مدرس مركز تخصصی مهدویت گفت: «شیخ مفید» در كتاب «المقنعه» خود به نظام «ولایت فقیه» به عنوان یك نظام الهی اشاره كرده و تمام تلاش‌ خود را برای تحكیم مبانی این نظام الهی به كار برده است.
به گزارش شبكه اجتهاد، شیعه موجودیت خود را از راه‌های عقلی و نقلی به اثبات رسانده است و عالمان و محدثان بزرگ شیعی با شناخت عمیق از آیات قرآن و كلام معصومین (ع) در این راه آثار درخشانی از خود به جای گذاشته‌اند. در حقیقت اسلام از ابتدای ظهورش به دنبال بیان حقانیت خود با استفاده از علم بوده است و در شیعه نیز، امام علی (ع) با ایراد خطابه‌ها و نوشتن نامه‌ها منش و مكتب شیعی را ارائه داد و این اقدام در زمان امامان پس از امیرالمؤمنین هم ادامه یافت تا آنجا كه امام باقر (ع) معنای دیگری به علوم اسلامی داد و امام صادق (ع) نیز فقه شیعی را بنا گذاشت. این رویه تا زمان غیبت كبری ادامه یافت و پس از آن این فقهای شیعی بودند كه راه امامان خود را ادامه دادند و در فقه، كلام و تمامی علوم اسلامی، زبانزد خاص و عام دوران و حتی اعصار بعد از خود شدند. «محمد بن محمد بن نعمان» ملقب به شیخ مفید و معروف به ابن‌المعلم از جمله این عالمان بزرگ دینی است. برای شناخت این دانشمند بزرگ علم كلام، گفت‌گویی با حجت‌الاسلام احد عبداللهی، كارشناس مباحث مهدوی و فارغ‌التحصیل مركز تخصصی مهدویت انجام داده‌ایم و طی این مصاحبه شخصیت شیخ مفید از دیدگاه امام زمان (عج) را مورد كنكاش قرار داده‌ایم.
* شیخ مفید، سرآمد فن مناظره و مباحثه
حجت‌الاسلام عبداللهی در آغاز سخنان خود می‌گوید: بر اساس آنچه از تاریخ به دست ما رسیده است، شیخ مفید از علمای قرن 4 و 5 هجری است. وی در همه فنون و علوم اسلامی از جمله در در فقه، تاریخ و كلام صاحب تألیف بوده است. شیخ طوسی در اوصاف تألیفات ایشان می‌گوید كه شیخ مفید در حدود 200 عنوان كتاب نگارش كرده است.
وی ادامه می‌دهد: شیخ مفید نه تنها میان شیعیان كه در میان تمام دانشمندان از مذاهیب و ادیان مختلف و حتی بین علمای اهل تسنن هم شخصیتی قابل قبول و احترام داشت. «ذهبی» عالم متعصب و شهیر اهل تسنن درباره شیخ مفید می‌گوید: «ایشان تألیفات نو و زیادی دارند.»
وی می‌افزاید: شیخ مفید كه در عصر آل‌بویه می‌زیست، با اهل هر مذهب و عقیده‌ای به مناظره و مباحثه می‌پرداخت و سرآمد فن مناظره و مباحثه بود.
* اعطای عنوان «مفید» به محمد بن نعمان توسط امام زمان (عج)
عبداللهی در باره لقبی كه به این عالم ربانی اعطا شده است، می‌گوید: در مورد بحث عنوان «مفید» كه به او اطلاق شده، موضوعی است كه كم‌تر به آن پرداخته‌اند. خیلی‌ها مطرح می‌كنند كه لقب مفید را «رمانی» و «قاضی عبدالجبار» به او داده‌ند؛ در صورتی ابن شهرآشوب مازندرانی در نقلی عنوان می‌كند كه كه لقب را امام زمان (عج) به شیخ مفید اعطا كرده است. پس می‌توان گفت كه لقب را ولی عصر (عج) داده و «رمانی» و «قاضی عبدالجبار» بعد از گفتن حضرت آن را تكرار كردند.
این كارشناس مباحث مهدوی در ادامه اظهار می‌كند: شخصیت شیخ مفید را باید از دیدگاه توقیعات حضرت مهدی (عج) بررسی كرد. چون شیخ مفید شخصیتی عظیم‌الشأن و جلیل‌القدر بود، در نتیجه باید از دیدگاه فردی بزرگ و برجسته به ویژگی‌ها و ابعاد شخصیتی شیخ مفید پرداخت؛ پس در این باره از توقیعات امام زمان استفاده می‌كنیم.
* عنایت خاص امام زمان (عج) به شیخ مفید
عبداللهی می‌گوید: در یكی از توقیعات كه در 23 ذی‌الحجه 412 هجری قمری به دست شیخ مفید رسید ـ بزرگداشت شیخ مفید نیز به همین دلیل در روز 23 ذی‌الحجه برگزار می‌شود ـ امام زمان (عج) می‌فرماید، «من عبدالله مرابط فی سبیله الی ملهم الحق ودلیله»؛ «نامه‌ای از بنده خدا و آن كسی كه پیوسته در راه او در حركت است و هیچ‌گاه از راه حق منحرف نمی‌شود به كسی كه از حق متعال الهام می‌گیرد.» در ادامه همین نامه، امام زمان (ع) ویژگی‌های اخلاقی و عرفانی شیخ مفید را بیان می‌كند. حضرت می‌نویسد: «بسم‌ الله الرحمن الرحیم. سلام علیك ایها الناصر للحق»؛ «سلام بر تو، ای كسی كه یار حق هستی»؛ «الداعی الی كلمة الصدق»؛ «و پیوسته مردم را به راستی و پیروی از مسیر صحیح و كلمه صدق دعوت می‌كنی» كه در اینجا منظور از «صدق» كه در توقیع شریف آمده، این است كه شیخ مفید كسی است كه مردم را به سوی توحید، قرآن و ولایت دعوت می‌كند.
وی ادامه می‌دهد: حضرت ولی عصر (عج) در فرازهایی دیگر این توقیع به اوصاف تعبدی و معنوی شیخ پرداخته و می‌فرماید: «ما مناجات و راز و نیاز و توجه مخصوص تو نسبت به خدا را دیدیم، خداوند در سایه عنایتی كه در ارتباط با اولیاء و دوستانش به تو مرحمت فرموده از شما حفاظت و نگهداری فرماید و از شر دشمنان و بدخواهان در امان دارد.» و باز حضرت در معرفی شیخ مفید، او را به عنوان دوست واقعی و خالص معرفی می‌كند و می‌فرماید: «ایها الولی المخلص، المجاهد فینا الضالین» یعنی «ای دوست واقعی و خالص ما كه در راه ما با ستمگران و ظالمان مبارزه می‌كنی» كه این فرمایش اشاره‌ای به مبارزات فرهنگی و عقیدتی شیخ مفید دارد.
فارغ‌التحصیل مركز تخصصی مهدویت ادامه می‌دهد: امام زمان (ع) در جایی او را به عنوان «برادر» «للاخ السدید وولی الرشید» معرفی می‌كند.
و در مورد شأن و مقام شیخ مفید همین كلام از امام زمان (عج) كفایت می‌كند كه خداوند را به خاطر نعمت وجود پرفایده شیخ مفید شكر كرده اسن و در این خصوص فرموده‌اند: «فانا نحمدالله الیك الذّی لا اله الا هو»
وی می‌افزاید: امام زمان (عج) شیخ مفید را به عنوان الهام‌گیرنده‌ای از حق و دلیل و راهنمای حق و به عنوان یار وفادار مهدی، مبارزه‌كننده با دشمنان و ظالمان، محرم اسرار و رازدار امام زمان، به عنوان كسی كه مأمور ابلاغ پیام‌های حضرت به مردم است، كسی كه عالمی عامل و با تقوا و با اخلاص و شخصیتی مفید و پرفیض است، معرفی می‌كند.
* تبعید شیخ مفید (ره) به دلیل مباحثات دینی
عبداللهی همچنین در ادامه سخنان خود با اشاره به مجاهدت‌های علمی شیخ مفید در علوم مختلف اسلامی از جمله علم حدیث می‌گوید: شیخ مفید در جایگاه مورخی صادق كه زندگانی ائمه اطهار (ع) را ثبت و ضبط در كتابی جامع و كامل به نام «الارشاد» منتشر كرد. كه بخشی از آن مربوط به زندگی، سیره و مقام امام زمان (عج) است.
وی همچنین در پاسخ به این سؤال كه چه باید كرد تا به مقام شیخ مفید دست یافت، می‌گوید: تلاش‌ها و مجاهدات علمی و عملی برای این منظور لازم است. از دلایل عنایت حضرت مهدی (عج) به شیخ مفید می‌توان به مواردی همچون گذراندن دوران تبعیدها به خاطر دفاع از دین، داشتن قدرت مناظره و مباحثه كه ایشان در بحث‌های علمی در مقابله با تمام فرق و مذاهب اسلامی داشت و همچنین حمایت و نگهبانی بی‌دریغ از دین و اثبات كردن عقاید حقه شیعه اثنی عشری اشاره كرد.
این كارشناس مهدویت تصریح می‌كند: حضرت مهدی (عج) عبارتی دارد كه در آن می‌فرماید: «خداوند از شما محافظت كند» و این به خاطر فعالیت‌های شیخ مفید در پاسداری از دین بیان شده است كه البته به راحتی هم نبوده و شیخ مفید در این میان مشكلاتی هم به جان خریدند.
وی می‌افزاید: در زمان حكومت آل‌بویه كه شیعه بودند، علمای دینی آزادی نسبی برای ابراز عقیده داشتند؛ اما بعد از حكومت عضدالدوله، شیخ مفید چندین بار به خاطر اختلاف و درگیری‌های شیعه و سنی دستگیر و تبعید شد. از جمله «ابن‌اثیر» از مورخان سنی می‌نویسد كه «در سال 393 هجری كه بهاء‌الدوله دیلمی خلیفه عباسی به نام عطاء‌الله را از خلافت خلع كرد و بغداد دست به شورش برداشت. بهاء‌الدوله كه سرلشكر خودش رو به بغداد فرستاد، شیعه و سنی را از اظهار مذهب خودش منع و شیخ مفید را تبعید كرد.» «ابن‌اثیر» در جای دیگری می‌نویسد: «در سال 409 هجری، سلطان‌الدوله پسر بهاء‌الدوله، ابو عبدالله نعمانی را از بغداد تبعید كرد.» هرچند باید تأكید كرد كه خاندان آل‌بویه چون شیعه بودند، آزادی‌هایی را برای بیان عقاید به عالمان مذاهب اسلامی می‌دادند.
* اعلام نظریه ولایت فقیه
حجت‌الاسلام عبداللهی همچنین به نظرات شیخ مفید در خصوص ولایت فقیه اشاره می‌كند و می‌گوید: ضرورت بحث ولایت فقیه از بحث‌های مهم شیخ مفید است كه در مباحث كلامی به آن پرداخته است. البته كلیه فقهای عزام، اجمالاً بر اصل ولایت و نیابت فقیه تأكید داشته‌اند؛ اما درباره بحث حدود و سقور اختیارات آن دارای اختلافات اندك بودند؛ اما در كلیت آن همه اجماع داشتند.
وی تأكید می‌كند: اولین فقیهی كه به نظام ولایت فقیه در كتب فقهی خود به ویژه كتاب «المقنعه» به عنوان یك نظام الهی اشاره می‌كند و تمام تلاش‌های خود را برای تحكیم مبانی و موادی این نظام الهی به كار می‌برد، فقیه بزرگوار و متكلم عظیم‌الشأن مرحوم شیخ مفید است.
وی ادامه می‌دهد: مرحوم شیخ مفید اختیارات ولی فقیه را مطلقه دانسته و در كتاب «امر به معروف و نهی از منكر» بحث ولایت و جواب تصدی فقیه را بر اقامه و اجرای حدود شرع و حتی جهاد با كفار الزامی دانسته است و واجب می‌داند كه باید از فقیه پشتیبانی كرد كه البته بعد از آن برخی از علما این نظریه را تقویت و حمایت كردند.
* اساتید و شاگردان
عبداللهی در خصوص اساتیدی كه شیخ مفید از محضر آنها كسب علم كرده است، می‌گوید: شیخ صدوق از اساتید مشهور وی است و باید عنوان كرد كه اساتید ایشان همه از دانشمندان، فقها، متكلمان و محدثان بزرگ بودند؛ از جمله می‌توان به «جعفر بن محمد غلوی قمی»، «احمد بن محمد بن ولید قمی»، «ابن جنید اسكافی» اشاره كرد. در ضمن باید عنوان كرد كه شیخ مفید اساتید سنی مذهب هم داشته است.
وی در خصوص شاگردانی كه در مكتب شیخ مفید تربیت شده‌اند، بیان می‌كند: شاگردان برجسته‌ای در دامان شیخ مفید پرورش یافتند. تعداد زیادی از دانشمندان كلیه مذاهب در همان دوران و در مدرسه نظامیه بغداد جزو شاگردان شیخ محسوب می‌شدند و از علمای عامه نقل شده كه دانشمندان شیعه و سنی در كلاس درس شیخ مفید حاضر می‌شدند.
وی ادامه می‌دهد: برای معرفی سرآمد شاگردان شیخ كه همگی از مفاخر علمای شیعه و استادان علوم و فنون اسلامی محسوب می‌شوند، می‌توان به «سید مرتضی» (علم‌الهدی) «سید رضی» (گردآورده نهج‌البلاغه) «شیخ طوسی» (شیخ الطائفه) و «ابوالعباس نجاشی» اشاره كرد.
حجت‌الاسلام عبداللهی در پایان سخنان خود مختصری از زندگی‌نامه شیخ مفید را اینگونه بازگو می‌كند: تاریخ وفات شیخ مفید را سال 413 هجری قمری عنوان كرده‌اند. شیخ حدود 77 سال عمر كرد. وی در حدود سال 336 در شمال بغداد، نزدیك شهر دجیل در قریه سویقه ابن قصری در خانواده‌ای اصیل و شیعی به دنیا آمد. در همان اوایل كودكی همراه پدرش برای فراگیری علم و دانش به بغداد رفت. در 5 سالگی برای ایشان از «ابن ابی إلیاس» اجازه روایت گرفتند و وقتی 7 سالش شد از «ابن سماك» نقل روایت كرد. پیش از 12 سالگی از برخی محدثان اخذ روایت می‌كرد و از استادش «شیخ صدوق» قبل از 20 سالگی حدیث شنید. در تاریخ از او به عنوان شخصیتی كه سكاندار حركت تشیع بود، یاد می‌كنند.

منبع: خبرگزاری فارس