وجود رسول اکرم (ص) سرشار از فضیلت‌های انسانی و صفت‌های پسندیده و سیر و سلوکی پایدار بود که از بزرگی، اصالت و خوی ناب حضرت حکایت می‌کرد. پیامبر (ص) آراسته به سجایای نکوی اخلاقی بود، به همین دلیل خداوند او را در قرآن بدین صفت توصیف فرمودند: «وإِنَّک لَعَلی خُلُقٍ عَظیم.»
حضرت محمد (ص) برجسته‌ترین نمونه کمال انسانی و شایسته‌ترین الگوی مسلمانان است و از این رهگذر، خداوند به ما فرمان داده است که از ایشان پیروی کنیم و برای دستیابی به رضوان الهی، به آموزه‌های آن حضرت عمل کنیم. در این باره خداوند می‌فرماید: "لَقَد کانَ لَکُم فی رَسولِ اللّه اُسْوَةٌ حَسَنةٌ لِمَنْ کان یَرْجُواللّه وَ الیومَ الآخِرَ و ذَکَرَللّه کَثیرا. (سوره احزاب، آیه ۲۱) برای کسانی که به خدا و روز قیامت امیدوارند و خدا را زیاد یاد می‌کنند، رسول خدا بهترین الگو است. " این آیه، قوی‌ترین دلیل و بزرگ‌ترین گواه بر این است که رسول خدا(ص) از شایسته‌ترین اخلاق و پسنده‌ترین فضیلت‌های انسانی بهرهمند بوده است.
به گزارش ایسنا، امروز سالروز رحلت پیامبر مهربانی است؛ پیامبری که آزادی، عزت، شرافت و بهترین‌ها را برای بشریت به ارمغان آورد و مکتبی را بنا نهاد که هر روز در سراسر جهان بر پیروان آن افزوده می‌شود و معنای واقعی دین اسلام و مفاهیمی که در آن وجود دارد امروز بعد از ۱۴۰۰ سال برای آزادگان جهان روشن‌تر می‌شود.
شایسته‌ترین الگو
پیامبر اعظم(ص) به دلیل بهره‌مندی از «خُلقٍ عَظیم» (سوره قلم، آیه ۴) و «رَحمَةٌ لِلعَالَمین» (سوره انبیا، آیه ۱۰۷)، نمونه و الگوی مکارم اخلاقی برای تمام انسان‌ها در تمام دوران‌ها هستند. آن حضرت به عنوان بهترین و کامل‌ترین اسوه راستین بشریت، نسبت به تمام مردم بسیار دلسوز، صمیمی و مهربان بودند. در راستای متخلق بودن به اخلاق و کردار کریمانه بود که حضرت در طول ۲۳ سال نبوت توانست، دل‌های گمراه بسیاری را شیفته مکتب اسلام کند.
در بیان عظمت پیامبر اکرم(ص) می‌توان گفت که خداوند برای تکریم و تجلیل مقام آن حضرت، در قرآن با لقب‌های بی‌همتایی، مانند؛ «یا ایّها الرَّسول» و «یا ایّها النَّبی»، از ایشان یاد می‌کند.
همچنین، جایگاه، عظمت و بزرگواری پیامبر اکرم(ص)، بدان حد بوده است که خداوند به وجود گرامی او چنین سوگند یاد می‌کند: «لَعَمْرُکَ إِنَّهُمْ لَفی سَکْرَتِهِمْ یَعْمَهُونَ»؛ به جانت سوگند که اینها در مستی خود سرگردانند.
علاوه بر آن، قرآن کریم، رسول گرامی اسلام (ص) را به عنوان اسوه‌ای نیکو یاد نموده است که همگان باید به آن حضرت تأسی کنند؛ «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»؛ به یقین برای شما، در زندگی رسول خدا الگوی نیکویی است. همچنین خداوند درباره حضرت می‌فرماید: «وَإِنَّکَ لَعَلی خُلُق عَظِیم»؛ به یقین تو اخلاق عظیم و بزرگی داری.
امروزه یکی ازغفلت‌های عظیم بشر این است که به رسول گرامی اسلام(ص) به عنوان یک آیینه نگاه نشد. پیامبر(ص) آیینه تمام نمای اسلام هستند. یکی از اساسی‌ترین ویژگی‌های خاتم الانبیاء(ص)، خلق عظیم ایشان است که خداوند آن را به عظیم وصف می‌کند و عظیم به این تعبیر می‌شود که چیزی بزرگتر و برتر از آن نیست. لذا باید عملاً جامعه‌ای به عنوان یک جامعه نمونه و الگو وجود داشته باشد که خداوند آن را به بشر ارائه دهد و آن را الگویی برای تمام زندگی بشر قرار دهد.
خداوند در آیه‌ای دیگر درباره یکی دیگر از ویژگی‌های اخلاقی پیامبر (ص) می‌فرماید : «وَ أَطِیعُواْ اللّهَ والرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»؛ و از خدا و رسول اطاعت کنید، باشد که مورد رحمت قرار گیرید. اگر کسی به دنبال نمونه عینی و عملی قرآن است، اخلاق آن حضرت را بررسی کند، تا دریابد که چگونه قرآن در اخلاق، بینش، منش و سیره آن حضرت تبلور یافته است.
امام صادق(ع) در بیان اهمیت الگوگیری از پیامبراکرم(ص) فرمودند: «اِنّی لاَکْرَهُ لِلرَّجُلِ اَنْ یَمُوتَ وَقَدْ بَقِیَتْ عَلَیْهِ خَلَّةٌ مِنْ خِلالِ رَسُولِ اللّه لَمْ یَأْتِها» (صدوق، ۱۴۰۴ ق، ج ۳، ص ۴۶۷)؛ دوست ندارم مسلمانی بمیرد، مگر اینکه تمام آداب و سنت‌های رسول خدا(ص)، را [اگر چه یکبار] انجام دهد.
تواضع و فروتنی
تواضع و فروتنی، یکی از مهمترین و برترین صفات پسندیده انسانی است. تواضع آن است که انسان در مقایسه با دیگران خود را برتر و بزرگتر نداند.
قرآن درباره گشاده‌رویی پیامبر اکرم(ص) می فرماید: «به خاطر رحمت الهی بود که برای مردم نرم شدی و اگر تندخو و سخت دل بودی، از دور تو پراکنده می شدند [۱۹] » (محدثی، ۱۳۸۵، ص ۴۳).
سیره عملی و احادیث پیامبر اعظم (ص) سرشار از تواضع و فروتنی و دوری از تکبر و خود بزرگ بینی است. آن حضرت با آنکه خود از هر کاری که موجب تکبر شود، دوری می‌کردند، پیروان خویش را هم از آن بر حذر می‌داشت و می‌فرمود: «هرکس با تکبر و خودخواهی بر روی زمین راه برود، زمین و آنچه در زیر آنست و آنچه بر روی آنست، او را لعن و نفرین نمایند» (صدوق، ۱۴۰۵ ق، ص ۶۲۷).
حسن معاشرت
در بین جوامع مختلف افراد هنگام ارتباط و روبه رو شدن با یکدیگر از کلمات و رفتارهای متفاوتی استفاده می‌کنند. در آیین مقدس اسلام نیز روی برخورد نیکو تأکید زیادی شده و به تحیت- که همان سلام است- هنگام برخورد با یکدیگر سفارش شده است.
رسول گرامی اسلام (ص) در برخورد با همه مردم، طوری رفتار می‌کردند که شخصیت و احترام افراد مراعات شود و کسی تحقیر نگردد و یا مورد تمسخر واقع نشود.
از جریر روایت شده است که وقتی کسی بر پیامبر(ص) وارد می شد، آن حضرت او را در بهترین جای منزل سکونت می‌داد، به گونه‌ای که وقتی مهمانی وارد منزل آن حضرت شد و به دلیل نبودن جا، در مکانی بدون فرش نشست، آن حضرت لباس خود را به عنوان زیرانداز او قرار داد. یحیی بن یعمر روایت کرده است: وقتی جریر به خانه پیامبر، که مملوّ از جمعیت بود، وارد شد و به دلیل نبود جا در بیرون خانه نشست، پیامبر(ص) به او اشاره کرد، لباس مبارکش را در حالی که پیچیده بود، به او داد تا بر روی آن بنشیند، ولی جریر نیز رعایت ادب نمود و به جای آنکه بر روی لباس پیامبر بنشیند، آن را گرفت و به صورت و قلب خودش کشید (اصبهانی، ۱۹۹۸، ج ۱، ص ۸۷.)