پس از وحي معصومانه، بالاترين روشي كه مي‏تواند تبيين مسائل جهان‏بيني را بر عهده گيرد، روش شهود عارفانه عارفان عادل است. همان‏گونه كه معرفت حصولي داراي دو قسمت بديهي و نظري و اوّلي و غير اوّلي است، كشف و شهود نيز دو قسم دارد:
1. اگر مشهود و مكشوفْ كلّي سِعي باشد، مشاهده‏اش با يقين همراه است. شاهد در ملاقات با اسم محيط و اسمايي كه از احاطه و شمول برخوردارند، بَرد يقين را مي‏يابد. معرفت حصولي نيز هرگاه ترجمه ديدار وجود سِعي باشد، به صورت دانش حصولي عقلي با يقين قرين است.
2. اگر مشهود و مكشوفْ امور جزئي و مقيّد باشد، ممكن است تزلزل، اضطراب، تشويش و بي‏قراري در متن آن حضور داشته باشد و آرامش و يقين در آن پديد نيايد. مفاهيمي كه در ترجمه اين‏گونه از كشفهاي جزئي به وجود ذهني در سايه آن شهود پديد مي‏آيد، در پهنه حصول، علمي يقيني و عقلي به بار نمي‏آورد. چون اين‏گونه از آگاهيهاي حضوري از دانش عقلي بي‏بهره است، ارزش معرفتي و جهان شناختي حقيقي ندارد و تنها مي‏تواند در خدمت گرايشهاي جزئي صاحبان خود، نقشي كاربردي يا ارضايي داشته باشد. ترجمه صادقي كه براي اين سطح از شهود مي‏تواند به كار گرفته شود، در
حدّ تأييد برخي از مطالب سودمند است؛ نه تعليل، زيرا جزئي نه كاسب است و نه مكتسب، گرچه درباره اشخاص، اثر مخصوص خود را به همراه دارد.
تفسير انسان به انسان، ص94 .