سرقت يكي از قديمي‌ترين جرايمي است كه در جوامع انساني وجود داشته است .
از تخم‌مرغ دزدي تا شتر دزدي
جام جم آنلاين: سرقت يكي از جرايمي است كه ارتكاب آن در جامعه آمار قابل توجهي را به خود اختصاص داده است و شايد به همين دليل است كه در هر روز كه صفحه حوادث روزنامه‌ها را ورق مي‌زنيم با انواع و اقسام سرقت‌ها و سبك‌هاي جديد براي ربودن اموال مردم مواجه مي‌شويم كه در همين اطراف ما به وقوع مي‌پيوندد و ما از آنها بي‌خبريم، مثلا همين چند روز پيش بود كه خبري درباره «دزدي براي دريافت مژدگاني» منتشر شد.
متهمان اين پرونده اعتراف كردند كه در طول روز در خيابان‌هاي تهران با خودرو يا موتورسيكلت مي‌گشتيم و چون مي‌دانستيم كه مردم معمولا مدارك و پول‌هايشان را در داشبورد يا در صندوق عقب خودرو مي‌گذارند، دست به سرقت از خودروهاي پارك شده در كنار خيابان مي‌زديم. بعد از هر سرقت، پول‌هاي نقد را برمي‌داشتيم و اگر شماره تلفن مالباخته را بين مداركش پيدا مي‌كرديم، با او تماس مي‌گرفتيم و مدعي مي‌شديم كه مداركش را پيدا كرده‌ايم و حاضريم در ازاي دريافت مژدگاني، آنها را پس دهيم و با اين طريق مبالغي از 200 هزار تومان تا يك ميليون تومان از مالباخته‌ها دريافت مي‌كرديم.
جالب اينجاست كه اكثر سارقان معمولا در يك سبك خاص مهارت دارند و معمولا به صورت سريالي و حرفه‌اي به اين گونه جرايم دست مي‌زنند و نمي‌شود ادعا كرد كه از سر ناچاري و فقط براي همين يك بار به اين كار دست زده‌اند، مثلا همين چندي پيش سارقان فرشهاي نفيس كه پس از اطمينان از خالي بودن خانه‌هاي ويلايي وارد خانه افراد مي‌شدند و فرشهاي نفيس را سرقت مي‌كردند در يزد دستگير شدند يا در مورد ديگري دزد سريالي آرايشگاه‌هاي زنانه كه گوشي و وجوه نقد مشتريان را مي‌دزديد دستگير شد.
همان طور كه مشاهده مي‌كنيد متاسفانه تنوع سرقت‌ها در جامعه ما بسيار زياد است و شايد نخستين سوالي كه براي هركس در اين خصوص پيش مي‌آيد سوال از چرايي اين ماجراست؟
يكي از قديمي‌ترين جرايمي كه شايد از همان پيدايش مفهوم مالكيت در جوامع بشري ارتكاب مي‌يافته و معمولا مجازات‌هاي سختي هم براي مرتكبان آن در نظر گرفته مي‌شده است، جرم سرقت است.
امروزه در اكثر كشورهاي جهان، جرم سرقت به دليل تنوع و گوناگوني آن به انواع مختلفي كه هر يك شرايط خاص و مجازات مخصوص به خود را دارد، تفكيك شده است براي مثال: سرقت ساده، سرقت مسلحانه، سرقت كودكان و... شايد بتوان دليل اين كثرت را سادگي عمل سرقت نسبت به ديگر جرايم مثل كلاهبرداري دانست و ديگر اين كه سود و منفعت آن به نحوي تپل مپل و زود بازده است. به عنوان مثال شخص بلافاصله پس از سرقت، مال را در اختيار دارد و مي‌تواند به هر طريقي آن را استفاده كند. به هر حال با تمام اين تفاسير وظيفه حقوقدانان و قانونگذاران و مجريان اين است كه تمهيداتي بينديشند كه از اموال مردم به نحو احسن پاسداري و محافظت شود و با برخورد قاطع از به وقوع پيوستن ضرب‌المثل تخم‌مرغ دزد شتر دزد مي‌شود جلوگيري كنند.
اجرا نشدن حد سرقت
اكثر مردم هنگامي كه آمار بالاي سرقت در جامعه را مشاهده مي‌كنند اين سوال را با خود تكرار مي‌كنند كه چرا حد سرقت در جامعه اسلامي اجرا نمي‌شود؟ به عبارتي چرا انگشتان دست سارق را قطع نمي‌كنند تا درس عبرتي براي ديگران باشد؟
شايد بتوان در كشور ما سرقت‌ها را به 2 دسته كلي تقسيم كرد: 1ـ سرقت حدي 2ـ سرقت تعزيري و بايد اين مطلب را افزود كه مجازات قطع انگشتان دست فقط در مورد سرقت حدي قابل اعمال است. ناگفته نماند كه وقتي مي‌گوييم قطع انگشتان يعني 4 انگشت دست راست به استثناي انگشت شست و كف دست. البته در صورت تكرار اين نوع از سرقت، بايد پاي چپ سارق را از پايين برآمدگي به نحوي كه نصف قدم و مقداري از محل مسح او باقي بماند قطع كرد.
قانونگذار براي اعمال حد سرقت و اين كه بتوانيم يك سرقت را حدي بناميم، 16 شرط را در ماده 198 قانون مجازات اسلامي بيان كرده است و در صورتي كه هر يك از اين شروط نباشد سرقت حدي نيست و بايد در ديگر جرايم و مجازات‌ها آن عمل را جاي داد. برخي از اين شروط از اين قرار است:
1 ـ سارق با تهديد و اجبار وادار به سرقت نشود.
2 ـ سارق بداند كه مال، متعلق به غير است.
3 ـ صاحب مال، مال را در حرز قرار داده باشد (حرز عبارت است از محل نگهداري مال به منظور حفظ از دستبرد.) براي مثال مي‌توان از جعبه، صندوق، مغازه، خانه و... نام برد كه در شرايطي به عنوان حرز محسوب مي‌شوند ولي ناگفته نماند براي تحقق سرقت حدي، حتما بايد حرز متناسب با مال انتخاب شود مثلا نمي‌توان يك كالاي باارزشي را در حياط خانه‌اي كه افراد به راحتي وارد آن مي‌شوند نگهداري كرد. همچنين بايد به اين نكته توجه داشت كه اين تناسب حرز را عرف تشخيص مي‌دهد.
نكته: يكي از قديمي‌ترين جرايمي كه شايد از همان پيدايش مفهوم مالكيت در جوامع بشري ارتكاب مي‌يافته و معمولا مجازات‌هاي سختي هم براي مرتكبان آن در نظر گرفته مي‌شده است، جرم سرقت است
4 ـ سارق مضطر نباشد.
5 ـ سارق پدر صاحب مال نباشد.
6 ـ سرقت در سال قحطي صورت نگرفته باشد.
7 ـ مال مسروق در حرز متناسب نگهداري شود و... معمولا جمع اين شرايط در يك مورد خاص كمتر اتفاق مي‌افتد و دليل اجرا نشدن اين نوع از حد نيز همين مورد است.
دزد شبرو
يك نكته‌اي كه در قانون مجازات به چشم مي‌خورد تفاوت بين دزد شب و دزد روز است. طبق قانون اگر كسي شب به دزدي برود با كسي كه صبح به دزدي رفته فرق مي‌كند همچنين تعداد سارقان نيز مورد توجه قانونگذار است و به مجازات سارقان مي‌افزايد. بر طبق قانون اگر سارق شب به دزدي بيايد به حبس از 6 ماه تا 3 سال محكوم مي‌شود و بايد تا 74 ضربه شلاق را نيز تحمل كند همچنين اگر سارقان 2 نفر يا بيشتر باشند نيز به همين مجازات محكوم مي‌شوند و در اين خصوص فرقي نمي‌كند كه شب به دزدي بروند يا صبح. اما اگر آقا دزده تك و تنها زير آفتاب سوزان به سرقت رفت و گير افتاد، مجازاتش فقط از 3 ماه تا 2 سال و تا 74 ضربه شلاق است.
مال خودمه
شايد هنگامي كه بحث سرقت پيش مي‌آيد يكي از سوالاتي كه ذهن افراد را به خود مشغول مي‌كند اين است كه اگر شخصي اموال ما را سرقت كرد يا به ما مديون بود، آيا مي‌توانيم شخصا وارد عمل شويم و به عنوان مثال به اندازه‌اي كه از ما سرقت شده يا طلبكار هستيم از اموال طرف مقابل برداريم؟ و آيا در اين موارد مشمول قواعد سرقت نمي‌شويم؟
درخصوص اين پرسش مباحث گوناگوني بين فقيهان و حقوقدانان مطرح بوده كه در اين بين اختلاف‌نظرهايي نيز به چشم مي‌خورد، اما در پاسخ به اين سوال بايد به نوعي تفكيك قائل شويم، در مواردي كه شخص مال خويش را برمي‌دارد به هيچ وجه عنوان سرقت قابل انتصاب نيست چون همان طور كه گفتيم بايد مالي كه دزديده مي‌شود متعلق به شخص ديگري باشد مثل وقتي كه موتور شخصي را مي‌دزدند يا به هر نحو از او مي‌گيرند و پس از آن، خود آن شخص اقدام مي‌كند و موتور خويش را از خانه ديگري برمي‌دارد، پس در اين صورت به هيچ عنوان مرتكب جرم سرقت نشده است، چون موتور خود را برداشته است.
البته ناگفته نماند كه شايد بتوان در اين موارد شخص را به جرم ورود غيرقانوني به منزل ديگري مورد بازخواست قرار داد، اما گاهي اوقات جريان فرق مي‌كند مثلا شما 3 ميليون از شخصي طلب داريد و او به حرف شما گوش نمي‌دهد و طلبش را پرداخت نمي‌كند و شما هم مي‌رويد به اندازه 3 ميليون از خانه يا مغازه طرف مقابل جنس يا پول بر مي‌داريد، به اين جريان در فقه اسلامي (تقاص) گويند و فقها معتقدند كه تقاص به لحاظ كيفري جرم نيست و نمي‌شود شخص را مجازات كرد پس در واقع از لحاظ فقهي و شرعي مشكلي ندارد پس سرقت محسوب مي‌شود.
در اين خصوص بايد افزود كه يك راي در ديوان عالي كشور صادر شده است كه اين عمل را جرم ندانسته و شخص را بي‌گناه اعلام كرده است، اما توصيه بر اين است كه تا حد امكان از اين كار خودداري كنيد چون در اين صورت نظم جامعه بر هم مي‌ريزد و از آن پس هر كس خود وارد عمل مي‌شود و هرج و مرج و درگيري افزوده مي‌شود، پس بهتر است در اين مواقع نيز از طريق مراجع صالح قضايي، جريان را پيگيري كنيد.
عاقبت درگيري با سارق
در بعضي از مواقع ممكن است كه صاحب مال، سارق را در حال دزدي مشاهده كند، در اين مواقع بهترين و مناسب‌ترين اقدامي كه مي‌توان انجام داد، چيست؟
اين مورد يكي از مواردي است كه براي بسياري از اشخاص مشكل ساز مي‌شود چون در اين مواقع برخي از صاحبان اموال كه داراي زور بازو هستند به سراغ سارق مي‌روند و از هر چيزي كه دور و بر پيدا مي‌كنند براي زدن سارق استفاده مي‌كنند حال در اين جريانات يا سارق حسابي كتك مي‌خورد يا صاحب مال كبود و سياه مي‌شود. بايد حواستان را جمع كنيد و بدانيد كه اگر سارق را بزنيد و مصدوم كنيد، در صورت شكايت سارق پايتان به دادگاه باز مي‌شود و شما را به عنوان جرم ضرب و شتم بازداشت مي‌كنند و علاوه بر تحمل مجازات، به پرداخت ديه نيز محكوم مي‌شويد.
البته ناگفته نماند كه اگر بتوانيد اثبات كنيد كه در حال دفاع مشروع بوده‌ايد، مي‌توانيد از زير بار مجازات فرار كنيد ولي دفاع مشروع هم شرايط خاص خود را دارد مثلا تناسب دفاع با حمله يكي از شروط است.
به عنوان مثال اگر سارق در حال فرار است شما نمي‌توانيد او را دنبال كنيد و بعد بزنيد يا اگر او با دست خالي به شما حمله مي‌كند، شما نمي‌توانيد از سلاح سرد استفاده كنيد و بعد ادعاي دفاع مشروع كنيد.
به هر حال بهتر است تا حد امكان از درگيري با سارقان بپرهيزيد چون هم خطر جاني دارد هم ممكن است باعث دردسرهاي آتي براي شما بشود و اگر توانستيد او را بگيريد، سريعا با پليس تماس بگيريد و او را تحويل ماموران بدهيد و سپس خودتان مراحل قانوني را طي كنيد.
علي طالبي / جام‌جم