هر كس كه دندان عقلش را كشيده يا با جراحي درآورده باشد، مي‌داند كه اين دندان‌ها عجب دردسري هستند! آيا تاكنون به علت پيدايش اين دندان‌ها در دهان فكر كرده‌ايد؟
دانشمندان همواره در پي يافتن علت رويش اين دندان‌ها بوده‌اند و اكنون يك پژوهش جديد كه در شماره 27 سپتامبر ژورنال نيچر به چاپ رسيده، نشان مي‌دهد اين دندان‌هاي آزار دهنده فقط به اين خاطر راهشان را از فك ما به بيرون باز كرده‌اند كه ضعفي در يك مكانيسم نموي ما، به آنها اين اجازه را داده است.
دندان‌هاي آسيا عقب‌ترين دندان‌ها در دهان اغلب پستانداران هستند. انسان‌هاي بالغ 12 دندان آسيا دارند؛ يعني در هر طرف فك پايين و بالا، 3دندان آسيا وجود دارد و آخرين دندان در هر يك از اين دسته‌ها، دندان عقل ناميده مي‌شود.
دندان‌هاي آسيا معمولا از جلو به عقب مي‌رويند و به‌نظر مي‌رسد دندان‌هاي عقل آخرين آنها هستند كه در سنين بين 16 تا 24 سالگي ظاهر مي‌شوند. البته ممكن است پيدايش آنها حتي تا سن 30 سالگي هم طول بكشد.
درصورتي كه اين دندان‌ها موجب شلوغ شدن بيش از حد فك شده و ساير دندان‌ها را به هم فشرده كنند، آن وقت است كه نوبت به همان پديده ترسناك دندانپزشكي يعني درآوردن دندان‌هاي عقل مي‌رسد. چيزي كه دانشمندان مي‌پرسند اين است كه چرا برخي از مردم دندان‌هاي عقل بزرگي دارند، در حالي كه بعضي‌هاي ديگر حتي ممكن است دندان عقل نداشته باشند.
براي كمك به حل اين معما پژوهشگران دانشگاه هلسينكي در فنلاند دست به پژوهشي زده و دندان‌هاي موش را در آزمايشگاه كشت دادند. آنها دريافتند كه تعادل ميان 2 مكانيسم مولكولي فعال‌سازي و مهار كنندگي، تعيين‌كننده تعداد و اندازه دندان‌هايي است كه از جوانه دنداني زاده مي‌شوند.
جوانه دنداني به مقدار اندكي از بافت گفته مي‌شود كه قرار است بعدها دندان را بسازد. وقتي اين2مكانسيم با هم در تعادل باشند، هر 3 دندان آسيا تشكيل شده و تقريبا به يك اندازه در مي‌آيند، اما اگر اين 2 مكانيسم در تعادل نباشند، اندازه دندان‌ها تفاوت خواهد كرد.
اگر مكانيسم فعال‌سازي غلبه كند، دندان‌هاي آسيا با ابعاد بزرگ ظاهر مي‌شوند و دندان عقل در اين ميان از همه بزرگ‌تر شده و درد زيادي ايجاد خواهد كرد. در موارد بسيار شديد حتي ممكن است به جاي 3 دندان آسيا، سر و كله چهارمي هم پيدا شود.
در مقابل، اگر مهاركنندگي پيروز شود، دندان‌هاي كوچكتري درمي‌آيد و دندان عقل هم كوچك خواهد بود. در موارد استثنايي ممكن است حتي هيچ دندان عقلي سر نزند.
جاكا جرنوال، يكي از پژوهشگران اين پژوهش مي‌گويد: اغلب انسان‌هاي اوليه دندان‌هاي عقل را به‌طور كامل داشته‌اند و اين دندان‌ها در دهان آنها هم اندازه بوده است.
بنابر اين مي‌توان نتيجه گرفت كه2 نيروي ياد شده در آن زمان با يكديگر در تعادل بوده‌اند. وي مي‌افزايد: «اما اكنون دندان‌هاي عقل ما به‌طور معمول كوچكتر از بقيه دندان‌هاي آسيا هستند و اين بدان معناست كه ممكن است در نهايت نيروي مهاركننده رويش دندان‌ها پيروز شود. البته اين موضوع از شخصي به شخص ديگر فرق مي‌كند.» اين پژوهشگر همچنين مي‌گويد: «حتي با كوچكتر شدن دندان‌هاي عقل، اين دندان‌هاهنوز هم مي‌توانند مشكل ساز باشند، چرا كه فك انسان نيز با گذشت زمان كوچكتر شده است.
كوچك شدن فك انسان ممكن است به اين دليل باشد كه همچنان كه انسان‌ها پختن موادغذايي را آموختند، غذاهاي آنها نرمتر شده و نياز به جويدن كمتري دارد.»
دندان عقل به چه درد مي‌خورد؟
اين سؤالي است كه خيلي‌ها از دندانپزشكان مي‌پرسند. به راستي فايده دندان‌هايي كه در بسياري موارد بايد آنها را به زور از فك خارج كرد و دور انداخت چيست؟ در پاسخ به اين سؤال نظريه‌هايي وجود دارد. انسان شناسان معتقدند كه اجداد ما حين تكامل براي پاسخ به نيازهاي تغذيه اي‌شان، يعني خوردن غذاهاي سخت و خشك مثل برگ و ريشه گياهان، مغز دانه‌ها و گوشت، كه نيازمند نيروي زيادي براي جويده شدن بودند و منجر به فرسايش بيشتر دندان‌ها مي‌شدند، صاحب دندان عقل شدند.
امروزه با مصرف غذاهاي پخته شده و نرمتر و نيز استفاده از ابزارهايي نظير چاقو و قاشق و چنگال، انسان ديگر نيازي به دندان عقل ندارد.
يكي از دلايل ديگر وجود دندان عقل را مي‌توان با پيشرفت‌هاي اخير در عالم پزشكي توجيه كرد و آن هم استفاده از دندان‌هاي عقل براي دست يافتن به سلول‌هاي بنيادي است.
پژوهشگران چند سال پيش دريافتند كه دندان‌هاي عقل مي‌توانند منبع خوبي از سلول‌هاي بنيادي باشند و از سلول‌هاي بنيادي نيز مي‌توان براي برطرف كردن نيازهاي آتي سلامت انسان نگهداري كرد. آنها مي‌گويند با جمع آوري سلول‌هاي بنيادي از بافت نرم درون دندان عقل مي‌توان در آينده نقايص لثه‌اي دنداني و شكاف كام را اصلاح كرد و حتي شايد بتوان سلول‌هاي عصبي از دست رفته در بيماري‌هايي نظير پاركينسون را دوباره به‌دست آورد.
سلول‌هاي بنيادي اين توانايي بالقوه را دارند كه دندان‌هاي آسيب ديده را حفظ كنند و به رشد استخوان فك كمك كنند.
دانشمندان در حال بازسازي يك دندان كامل با استفاده از سلول‌هاي بنيادي هستند و در عرض چند سال آينده نيز قادر خواهند بود با استفاده از سلول‌هاي بنيادي دندان‌ها و استخوان فك، مشكل شكاف كام را درمان كنند. شكاف كام يكي از شايع‌ترين نقايض مادرزادي است كه منجر به انجام چندين جراحي روي كودك مي‌شود.
ممكن است روزي برسد كه همه قادر باشند سلول‌هاي بنيادي را كه از دندان عقل خود به دست آورده اند، ذخيره و نگهداري كنند. راستي اگر شما دندان عقلتان را در دهان داريد بد نيست بدانيد تعدادي از سلول‌هاي بنيادي شما هميشه همراهتان هستند!
مشكل ما با دندان عقل چيست؟
گفتيم كه به مرور زمان فك انسان‌ها كوچكتر شده است. همين موضوع باعث مي‌شود تا رويش دندان‌هاي عقل، جا را براي ديگر دندان‌ها تنگ‌تر كرده و موجب فشرده شدن آنها به يكديگر و بهم ريختن نظم آنها در دهان شود. از سوي ديگر در بسياري از موارد دندان‌هاي عقل به درستي نمي‌رويند و با آنكه ممكن است شما آنها را نبينيد، ولي مي‌توانند در زير سطح لثه به شكل‌هاي مختلف و حتي به فرم افقي قرار گرفته و موجب درد دهان يا فشار به ريشه ساير دندان‌ها شوند.
از طرفي، وجود اين دندان‌ها در چنين موقعيتي ممكن است موجب عفونت لثه شده و به دندان‌هاي مجاور و استخوان فك نيز آسيب برساند. همچنين احتمال اين وجود دارد كه اطراف دندان عقل نهفته، كيسه‌اي پر از مايع به نام كيست تشكيل شود و باعث آسيب دايمي به دندان‌ها و استخوان‌هاي مجاور شود. حتي زماني كه دندان‌هاي عقل به‌طور كامل و درست درمي آيند هم خطر پوسيدگي و عفونت آنها زياد است، چرا كه تميز كردن آنها با مسواك كار آساني نيست.
كي بايد دندان عقل را خارج كرد؟
اگر 16 تا 19 ساله هستيد بهتر است با مراجعه به دندانپزشك، دندان‌هاي عقل خود را ارزيابي كنيد. درصورتي كه هر يك از دندان‌هاي عقل در دهان شما يكي از مشكلات بالا را ايجاد كرده باشد، پيشنهاد دندانپزشك خارج كردن آن است.
اگر دندان عقل شما به شكل نهفته روييده و توصيه دندانپزشك آن است كه با جراحي آن را خارج كنيد، براي اين كار صبر نكنيد. اغلب جراحان دهان معتقدند كه اين كار در سنين پايين‌تر راحت‌تر انجام مي‌شود و در ضمن بهبودي شما بعد از جراحي نيز سريع‌تر خواهد بود. همچنان‌كه سن شما بالاتر مي‌رود، استخوان‌هاي اطراف دندان نهفته نيز رشد كرده و محكم‌تر مي‌شوند. برخي از دندانپزشكان بهترين زمان را براي انجام اين كار قبل از 20 سالگي مي‌دانند.
پس از خارج كردن دندان عقل با جراحي، محل زخم كمي خونريزي خواهد داشت. اين قضيه به راحتي با نگه داشتن يك گاز استريل در محل زخم به مدت نيم ساعت قابل كنترل است. بهتر است در 12 ساعت اول سيگار نكشيد. اين كار خونريزي را افزايش داده و بهبودي شما را به تعويق مي‌اندازد.
لازم است تا 24 ساعت، از سمت ديگر دهان براي جويدن غذاها استفاده كنيد. همچنين صورت شما ورم كرده و ممكن است كبود شود. اين تورم و كبودي تا 72 ساعت اول بيشتر شده و سپس رو به كاهش مي‌گذارد. در ضمن شما تا چند روز قادر نخواهيد بود دهانتان را به ميزان معمول باز كنيد.
پس از جراحي معمولا دندانپزشك براي شما قرص‌هاي مسكن، آنتي بيوتيك و محلول دهان‌شويه تجويز مي‌كند. همچنين لازم است براي مدتي پس از جراحي، غذاهاي نرم خورده و بهداشت دهانتان را به‌طور كامل رعايت كنيد
خمشهري انلاين