قرآن از به كاربردن عنوان «حيوان»، صرفاً قصد توهين يا تحقير ندارد، چون صدر و ساقه اين كتاب الهي، ادب و هنر است كه با توهين و تحقير و سبّ و لعن و ناسزاي محض نمي‏سازد. قرآن كتاب تحقيق است؛ نه تحقير، پس حيوان ناميدن برخي افراد براي اين است كه حقيقتاً حيوان‏اند.گاهي گوينده‏اي درصدد تحقير و سبّ و شتم است و مي‏خواهد به كسي توهين و او را تحقير كند، پس مي‏گويد «حيوانات خدمتگزار بهتر از انسانهاي مردم آزارند»؛ امّا قرآن كه سراسرش ادب، علم و فرهنگ است، درصدد تحقير كسي نيست، بلكه در مقام تحقيق است، هرچند اين تحقيق با تحقير برخي ازافراد همراه باشد.
﴿اِن هُم اِلاّكالاَنعمِ بَل هُم اَضَلُّ﴾(1) يعني اينان واقعاً در حدّ حيوان يا پست‏تر از آن هستند. هر كه ترديد دارد، چشمِ دل باز كند، تا حيوانيت آنان را به عيانِ قلب ببيند و اگر چشم بصيرت ندارد، به گزارش صاحب بصران معصوم(عليهم‌السلام) گوش دهد، تا طبق گزارش درون بيني آنان بفهمد كه برخي واقعاً حيوان‏اند و چنانچه هيچ‏كدام از اين دو راه را نمي‏تواند بپيمايد، صبر كند «تا پيشگاه حقيقت شود پديد»؛ آن‏گاه آنها را بر اثر تناسخ ملكوتي به صورت حيوان خواهد ديد.
جناب زمخشري در كشّاف(2) و اَمين الاسلام طبرسي در مجمع البيان، ذيل آيات ﴿يَومَ يُنفَخُ فِي الصّورِ فَتَأتونَ اَفواجا ٭ وفُتِحَتِ السَّماءُ فَكانَت اَبوبا﴾(3) از وجود مبارك پيغمبرصلي الله عليه و آله و سلم آورده‏اند كه روز قيامت عده‏اي به صورت حيوانات محشور خواهند شد: «يحشر عشرة أصناف من أُمّتي أشتاتاً قد ميّزهم الله من المسلمين و بدل صورهم بعضهم علي صورة القردة و بعضهم علي‏صورة الخنازير».(4)
اگر كسي نه چشم بصيرت داشت و نه صبر كرد تا در معاد، حق روشن شود و نه مستمع مطيع پيغمبرصلي الله عليه و آله و سلم و اهل بيت او(عليهم‌السلام) بود، قهراً خيال مي‏كند كه سخن قرآن درباره اين افراد، توهين است و چنين مي‏پندارد كه بيان ﴿اِن هُم اِلاّكالاَنعمِ بَل هُم اَضَلُّ﴾ تحقير آنهاست.
اصولاً قرآن كسي را بدون تحقّق عيني، سبّ و لعن و تحقير نمي‏كند، چون خود مي‏فرمايد: ﴿ولاتَسُبُّوا الَّذينَ يَدعونَ مِن دونِ اللّهِ فَيَسُبُّوا اللّهَ عَدوًا بِغَيرِ عِلمٍ﴾(5)؛ يعني نوشته‏ها و رفتار و گفتارتان درباره ارباب نحله‏هاي گوناگون مؤدّبانه باشد؛ به هيچ‏كس ناسزا نگوييد و مقدّسات او را مذمّت نكنيد. به بتِ بت پرست بد نگوييد؛ اگر برهان داريد، بت و بت‏پرستي را محكوم كنيد؛ امّا ناسزا نگوييد، چون او هم معاذ الله به معبود و مقدّسات شما ناسزا مي‏گويد.
بر اين اساس، صرف سبّ و بدگويي و ناسزا بدون تحقيق واقعي، در فرهنگ قرآن محكوم است و آياتي از قرآن كه برخي را حيوان و پست‏تر از حيوان و گروهي را سنگ و پست‏تر از سنگ قلمداد مي‏كند: ﴿فَهِي كَالحِجارَةِ اَو اَشَدُّ قَسوَةً﴾(6)؛ ﴿اِن هُم اِلاّكالاَنعمِ بَل هُم اَضَلُّ﴾(7) همگي تحقيق است؛ نه تحقير، زيرا حيوان است كه براساس گمان و هوس حركت مي‏كند؛ نه انسان. حيوان بدون مراعات مسائل عميق رياضي و معادلات دقيق جبري و برهان علّي و معلولي و تنها برپايه گمان و ميل خود حركت مي‏كند، پس متحرّك بالظّن است؛ ولي انسانْ متحرّك بالبرهان است و سخن قرآن درباره انسانهاي پندارگرا و هوس مدار، تحقيق است؛ نه تحقير.
1. سوره فرقان، آيه 44.
2. الكشّاف، ج4، ص687.
3. سوره نبأ، آيات 19 ـ 18.
4. مجمع البيان، ج10 ـ 9، ص642؛ بحار الانوار، ج7، ص89.
5. سوره انعام، آيه 108.
6. سوره بقره، آيه 74.
7. سوره فرقان، آيه 44.
تفسير انسان به انسان، ص143 .