بايد فروع انديشه را به اصل آن (عقل نظري) برگرداند و اين مهم با ارجاع متشابهات به محكمات صورت مي‏پذيرد و در سايه چنين تفسيري، اجتهاد پويا پديد مي‏آيد.
آنان كه در علم راسخ و مجتهد هستند، محكمات را سايه افكن متشابهات مي‏دانند و بنابر آن، راسخانه فتوا مي‏دهند و مجتهدانه عمل مي‏كنند و سرانجام در انسان‏شناسي به نظريه‏اي صائب مي‏رسند.
عموم مردم در هر قشري دو گروه‏اند: 1. دسته‏اي كه رهبري كارهايشان در بُعد بينش بر عهده متخيّله است. اينها گاهي بي‏باكانه بين حق و باطل، خير و شرّ، زشت و زيبا و خوب و بد تفاوتي نمي‏گذارند و كوشش آنها از روي عرضه و تقاضاست: مردم، خريدار هر نقش و فيلمي كه باشند، اينان برابر با تقاضاي مردم عرضه مي‏كنند؛ خواه به سود معنوي خود ايشان و جامعه باشد يا نباشد. آنها در كارهاي علمي به مقصد نرسيده‏اند و نمي‏رسانند، زيرا متخيّله هرچه خلافش بيشتر باشد، دوخت و دوز و تركيب بندي‏اش بيشتر و نفاق و هنرنمايي منافقانه‏اش افزون‏تر است.
2. عده‏اي متخيّله و واهمه را به رهبري عقل نظر هدايت كرده و نقّاش، نويسنده، مداح يا فيلمسازي درخور شده‏اند: تصوير، نوشته، مدح يا هجو و فيلمشان مليح و مقبول است كه معقول را در لباس محسوس ارائه مي‏دهند.
قواي انديشه و فكر در چنين افرادي به امامت عقل نظر، نماز جماعت برپا كرده‏اند و عقل نظر هم انديشه‏هاي ناب را تنظيم و تحقيق و تدوين مي‏كند، از اين‏رو چنين افرادي حق و باطل را مي‏فهمند و خير و شرّ را يكسان نمي‏دانند.
بسياري از مردم در انديشه‏ها در حدّ ظن زندگي مي‏كنند و اگر انسان درست تفسير شود، هرگز در اين بخش، رهبري فكر را به ظن و گمان نمي‏سپارند و حتماً يقين و علم قطعي را حاكم مي‏كنند.

تفسير انسان به انسان، ص301-302