جنود عقل و جهل در روايات بسياري معرفي شده كه غالباً درباره شناساندن عقل عملي بوده است؛ مثلاً روايت «سماعة بن مهران» از وجود نوراني امام صادق(عليه‌السلام) هفتاد و پنج مورد از جنود عقل و جهل را برشمرده است. برخي از آنها: «خير» وزير عقل و «شرّ» وزير جهل؛ ايمان و كفر؛ تصديق و جحود؛ رجاء و قنوط؛ عدل و جور؛ رضا و سخط؛ شكر و كفران؛ طمع(1) و يأس؛ توكّل و حرص؛ رأفت و قسوت؛ رحمت و غضب؛ علم و جهل؛ فهم و حمق(2)؛ عفّت و تهتّك؛ زهد و رغبت؛ رفق و خرق؛ رهبت و جرأت؛ تواضع و كبر؛ حلم و سفه؛ صمت و هذر؛ استسلام و استكبار؛ تسليم و شك؛ صبر و جزع؛ صفح و انتقام؛ غني و فقر و...(3) آنچه از اين حديث نوراني نقل شد، فقط صبغه تبرّك دارد؛ نه شرح، زيرا تحرير معارف والاي آن، رساله‏اي مستقل و متقن مي‏طلبد. صدرالمتألهينِ در شرح مبسوط اين حديث مي‏گويد كه همان‏گونه كه خصوصيتهاي عذاب جز توسّط حضرت رسول‏صلي الله عليه و آله و سلم بازگو نشد، ويژگيهاي عقل و جهل نيز توسط امام معصوم(عليه‌السلام) تبيين شد؛ يعني در آنجا مشكات نبوت و در اينجا مشكات ولايت راهگشاست و بدون آن، دسترسي به خصوصيتهاي ياد شده، مقدور ديگران نيست.(4) 1. البته مراد، طمع ممدوح است كه به فضايل و علم و كمالات تعلّق مي‏گيرد؛ مانند «يَدعونَ رَبَّهُم خَوفًا وطَمَعًا» (سوره سجده، آيه 16)؛ نه طمع مذموم كه به دنيا تعلّق مي‏گيرد. 2.«علم» و «فهم» كه هر دو از جنود عقل عملي قرار گرفته‏اند، معناي خاص و مناسب خود را دارند؛ نه معناي معهود و دارج را و طرح آن از حوزه بحث كنوني بيرون است.

الكافي، ج1، كتاب العقل و الجهل، ص21
شرح اصول كافي، ص105 ـ 
تفسير انسان به انسان، ص329.