اسماعیل منصوری‌لاریجانی گفت: انسان باید تهذیب نفس داشته باشد که آثار مرحوم علامه‌حسن‌زاده آملی را بفهمد بزرگترین مانع بین ما و فهم آثار این علمای بزرگ گناه است.
خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین-عصمت علی آبادی: روزهای نخست مهرماه امسال بود که خبر تلخ رحلت آیت الله حسن حسن زاده آملی در رسانه‌های کشور منتشر شد. آیت الله علامه حسن‌زاده آملی، در سال ۱۳۰۷ شمسی، در یکی از روستاهای لاریجان آمل در استان مازندران متولد شد. در ۶ سالگی خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه آموخت و در سال ۱۳۲۳ شمسی آموختن دروس حوزوی را آغاز کرد. ادبیات عربی و درس‌های مقدماتی را در آمل نزد محمد غروی، عزیزالله طبرسی و دیگران آموخت. آیت‌الله حسن‌زاده در شهریور ۱۳۲۹ شمسی برای ادامه تحصیل، وارد تهران شد. سیداحمد لواسانی، یکی از اساتید او در تهران بود که علامه بخش‌هایی از کتاب‌های شرح لمعه و قوانین الاصول را نزد وی فرا گرفت.
او از جمله فیلسوفان و عارفان شیعی بود که آثار بسیاری در فلسفه، عرفان، ریاضی، نجوم، ادبیات فارسی و عربی از خود به جای گذاشت. همچنین برخی از مهمترین آثار فلسفی و عرفانی، چون اشارات، شفا و شرح فصوص الحکم را تصحیح و بر آنها شرح و حاشیه نوشته است.
در همین خصوص و برای بررسی کارنامه علمی استاد حسن زاده آملی با اسماعیل منصوری‌لاریجانی از شاگردان مرحوم علامه حسن‌زاده آملی و محقق و استاد برجسته علوم اسلامی و عرفان اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
* آثار و تالیفات علامه حسن‌زاده آملی بیشتر به چه موضوعاتی پرداخته و چه ویژگی‌هایی دارد؟
مرحوم علامه حسن‌زاده آملی ۱۹۰ کتاب در حوزه عرفان، فلسفه، نجوم، ریاضی، تفسیر، اخلاق و در نه رشته تالیفات دارند که مهمترین ویژگی همه آثار حضرت استاد این است که آبشخور اندیشه ایشان معارف قرآن است. ایشان معتقد بودند، اگر انسان سیر و سلوک کرده و به باطن قرآن راه پیدا کند می‌تواند همواره از تازه‌های فلسفی، عرفانی، کلامی، تفسیری و اخلاقی و کشف شهود آن حتی در حوزه علوم طبیعی بهره‌مند شود برای اینکه همه جهان آفرینش و همه انسان‌ها نسخه‌ای از صحیفه نورانی قرآن کریم هستند.
امیرمومنان امام علی (ع) می‌فرمودند که با ما اهل‌بیت (ع) در منزل‌ها و لایه‌های پنهان قرآن سفر کنید. مرحوم علامه حسن‌زاده آملی می‌فرمودند هرکس با ولایت مأنوس شود و حقیقت آنها را درک کند و با آنها در بواطن قرآن سفر کند قرآن حجاب‌های باطنی خود را برای او کنار می‌زند، معانی آیات قرآن بر انسان سالک مکشوف می‌شود.
حضرت استاد بستر همه علوم خود را در قرآن قرار داده بودند، خواندن علوم قرآنی خوب اما مقدمات است شرط اصلی این است که در منزل‌های قرآن سفر کنید این سفر هم با اهل بیت (ع) ممکن است.
علامه حسن‌زاده آملی در آثار خود همواره قرآن و ولایت را به هم گره می‌زدند و می‌فرمودند تا زمانی که انسان سلوک نکند از مفاهیم و باطن ثقل اکبر یعنی قرآن و ثقل اصغر یعنی ولایت بی‌خبر خواهد بود؛ بنابراین انسان باید سلوک کند که به حقیقت هر دو دست یابد. در همه آثار ایشان بواطن معارف قرآنی مشاهده می‌شود.
*مطالعه آثار و تالیفات ایشان تا چه میزان می‌تواند راهگشای رشد اندیشه‌های علمی و معرفتی طلاب و عموم مردم شود؟
یکی از ویژگی‌های حضرت استاد این است که فلسفه را در بستر قرآن جای داده است و فلسفه و عرفان را در بستر اخلاقی بیان کرده است. لسان عمومی ایشان در بیان معارف فلسفی و اخلاقی زبان اخلاق است. از مرحوم علامه حسن‌زاده آملی درباره جایگاه فلسفه برای فرهنگ عموم مردم سوال کردند ایشان فرمودند که ما همه برای ابدیت خلق شدیم و باید برای ابدیت خود تلاش کنیم و توشه برداریم، در این عرصه فلسفه، برهان، عرفان، کلام و قرآن هر کدام به نوعی ما را کمک می‌کنند و همه مراتب تعالی انسان را فراهم می‌کنند و هیچ تعارضی با هم ندارند؛ لذا این دیدگاه که بین علوم مختلف نزاع وجود دارد یک دیدگاه بی حاصل و بی‌منطق است که مبنای عقلی و منطقی ندارد.
در ساحت منظومه فکری حضرت استاد همه علوم با هم در آشتی هستند شیمی، ریاضی، علوم پزشکی و سایر علوم هر کدام یک مأموریتی دارند که همه در ساحت علوم قرآنی و معرفت ربانی جاری هستند. عالم ربانی کسی است که همه این علوم و مأموریت آنها را بشناسد و بداند هیچ تضادی بین آنها نیست. بر همین اساس رهبر معظم انقلاب ایشان را عالم ربانی و سالک توحیدی خطاب کردند که تعبیر بسیار دقیقی است.
*بهترین کتاب و اثر ایشان کدام است که خود هم آن را به دیگران توصیه کرده باشند؟
همه کتاب‌های حضرت استاد یکی از دیگری بهتر هستند به خصوص برای هم‌مسلکی‌های خود ایشان؛ در رشته فلسفه دروس اسرار و اشارات و تمهیدات ایشان بسیار روان و خوب است، برای عموم مردم «رساله لقاء الله» و «ذکر و ذاکر و مذکور و نور علی نور»، منشور سلوکی است که عموم مردم به خصوص جوانان می‌توانند با مطالعه آنها کار تربیت نفسانی خود را آغاز کنند و سبب تهذیب نفس خود شوند. بیشتر ما انسان‌ها گرفتار برخی رذائل اخلاقی نظیر تکبر، جاه‌طلبی، بخل، حسادت هستیم بهترین دارو این است که انسان سلوک کند که مطالعه کتب و آثار استاد هم می‌تواند برای ما مؤثر باشد.
*توصیه شما به طلاب و اندیشمندان درباره آثار و تالیفات مرحوم آیت الله حسن‌زاده آملی چیست؟
توصیه من این است که بزرگان، اندیشمندان و شاگردان ایشان کسانی که به معارف قرآنی علاقه‌مند هستند و می‌خواهند که تمدن‌سازی کنند بدانند که یکی از بهترین ذخایر آثار بزرگانی نظیر علامه طباطبایی، ملاصدرا و در عصر ما هم ۱۹۰ اثر مرحوم آیت‌الله علامه حسن‌زاده آملی می‌تواند مبنای یک جنبش و حرکت عمومی و تمدن‌ساز در جامعه شود.
رسانه‌ها صرفاً به خبر اکتفا نکنند از کارشناسان و فرهیختگان حوزوی و دانشگاهی برای معرفی محتوا و ویژگی‌های آثار فلسفی و عرفانی ایشان استفاده کنند. این نکته بسیار مهمی است که ایشان فلسفه را اجتماعی و در بستر اخلاقی معنا کردند چراکه اگر لسان اخلاقی باشد در بیان آموزه‌های عرفانی و فلسفی بر روی مردم بسیار اثرگذار می‌شود.
سعی کنیم با روش‌های علمی و فقهی از ظرفیت‌های حوزوی، دانشگاهی و همه رسانه‌ها برای معرفی آثار مرحوم حسن‌زاده آملی استفاده کنیم چراکه جوانان ما بسیار به این مباحث علاقمند هستند. نگذاریم غبار غربت بر چهره آثار این بزرگان بنشیند که به ضرر ما خواهد بود. جنبش تمدن سازی کشور را با مطالعه آثار ایشان و عمل به آن ایجاد کنیم.
*آیا عمده آثار آیت الله حسن زاده آملی برای مخاطبان قابل فهم است؟
بزرگانی مثل علامه حسن‌زاده، امام راحل (ره) علامه طباطبایی (ره) آثار بسیار نفیسی دارند که انسان باید در ابتدا خود ذوق و شوق مطالعه آثار آنها را داشته باشد. انسان باید یک دوره اربعین جهت تهذیب نفس داشته باشد که بتواند قدرت فهم آثار آنها را پیدا کند بزرگترین مانع بین ما و فهم آثار این علمای بزرگ گناه است. گناه صرفاً فردی، غیبت یا تهمت نیست گاهی غفلت هم گناه است، عدم معرفی استادان خوب مثل حسن‌زاده آملی گناه است همچنین بد معرفی کردن آنها یا آثار ایشان یا سایر بزرگان گناه علمی است مراقب باشیم گرفتار گناه علمی نشویم.