همان‏گونه كه «معروف» درجاتي دارد، «معرفت» نيز داراي مراتبي است. «معروف» به مادي و محسوس، مثالي و ملكوتي، عقلي و تجرّدي و همچنين صُقْع ربوبي قسمت مي‏شود و برترين «معروف»، هويت واجب تعالي است كه اكتناه آن، مقدور جز او نيست و هيچ موجودي ديگر حتي انبيا و اولياي الهي را به آن مقام منيع راهي نيست.
سلطان علوم و معارف، وحي معصومان(عليهم‌السلام) است، چنان كه سلطان «معروف»ها هويت الهي است. همان‏گونه كه ذات خدا بي‏مانند است، علم او به خود و نيز آگاهي‏اش به مظاهر خويش هم بي‏نظير است و آنچه بر تارُك معرفتها و معروفهاي جهاني مي‏تابد، بي‏مانند بودن خدا در همه شئون خويش است: ﴿لَيسَ كَمِثلِهِ شي‏ءٌ﴾.(1)فخر رازي گفته است: «سلطان العلوم و المعارف هو معرفة الله سبحانه».(2) البته طبق تحليل ياد شده، سلطنت جامع (جمع سالم، نه مكسّر) وقتي پديد مي‏آيد كه بهترين علم (وحي معصوم) به بهترين معلوم (اسماي حسناي الهي) تعلّق گيرد و هرچه فاقد يكي از اين دو عنصر محوري باشد، پايين‏تر از آن خواهد بود.
معرفت نيز از نگاهي به حصولي و حضوري قسمت مي‏شود. در شناخت حصولي، سه روش معرفتي هست: حس و ادلّه تجربي؛ عقل و براهين عقلي؛ نقل و شواهد روايي متّكي به عقل.
شناخت حضوري نيز دو روش دارد: كشف و شهود كه خودش اقسام و مراتبي خاص دارد و با تزكيه و تحوّل وجودي شناسنده قرين است؛ شناخت وحياني.
روش وحي ملكه روشهاست؛ آن‏گاه روش شهود عارف عادل و سپس روش فلسفي كلامي و روش رياضي است و پايين‏ترين روش، همانا روش حسّي و تجربي است.قرآن كريم روشهاي ياد شده را ترسيم و انسان را به حركت براساس همه آنها ترغيب مي‏كند. البته به كار گرفتن همه اين روشها براي همگان مقدور نيست؛ امّا انسان عادي نيز در پي تجربه، حس و استقرا كه گام نخست شناخت است، مي‏تواند به برهان عقلي و دليل نقلي دست يابد و پس از به كار بستن اين سه روش، با ايمان قلبي به وجود وحي و مخاطبان مستقيم (پيامبران الهي) و ره‏آوردهاي آن (كتابهاي آسماني) از برترين روش معرفت نيز بهره‏مند شود.
1. سوره شوري، آيه 11.
2. التفسير الكبير، مج9، ج17، ص84.
تفسير انسان به انسان، ص85-87 .