نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران با گستره عظيمي از وظايف در حوزه‌هاي مختلف ماموريتي و خدمات انتظامي مواجه مي‌باشد و به سبب تعامل گسترده پليس با مردم در ماموريت‌هاي مختلف، بيشترين تعامل را با مردم دارد و ماموريت‌هاي آن به گونه‌اي است كه همواره در حال توليد و حل مساله است.
پليس بايد بداند در چه مساله‌اي، به چه اطلاعاتي نياز دارد، از كجا بايد دانش لازم را به دست آورد، چگونه از هر اتفاق و اطلاع ظاهرا بي‌ربطي استفاده و تحليل كند و سرنخ‌ها را بيابد و ردگيري كرده تا به حل مساله برسد.
بنابراين مديريت دانش در پليس، به منظور توليد دانش مورد نياز براي حل مسائل موجود و پيشي گرفتن بر مجرمين به عنوان رقباي اصلي پليس، يك ضرورت اجتناب‌ناپذير مي‌باشد. از طرف ديگر، فناوري اطلاعات نقش اساسي در افزايش دقت، سرعت، صحت و اقتدار پليس ايفا مي‌كند و در توليد دانش نيز نقش مهمي را ايفا مي‌كند.
دانش يك سرمايه از نوع غيرمحسوس است كه براي مديريت و توسعه جوامع امروزي جزو ملزومات اصلي است. دانش يك سازمان مركب از دو نوع دانش است. دانش صريح كه مستدل و قابل مستندسازي است و در يك فرآيند رسمي تحصيل مي‌شود و دانش ضمني كه در ذهن افسران صفي و ستادي ذخيره شده و در زمان لازم مورد استفاده آنان قرار مي‌گيرد. دانش سازماني از طريق تعامل اجتماعي ميان دانش ضمني و صريح توسعه مي‌يابد. در عصر اطلاعات سرمايه‌گذاري اصلي جوامع و سازمان‌ها براي دستيابي به اهداف رقابتي در حوزه دانش و تحقيقات است. زيرا پيشرفت دانش اتفاقي نيست و به سرمايه‌گذاري نيازمند است و از آنجا كه پليس بيشترين تعامل را با مردم دارد و ماموريت‌هاي آن به گونه‌اي است كه همواره در حال توليد و حل مساله است. به عنوان مثال، حرفه كارآگاهي بهترين مصداق پژوهش‌گري است. كارآگاه‌ها در هر پرونده با مساله جديدي مواجه مي‌باشند كه تنها راه‌حل آن تحقيق و دانش پژوهي است. آنها بايد بدانند به چه اطلاعاتي نياز دارند؟ از كجا بايد اين دانش را به دست آورند؟ چگونه از هر اتفاقو اطلاع ظاهرا بي‌ربطي استفاده و تحليل كنند؟ و سر نخ‌ها را بيابند؟ و ردگيري كرده تابه حل مساله برسند. بنابراين پليس براي حفظ سرآمدي و پيشگامي در برقراري نظم و امنيت و انجام موثر ماموريت‌ها، به توليد و بهره‌برداري مداوم دانش نياز دارد.
پليس يكي از سازمان‌هايي است كه دانشوري را جزو سياست‌هاي راهبردي خود قرار داده است و نزديك به دو دهه تلاش و پيشرفت، داراي كارنامه‌اي نسبتا موفق در اين زمينه مي‌باشد. هدف اصلي پليس ايجاد يك پليس مقتدر و محبوب است كه توانايي پيش‌بيني رخدادها و تبديل تهديدهاي امنيتي جامعه به فرصت‌هايي براي آسايش مردم را داشته باشد. مديريت دانش در پليس، راهبردها و فرآيندهايي هستند كه قادرند توليد و جريان دانش را به منظور ايجاد و تامين انتظارات سازمان پليس به وجود آورند. امروزه دانش مهم‌ترين دارايي سازمان پليس محسوب مي‌شود، لذا مديريت دانش به منزله چالش كشف دانايي‌هاي پليس و حتي مردم و تبديل آن به يك موضوع اطلاعاتي مي‌باشد، به نحوي كه بتوان آن را در پايگاه‌هاي اطلاعاتي ذخيره كرد، با ديگران مبادله نمود و در فرآيند كارهاي روزمره به كار گرفت.
مديريت دانش در سازمان پليس، موضوع مهمي است، زيرا به مهم‌ترين سرمايه ارزشمند سازماني يعني سرمايه‌هاي فكري مربوط مي‌شود. مديريت دانش با تبديل سرمايه‌هاي انساني به دارايي‌هاي فكري سازمان يافته براي سازمان ايجاد ارزش مي‌كند. مديريت دانش در سازمان پليس مستلزم وجود مديريت آگاه و تاثيرگذار در سازمان است. از عناصر جلو برنده مديريت دانش، فرهنگ سازماني متكي بر خلاقيت و نوآوري است. سازمان پليس براي اين كه بتوانند مديريت دانش را توسعه داده و تقويت كنند، بايد در 5 فعاليت عمده مهارت لازم را كسب كند. اين پنج مهارت عبارتند از :
1. قدرت حل نظام‌مند مساله را پيدا كنند.
2. توانايي كسب تجربه از موفقيت‌هاي ديگران و بكارگيري راهكارهاي نوين را داشته باشند.
3. تجارب قبلي و فعلي را به كار گيرند.
4. خود را با الگوبرداري از سازمان‌هاي پليسي موفق مقايسه نمايند.
5. توانايي انتقال موثر و سريع دانش را در تمام سطوح سازمان را داشته باشند.
هر يك از اين مهارت‌ها نيازمند تفكر ويژه، ابزار و رفتار معيني است كه بايد به هنگام بكارگيري آنها مورد استفاده قرار گيرد. به طور كلي، سيستم‌هاي مديريت دانش بايد به همه افرادي كمك كند كه در فرآيندهاي ادراك، ارزيابي و سازماندهي كار مشاركت دارند. از جمله اين افراد عبارتند از: كاركنان جديد سازمان، فرماندهان، مديران تحليلگران سيستم كه در فرآيندهاي كاري كل سازمان مشاركت مي‌كنند.
فناوري اطلاعات و ارتباطات شيوه انجام ماموريت‌ها و خدمات انتظامي سازمان پليس را متحول ساخته و باعث افزايش سرعت، دقت، صحت و توانمندي پليس در انجام ماموريت‌ها و خدمات انتظامي سازمان پليس گرديده است و نويدبخش تحقق پليس الكترونيك در پليس مي‌باشد. همانگونه كه شاهد هستيم، سيستم‌هاي اطلاعاتي جامع پليس، تاثير قابل توجهي در ماموريت‌ها و خدمات انتظامي پليس داشته است. تحول در حوزه راهنمايي و رانندگي، تحول در صدور گذرنامه، تحول در برخورد با جرايم مشهود، تحول در پليس آگاهي و تحول در نظام وظيفه عمومي تنها بخشي از تحولات سازمان پليس مي‌باشد كه به برخي از آنها اجمالا اشاره مي‌كنيم:
تحول در حوزه راهنمايي و رانندگي در اين حوزه با بهره‌گيري از تجهيزات سخت‌افزاري و سيستم‌هاي اطلاعاتي، بخش عمده‌اي از حضور فيزيكي پليس به حضور مجازي تبديل شده است، ضمن اين كه به لحاظ كنترل نامحسوس و آگاهي رانندگان از اين امر، سعي بر عدم انجام تخلف در رانندگي بيشتر شده است. كاهش آمار تصادفات كه اغلب در اثر عدم رعايت مقررات رانندگي مي‌باشد، خود گواهي بر اين مساله است. برخي از تاثيرات كاربرد فناوري اطلاعات در پليس راهور عبارتند از: - كنترل سرعت خودرو در بزرگراهها بااستفاده از دوربين‌هاي نصب شده در بزرگراهها كه خود مويد كاهش حضور فزيكي پليس است و از طرفي موجب كاهش تخلف توسط رانندگان به لحاظ آگاهي از كنترل الكترونيكي آنان شده است. كاهش تصادفات كه اغلب به دليل انجام تخلف توسط رانندگان است، در سالهاي اخير مويد اين ادعا مي‌باشد.
- توزيع ارائه خدمات خلافي خودرو از طريق دفاتر پليس الكترونيك. درگذشته ارائه اين خدمت در شهرك آزمايش و با اتلاف وقت فراوان رانندگان انجام مي‌شد، در صورتيكه با طراحي سيستم اجراييات، ارائه اين خدمت به صورت توزيع شده در دفاتر پليس الكترونيك و با مراجعه شهروندان به نزديكترين دفتر موجود در محل زندگي‌شان صورت مي‌گيرد كه اولا بخشي از كار تصدي‌گري پليس را كاهش داده و امكان پرداختن به ماموريت اصلي حوزه راهور را فراهم كرده، ثانيا موجب رفاه حال شهروندان و كاهش ترددهاي شهري شده است.
- سيستم تصادفات: ثبت و ضبط دقيق تصادفات در جاده‌هاي كشور و امكان تحليل و ارائه آمار و دلايل عمده تصادفات و ارائه اطلاعات معابر حادثه‌خيز به وزارت راه براي اصلاح مهندسي معابر حادثه‌خيز كه با اقدام مناسب وزارت راه موجب كاهش بخش اعظمي از تصادفات مي‌گردد.
- تحول در صدور گذرنامه. پليس گذرنامه از تعامل مستقيم با مردم به مقدار زيادي دور شد و بخش خدماتي دريافت اطلاعات متقاضيان گذرنامه به دفاتر پليس الكتورنيك محول گرديد. تاثيرات كاربرد فناوري اطلاعات در پليس گذرنامه عبارتند از: - فاصله گرفتن پليس گذرنامه از تعامل مستقيم با مردم.
- انجام خدمات تحويل مدارك و درياف اطلاعات و صدور گذرنامه توسط دفاتر پليس الكترونيك
- پررنگ شدن وظيفه كنترل و نظارت بر امر صدر گذرنامه توسط پليس گذرنامه و واگذاري امور خدماتي توسط دفاتر پليس الكترونيك
- امكان فراهم شدن فرصت براي پليس گذرنامه به منظور پرداختن به فعاليت‌هاي تحقيقاتي مرتط با گذرنامه براساس اطلاعات موجود در سيستم اطلاعات پليس گذرنامه
- امكان تهيه گزارشات تحليلي از روند مراجعات براي صدور گذرنامه
- تحول در برخورد با جرايم مشهود. تغيير رويه عمل و كاهش شديد حضور فيزيكي گشت‌هاي انتظامي بدون هدف و مقصد خاص و در مقابل حضور آنان براساس نياز و اعلام سيستم 110 كه مزاياي زير را به دنبال دارد:
- ابلاغ حضور به گشت‌هاي انتظامي براساس جغرافياي وقوع جرم با اتكا به سيستم اطلاعات جغرافياي متصل به سيستم 110
- حضور گشت‌هاي انتظامي براساس اعلام فوريت‌هاي پليسي 110 كه ضمن ايجاد آرامش در آحاد جامعه، فضا را براي مجرمين ناامن كرده و به آنان اجازه انجام جرم مشهود را نمي‌دهد.
- امكان تشخيص مناطق جرم‌خيز و انجام اقدامات پيشگيرانه براي اين مناطق
- عكس‌العمل به موقع پليس به واسطه تشخيص سريع محل وقوع جرم با استفاده از سيستم اطلاعات جغرافيا و وارد عمل شدن نزديكترين گشت كلانتري، به مجرمين امكان ارتكاب جرم در ملاء عام را نمي‌دهد.
- با ثبت اطلاعات وقوع جرايم در بانك اطلاعاتي سيستم فوريت‌هاي پليسي 110، در صورت استفاده از مدل‌هاي برنامه‌ريزي خطي امكان اختصاص بهينه گشت‌ها و نيروهاي پليس در محل‌هاي جرم‌خيز و محدوده‌هاي زماني وقوع جرم وجود دارد. در اين حالت مساله به اين صورت است كه تعدادي گشت و نيروي پليس وجود دارد كه بايد مناطق خاصي را تحت پوشش قرار دهند. هدف اختصاص گشت‌ها و نيروهاي موجود پليس به مناطق تحت پوشش پليس، به نحوي است كه ميزان تخصيص گشت‌ها و نيروها به مناطق، متناسب با فراواني جرم در آن مناطق باشد و از طرف ديگر حضور پليس در محدوده‌هاي زماني كه فراواني جرم، بيشتر است، نيز بيشتر باشد.
سردار سرتيپ دوم پاسدار مهندس مجيد سلطاني
معاون فناوري اطلاعات و ارتباطات نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران