و... نقل مي كند.

آن گاه تحت عنوان: (فصل)، روايت (لامهدي اِلاّ عيسى) را نقل مي كند و آن را معارض با روايات ديگر مي داند و در مقام نقد، روايت را از نظر سند، ضعيف مي شمرد و رواياتي كه بيانگر ظهور آن حضرت هستند و وي را از عترت پيامبر(ص) و فرزند زهرا(س) مي دانند،را صحيح، متواتر، نص و مقدّم بر (روايت) لا مهدي الاّ عيسي مي شمارد.

در پايان، اين دو دسته از روايات را به اين گونه خواسته جمع كند:.

 (يحتمل ان يكون قوله عليه الصلاة والسلام، ولا مهدي الا عيسي اي لا مهدي كاملاً معصوماً اِلاّ عيسي وعلي هذا تجتمع الاحاديث ويرتفع التعارض.).

احتمال دارد منظور از روايت: (لا مهدي اِلاّ عيسى)، يعني مهدي كامل و معصوم، جز عيسي نيست. بنابراين، ميان روايات جمع مي شود و تعارض بين روايات برطرف مي گردد.

البته اين جمع از ديدگاه شيعه، پذيرفته نيست و قابل مناقشه است. در بابهاي ديگر، موضوعاتي به شرح زير آمده:.

محل ظهور حضرت مهدى، نشانه هاي خروج مهدى(عج)، بيعت با حضرت در دو مرحله، درگيري و قتل سفيانى، سرزمينهايي كه حضرت به تصرف در مي آورد، چگونگي فتح قسطنطنيه، نشانه هاي خروج دجال، نزول حضرت عيسى(ع)، كشتن دجال، مقدمات قيام قيامت و نشانه هاي آن.

مؤلف، در پايان تحت عنوان: (فصل) نشانه هاي قيامت را از نظر علماء ياد آور شده و نشانه هاي پايان دنيا را بر شمرده است.