اعتياد يكي ازمعضلات بهداشتي ،رواني
واجتماعي بسيار حاد درجهان امروز است اعتياد به داروهاي غيرمجاز ومجاز دردهه اخير
بسيار فراگير است وحاكي ازبروز يك مشكل جدي درسلامت جسمي ،رواني واجتماعي مي باشد.
مبارزه بااعتياد درجهان امروز بر سه روش مبارزه باعرضه وايجاد محدوديت درپيدايي
مواد درجامعه ، درمان معتادان وايجاد مراكز بازپروري ومشاوره ترك اعتياد ودرمان
بيماران ومعتادان به مواد افيوني وهمچنين فعاليت هاي پيشگيري درجهت كاهش تقاضا مي
باشد. اگرچه مبارزه باعرضه مواد بسيار ضروري است كه مي بايست دست پليد توليدكنندگان
،دلالان وسوداگران مرگ را از توزيع آسان مواد قطع كرد ممرومدخل ورود آن به اجتماع
درنطفه خفه كرد لكن با توجه به گستردگي باندها وشبكه هاي توزيع زيرزميني اين تلاش
به تنهايي مشكل سوء مصرف وگرايش به اعتياد رابرطرف نخواهد كرد.مطالعات متعدد نشان
داده اند كه تاوقتي تقاضا براي عرضه مواد زياد باشد عرضه را نمي توان پائين
آوردوازطرفي رويكرد درماني ومداوا بعلت هزينه خيلي بالا ،تلف كردن وقت وانرژي
بسيار وعوارض جانبي جسمي ،روحي واجتماعي بامشكلات فراواني برخوردار است وميزان
موفقيت آن نيز مبهم ونامعلوم است وبه دليل پيچيدگي مشكلات اعتياد ، ساختار درماني
پيچيده اي مورد نياز استتا همه ابعاد زندگي والگوهاي رفتاري افراد مختلف را
دربرگيردمثل درمانگاههاي اختصاصي ،مراكز سم زدايي وبازپروري ،كارگاههاي حرفه اي
وجوامع درماني. اما رويكرد پيشگيري باوجود عمر كوتاه نقش بسزا وچشمگيري درجلوگيري
از اعتياد دارد كه بعد از ارائه چند تعريف مرتبط مفصلا" بدان پرداخته خواهد
شد.
تعريف برخي اصطلاحات
اعتياد :عبارت از وابستگي
به عوامل يا موادي كه تكرار مصرف آنها باكم وكيف مشخص ودرزمان معين ازديدگاه معتاد
ضروري مي نمايد وياوابستگي به مصرف هرماده مخدر وناتواني درترك آن راگويند.
وابستگي: ميل شديد به مصرف
هرماده مخدروتمايل به ادامه آن است تا جائيكه دربسياري ازمواد وابستگي به موادبراي
فرد مهمترين مساله زندگي اش مي شود.
كاهش آسيب : هراقدامي كه موجب تغيير ويا اصلاح رفتار فرد
معتاد شود وخطر وضررفردي،خانوادگي،اقتصادي واجتماعي راكمتر كند.
پيشگيري : جلوگيري ازوقوع يك
اتفاق در ابعاد مختلف، پيشگيري عبارت است از مداخله مثبت وانديشمندانه براي مقابله
باشرايط مضر قبل ازاينكه منجر به اختلال ويا ناتواني شود.
پيشگيري ازاعتياد : به
كارگيري اقداماتي كه مانع ازمبتلا شدن افراد جامعه به مصرف مواد مخدرشود وشامل
اقداماتي كه براي كاهش عواملي كه افراد را درمعرض خطر قرار داده وياافزاش عواملي
كه كه افراد را ازمصرف مواد محافظت كند مي شود.
پيشگيـري :
بحث پيشگيري ازسوء مصرف مواد مخدر درحدود 30 سال است كه ازجايگاه بهتري درامور تحقيقاتي
واجرايي برخودارگشته است.سياستگذاري رسمي درزمينه پيشگيري از اعتياد عملا"
ازسال 1381 به بعدباتدوين برنامه هاي مختلف وبادرگيركردن 12 دستگاه فرهنگي دركشور
آغاز شده وباتخصيص بودجه اين امر پيگيري هاي لازم صورت گرفت وسالانه نيز ميلياردها
ريال صرف آن مي شود.برنامه پيشگيري مخصوصا قبل ازمواجه با مشكل اعتياد وسوء مصرف
مواد به عنوان بهترين شيوه مقابله با آن است واساس آن تعليم وتربيت ، راهنمايي ،
مشورت وارشاد خانواده ها ست واين امور مي بايست بصورت گسترده اعم رسمي وغيررسمي
دراجتماع صورت گيرد.پيشگيري از اعتياد سه مرحله دارد:
الف) پيشگيري اوليه «primary
prevention» ؛ اين
مرحله بيشتر براستفاده ازعوامل بازدارنده اعم از ارشاد فرهنگي ومذهبي، اقدامات
بهداشتي واجرايي موثر تاكيد دارد ومانع آشنايي فرد بامواد مضرر ومخدر باشد.اين
مرحله رابايد اززمان تولد بعلت اثرات ژنيتيكي ومحيطي درخانواده ها آغاز شودوبيشتر
روي افراد عادي وغيرمصرف كننده صورت مي گيرد. مبارزه باقاچاق مواد مخدر واعتيادزا
وزمينه سازي براي عدم دسترسي آسان به مواد مخدر، مراقبت ازفرزندان عدم معاشرت با
دوستان ناباب وارائه آموزشهاي همگاني ازمقدمات پيشگيري اوليه است . مزاياي پيشگيري
اوليه از سوء مصرف مواد مخدر : 1- كاهش ايذر وبيماري هاي خطرناك ديگرمانند سرطان
2-كاهش تحميل هزينه هاي سنگين برفرد ، خانواده هاواجتماع 3- افزايش بازدهي افراد
درمحيط هاي كار، مدرسه وخانه 4- كاهش وقوع جرم ، جنايت وخشونت 5-كاهش خطرات تهديد
كننده نسل بعدي .
ب) پيشگيري ثانويه «Secendray prevention»؛ و يا سطح دوم افرادي را
مورد مخاطب قرار ميدهد كه پس ازمصرف مواد هنوز علائم بيمارگونه نشان نداده اند اما
درمعرض خطر ابتلا به مشكل قراردارند پس هدف آنها درمان وحل مشكل درمراحل اوليه است.دراين
پيشگيري بمحض اطلاع از مورد بايد با انديشديدن چاره هاي لازم وبرنامه ريزي شده
مانع ازتكرار تجربه گرديد شناخت انگيزه فرد درتجربه وسوء استعمال بخوبي پيداگرديده
و به وسيله آن شناخت بهترين شيوه پيشگيري رابراي رفع مشكل انتخاب كرد اين نوع
پيشگيري مشكل تر ازپيشگيري اوليه است.
ج) پيشگيري ثالث « tertiaery prevention» ؛ روي گروههاي متمركز مي كند كه ازمشكلات ناشي از مصرف
مواد مخدر رنج مي برند وتلاش آن دركاهش عوارض وتبعات منفي سوء مصرف تجلي ميكند.
امروزه درجهان معتقدند كه معتاد بيمار است وبايد در درمان اورا كمك كرد لذا مجرم
نمي شمارند ودرقوانين كشورمان معتاد را بيمارمجرم مي دانند كه او را بايد تحت
درمان و مجازات قرار داد ولي ازطرفي معالجه ومجازاتي كه براي اوتعيين شده است نوعي
پيشگيري را دربر مي گيرد كه به آن پيشگيري ثالث مي گويند. پيشگيري ثالث به معناي
بازپروري معتاد و ملازم با آن است صرف بازپروري وسم زدايي براي معتاد كافي نيست
بلكه لازم است اورا با انواع نصايح وتلقينات رواني متقاعد كرد كه با اراده خود ترك
اعتياد كند وسم زاديي گردد . درمان دراين مرحله روندي طولاني است وبا همكاري پزشك
معالج وفعاليت هاي كه مفيد خواهند شد نهفته است كه از اثرات مطلوب بعدي جلو گيري
خواهد كرد . پيشگيري اوليه موثرترين وارزان ترين وسيله ايست كه با آن ميتوان اين
روند نگران كننده را متوقف كرد اين اقدامات پيشگيرانه به همراه اقدامات كاهش
عرضه دررسيدن به اهداف پيشگيري كمك كند
بديهي است كنترل اعتياد نياز به همكاري وهمدلي همه جانبه دستگاهها ، ادارات
ونهادهاي مردمي است وجزء با مشاركت همگاني اين امر مهم ميسر نخواهد بود.
راهكارهاي پيشنهادي براي پيشگيري ازاعتياد:
1- ايجاد امكانات وفراهم كردن بسترهاي
لازم براي دسترسي آسان نوجوانان وجوانان به فعاليت هاي فرهنگي وهنري از طريق مراكز
ونهادهاي بصورت مستمر وبا استفاده از جلوه هاي زيبا پسندانه وترغيب وتشويق هاي
مادي ومعنوي.
2-
اجراي برنامه هاي توانمند سازي
وارائه برنامه هاي آموزشي مدون ومستمربه روحانيون و ائمه جماعت مدارس ومساجد ومسلح
نمودن آنان بااطلاعات وآسيب هاي مربوط به اعتياد ومواد مخدر وتبين اثرات وعوارض
آنان باتوجه به نقش نفوذي وجامعه آماري نسبتا" زياد آنان وباهمكاري دستگاههاي
ذيربط.
3- نظارت بيشتر برمراكز ترك اعتياد
وبازپروري ،با توجه به تبليغات گسترده اين مراكز در مطبوعات و اماكن عمومي با توجه
به اينكه درحال اين مراكز بيشتر جنبه تجاري پيدا كرده است واز رسالت اصلي خودكه
همان بازپروري وارائه آموزش ها وكشف متدهاي علمي متعدد وكارآمد وتاثيرگذار دربين
مخاطبان بيمار ومعتاد وبا نقشي كه در تغيير رفتار اعتيادي ايفا نمايد وگرايش
معتادان را به ترك مواد افزون نمايد راه تجاري در پيش گرفته اند كه علت اصلي آن
عدم نظارت كافي ومداوم ونبود تخصص هاي لازم دراين مراكز است.
4- ترتيبي اتخاذ گردد تادريك يا دو روز
معين تمامي ادارات ، مراكز بهداشتي ، مدارس وصنوف مختلف از طريق بنرها ،پوستر
وجزوات و بروشور هاي آموزشي واطلاعاتي در
خصوص علل گرايش ،عوارض وعواقب مصرف مواد
با آمار وارقام مستند نه به شكل كنوني كه به نصب چند بنر درسطح شهر اكتفا شود بلكه درسطح گسترده وهدايت شده پرداخته شود.
5-
راه اندازي مراكز مشاوره رواني
وبازپروري اختصاصي با همكاري دانشگاهها و مراكزفرهنگي مرتبط بصورت رايگان وعلمي
وكارشناسي شده وانجام كارگاه هاي اموزشي دراين مراكز باحضور ترك كنندگان اعتياد
وفراهم كردن زمينه بازديد هاي دانش آموزان ودانشجويان وارائه بسته هاي آموزشي لازم
به آنها دراين مراكز .
6-
برنامه ريزي مناسب واصولي براي غني
كردن اوقات فراغت نوجوانان وجوانان وتدين اين برنامه با انواع برنامه مفرح وجذاب
،سرگرمي هاي مفيد وايجاد جلسات آموزشي ، انجام گردش هاي علمي وتفريحي ومسافرت هاي
گروهي ،برگذاري مسابقات فرهنگي وهنري مثل تهيه پوستر – مقاله وروزنامه ديواري
درخصوص خطرات وعوارض اعتياد درتمامي مراكز وادارات ومخصوصا مراكز آموزشي چون آموزش
وپرورش بصورت كلان وهمه جانبه به همراه شركت دادن خانواده هاي آنان دراين برنامه
ها.
7-
برگذاري برنامه ها ومراسمات سخنراني
وبا حضور الگوهاي رها يافته ازقيد اعتياد درصدا وسيما و اماكن عمومي بصورت
مستمرووباستفاده ازتجربيات آنها درتفهيم بهتر مطالب براي خانواده ها مخصوصا اقشار آسيب پذير.
8-
توجيه خانواده ها براينكه با زدن
برچسب اعتياد بدون اطمينان براي فرزندان
خود زمينه سوق دادن آنها را بسوي مواد مخدر وتجربه حتي يكبار آنها فراهم نياورند
دراين خصوص بهتر است خانواده ها بجاي انگ زدن مراقبت بيشتري از فرد بعمل آورند
البته آن هم به قدري كه حساسيت فرد را برنه انگيزد تا از پناه بردن فرزندان به
مواد مخدر وساير آسيب هاي اجتماعي جلوگيري گردد.
9-
آموزش وپرورش: باآگاهي
دادن به دانش آموزان ازمضّرات وعواقب سوء مصرف مواد مخدروروان گردانها وهمچنين
مجازاتهاي مربوط به آن دركتب درسي وكمك درسي از بهترين و اساسي ترين وامكان پذير ترين شيوه اطلاع رساني درامر
پيشگيري اوليه اقدام نمايد.برگذاري نشست ها ، كارگاهها وسخنراني هاي آموزشي با
حضور دانش آموزان واولياي آتها حول محور اعتياد ومواد مخدر مخصوصا درمناطقي كه
بيشتر درمعرض آسيب قرار دارند مي تواند تا حدود زيادي گام موثري براطلاع رساني
وپيشگيري از اين مهم باشدوهمچنين آموزش وپروش مي تواند ازطريق اجراي مسابقات
فرهنگي وهنري مثل : اجراي مسابقات متعدد روزنامه نويسي ، مقاله نويسي، عكس ، اجراي
نمايش و..... مدام در يادگيري وبازآموزي مسائل مربوط به اعتياد سهم بسزايي
درپيشگيري داشته باشد.
10-
رسانه ها ومطبوعات جمعي : انتشار
وتبليغ از طريق رسانه ها ومطبوعات با توجه گستردگي جعرافيايي آن وتحت الشعاع قرار
دادن جمعيت كثيري از افراد جامعه درصورتي مفيد واقع خواهد شد كه درسطح وسيع ودرهمه
ابعاد قضايا و مداوم ومستمر به آن پرداخته شود . آگاهي دادن مردم از طريق رسانه
هاي جمعي پسنديده ومطلوب است ولي بايد اين ارشاد دادن وارائه اطلاعات منطبق با
شرايط اجتماعي اقتصادي افراد باشد . برگذاري سيمنار ها ي گوناگون با حضور افراد
صاحب نظر وتبادل ميان آنها وپخش وانعكاس آن درزمان هاي مختلف صورت گيرد . با توجه
به واقع شدن ايران درمسير ترانزيت مواد مخدر ارشاد نوجوانان وجوانان و همچنين
قشرهاي آسيب پذير مخصوصا مناطق مرز نشين توسط تمام رسانه ها دولتي وغير دولتي
اقدام شود .وهمچنين صدا وسيما صرف اخبار كشفيات ودستگيرشده گان را اعلام نكند گاهي
اوقات با آمار وارقام منطقي ومعقول گزارشي ازميزان ترك كننده گان ورها يافتگان از
اين آتش خانمان سوزبا بيان چگونگي ترك وعوامل همكار با زبان خود تارك ارائه دهد
چرا كه در بين برخي از مصرف كنندگان ومردم چنين رواج يافته كه ترك اعتياد وبازپروي
براي معتادان غيرممكن وغير شدني است درحاليكه چنين نيست.
در خاتمه اميدوارم خداون توفيق دهد تاد در
كشورمان عزيزمان ريشه اين بلاي خانمان سوز با همت واحساس وظيفه نمودن آحاد مردم
خشكانده شود.
منابع :
1-
اصول وفلسفه پيشگيري اوليه واستراتژي آن درايران وجهان ، پروين
خسروي (مقاله)
2-
پيشگيري ودرمان اعتياد ، دكتر
عبدالرضا عزيزي ، انتشارات چهارم ، زمستان 1381
3-
پيشگيري از اعتياد ، دبيرخانه شوراي
هماهنگي مبارزه با مواد مخدر استان گيلان ، ارديبهشت 1383
4- سايت اينترنتي ايران سلامت
5- سايت اينترنتي آفتاب
6-
مشاوره سوء مصرف مواد يك رويكرد
فردگرا ، لويس . ك .دانابلويس ، مترجم دكتر گروسي ، دانشگاه علوم پزشكي تبريز.
عبدالعلي آذري
كارشناس آموزش اداره كل
تبليغات اسلامي استان آذربايجانشرقي